Japodske gradine
Japodske gradine su tokom bronzanog i željeznog doba dominantan oblik ilirskih naselja. Naziv gradina se odnosi na utvrđena i neutvrđena naselja, kultna mjesta, povremena skloništa u trenucima vanjske opasnosti, mjesta za čuvanje stoke i utvđena mjesta za trgovinu. Konfiguracija terena, opasnosti od susjednih i daljih zajednica, divljih životinja (medvjed i vuk) i ekonomski razlozi su uticali na izgled i poziciju naselja.[1]
U Hrvatskoj[uredi | uredi kod]
Na središnjem području Japoda, u Lici i Ogulinsko-plaščanskoj udolini evidentirano je oko 150 gradina.
Veliki i Mali Vital[uredi | uredi kod]
Dvojna gradina Veliki i Mali Vital kod Prozora dominira većim dijelom plodnog Gacko polja, a nalazi se uz samu rijeku Gacku. Nastambe su se nalazile na padinama Velikog i Malog Vitla. Na gradini Veliki Vital otkriven je rimski kamenolom i u njemu kuća od suhozida iz 3. stoljeća n.e. U još 4 kuće nađeni su karbonizirani ostaci okruglog drvenog stuba sa željeznim kovanim ekserima. Keramika iz ovih objekata pripada uobičajenom japodskom asortimanu za svakednevnu upotrebu od početka starijeg željeznog doba do rimskog doba. U podnožju gradine, na njenim sjeverni i južnim padinama, nalazile su se nekropole bogate arheološkim nalazima, što govori da je ovdje stanovala jaka i bogata japodska zajednica. Ovaj lokalitet je identifikovan sa antičkim (rimskim) naseljem Arupijem. Arupini se spominju kao najveća i najratobrojnija zajednica među Japodima.
Velika Punta[uredi | uredi kod]
Gradina Velika Punta bila je središte grupe gradina u kojoj su bile i gradine Crkvina i Stražište. Bila je utvrđena snažnim bedemom i s ulazom utvrđenim kamenim humcima. Stanovnici ove grupe gradina sahranjivali su se u dvije velike pronađene nekropole. Nalazi u grobovima govore o velikom bogatstvu i snazi ove zajednice. Životni prostor ove zajednice su Kompolje i Hrvatsko polje. U literaturi je prihvaćena identifikacija gradine Crkvina sa antičkim naseljem Vendonom, središtem japodskih Avendeata.
Viničica[uredi | uredi kod]
Gradina Viničica kod Josipdola bila je smješten na uzvišenjima Velikoj (420 m.) i Maloj Viničici (350 m.), danas okružena naseljima: Skradnik, Čakovac Oštarijski, Carevo Polje, Šušnjevo Selo, Oštarije, Otok Oštarijski i Josipdol. Prema preliminarnim rezultatima istraživanja iz 2002. god. vidljivo je da se radi o velikom središnjem naselju, koje je u određenim periodima oko sebe okupljalo čitav niz manjih naselja, većinom smještenih uz rubove udoline.[1] Sjeverna i sjeveroistočna padina naseljene su od kasnog bronzanog doba do 1. stoljeća p.n.e. Kuće su bile ukopane pod stijenu i tako zaštićene od vjetra. Predpostavlja se da se ovo naselje nalazi kod antičkih pisaca: Apijana , Kasija Diona i Strabona. Budući da je Apijan koristio Oktavijanov izvještaj i memoare, jasno je da ovom naselju i događajima oko njega dosta pažnje posvetio i Oktavijan. Navedeni autori naselje nazivaju Metuloi, kao središte japodske zajednice (narod, pleme). U kasnijim itinerarijima i geografskim djelima Metulum se uopšte ne spominje.[2]
Stražbenica[uredi | uredi kod]
Gradina Stražbenica je u selu Vrepcu, nedaleko Jadove, na obodu Ličkog polja. Godine 1897. arheolog Josip Brunšmid vršio je iskopavanje na ovom lokalitetu. U svom izvještaju zabilježio je: "... gdje su koljebe od pletera stojale u osam oplitkih terasa, što se jedna niže do druge". Na terasama su stajale kuće, a cijelo brdo je bilo opasano zaštitnom ogradom od drveta. Godine 1957. na istom lokalitetu arheologinja Ružica Drechsler-Bižić, pronašla je nove predmete: tragove kućnog lijepa, torkves od bronze, spiralna naočarasta fibula, i još nešto predmeta analognih sa onima iz nekropola u Prozoru i Otočcu. Obavila je istraživanje na još 4 obližnja lokalitet: Đurđeva greda, Velika njiva, tumul na Lećištu i tumul na Orlovom kamenu. Na Velikoj njivi otkrivena je ravna nekropola s devet paljevinskih grobova, gdje je pepeo umrlih direktno položen na zemlju, tri skeletna i dva groba s urnama. Tumul kod Orlova kamena pri dnu je bio okružen prstenom od velikog nepravilnog kamenja, a sadržavao je i skeletne i paljevinske grobove s urnama.[3]
I za vreme rimske vladavine u Vrepcu je postojalo jedno od većih naselja. Rimljani su mu dali ime Ancus i iz tog perioda je nađeno nekoliko ulomaka kamenih urni ugrađenih u temelje kuća i u ogradi. Otkrivena je i jedna nadgrobna ploča. [4] Arheološka građa pronađena tokom ovih istraživanja nalazi se u Arheološkom muzeju u Zagrebu.
Miljača[uredi | uredi kod]
Gradina Miljača se nalazi u Smiljanu pored Gospića. U obližnjem tumulu, u prvom iskopavanju, pronađena su 22 skeletna i nekoliko paljevinskih grobova. U iskopavanjima 1980 god. nađena je još 15 skeletnih i 2 paljevinska groba.[5]
U Bosni i Hercegovini[uredi | uredi kod]
Gradina u Ripču[uredi | uredi kod]
Gradina je neposredno iznad otoke sa sojeničkim naseljem (udaljenost oko 250 m). Pri poljoprivrednim radovima slučajno je otkrivena praistorijska nekropola, sa skeletom i fragmentima keramičkih urni, u kojima su bili prilozi - manje zemljane posude i nešto željeznih predmeta. Grob sa skeletom se može datirati u fazu I (800-650.g. st.e.), dok grobovi s urnama većinom spadaju u fazu II (650-360.g. p.n.e.) i III (360-250.g. p.n.e.) japodske kulturne grupe. Najveći dio nekropole uništen je kasnijom eksploatacijom platoa.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 12. maja 2003. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se gradina, kao dio arheološkog područja Ripač, proglasi za nacionalni spomenik BiH.[6] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Kekića Glavica[uredi | uredi kod]
Gradina Kekića Glavica nalazi se u Gornjim Petrovićima, Bosanska Krupa.[7] Smještena je na ovalnom, blago nagnutom platou, na usamljenom i dominantnom vrhu. Plato je površine oko 11 000 m2, branjen kamenim bedemom.[8] Otkrio je Franjo Fiala, a sondažno istraživali Branka Raunig i Borivoj Čović. Kulturni sloj je očuvan na južnom i zapadnom dijelu, a uz bedem dostiže debljinu 3,70m. Pronađena je znatna količina keramičkog materijala iz vremena od kasnog bronzanog (Ha B) do kraja željeznog doba, a najmlađi sloj potvrđuje naseljenost i u rimsko doba. Otkriveno je i groblje sa urnama iz željeznog doba i piramidalna terakota sa predstavama odjeće i nakita i bez polnih oznaka.[9]
Kod Bosanske Krupe postoje gradine i u: Donjoj Suvaji, 2 kom, Gorinju, Hašanima, Jesenici, Velikom Badiću.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 „Boris Olujić - POVIJEST JAPODA”. Ministarstvo kulture RH. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ Asja Tonc: PROTOPOVIJESNE ZAJEDNICE NA SJEVERNOM DIJELU ISTOČNE OBALE JADRANA I NJEZINU ZALEĐU DOKTORSKI RAD Mentor: dr. sc. Marko Dizdar - FILOZOFSKI FAKULTET, Zagreb, 2015
- ↑ Japodi - Gradina Stražbenica
- ↑ Arheološka nalazišta u Vrepcu - izvorni radovi sa slikama pronađenih artefakata
- ↑ „Vatroslav Španiček: Kronologija muških grobova japodske kulture tokom željeznog doba”. Filozofski fakultet - Sveučilište Zagreb, 2017. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Arheološko područje Ripač”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom 2”. Filozofski fakultet, Sarajevo, 2011. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Salmedin Mesihović: SVPPLEMENTVM REBELLIO ILLYRICI I – GERMANIKOVA “POUNJSKA OFANZIVA””. INSTITUT ZA ISTORIJU • Br. 4, 1-234, Sarajevo 2009.. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-20. Pristupljeno 9. 2. 2016.