Beta-laktamski antibiotik
Beta-laktamski antibiotici (β-laktamski antibiotici) su velika grupa antibiotika koja u svojoj molekularnoj strukturi sadrži beta-laktamski prsten.[1] Osim sličnosti u hemijskoj građi, β-laktamski antibiotici poseduju i istovetni mehanizam delovanja i sličnosti u farmakološkim i imunološkim karakteristikama.
U grupu beta-laktamskih antibiotika, spadaju sledeće podgrupe antibiotika: penicilini, cefalosporini, monobaktami, karbapenemi i penemi, inhibitori beta-laktamaze (klavulanska kiselina, sulbaktam i tazobaktam) koji imaju β-laktamski strukturu ali im je antibakterijsko delovanje vrlo slabo.
Jedinjenja iz grupe beta-laktamskih antibiotika su u svetu najupotrebljavanija grupa antibiotika.[2]
Beta-laktamski antibiotici deluju baktericidno na bakterije tako što inhibiraju sintezu peptidoglikana a u ćelijskoom zidu bakterije. Ćelijski zid je odgovoran za postojanost bakterijske ćelije u različitim uslovima sredine, a naročito je značajan u sprečavanju prekomernog bubrenja bakterije u hipotoničnoj sredini. Remećenje intregiteta ćelijskog zida bakteriju čini podložnu prekomernom ulasku vode, a konačan efekat jeste, uz nagomilavanje prekursora peptidoglikana, baktericidan. Bakterija puca, ili podleže lizi, a na dejstvo beta-laktamskih antibiotika najosetljivija je u fazi deobe.[3][4]
Beta-laktamski antibiotici se vezuju za grupu bakterijskih proteina karakterističnih po svom afinitetu prema penicilinu koji se zbog toga nazivaju i penicilin-vezujući proteini — PVP (engl. Penicillin-binding protein — PBP). Beta-laktati-vezujući proteine locirani su sa spoljašnje strane plazma membrane bakterija i obavljaju različite enzimske uloge, najčešće ponašajući se kao transpeptidaze, karboksipeptidaze ili endopeptidaze.
Identifikovan je niz PVP, pri čemu postoje značajne varijacije u njihovoj sktrukturi između pojedinih bakterijskih vrsta, čime se objašnjava i različita efikasnost beta-laktamskih antibiotika protiv različitih bakterija.[1]
Od fundamentalnog značaja za dejstvo ovih antibiotika je ireverzibilna inhibicija transpeptidaza. Transpeptidaze, tokom normalnog procesa biosinteze ćelijskog zida, katalizuju uklanjanje jednog ostatka D-alanina iz peptida vezanog za N-acetilmuraminsku kiselinu što omogućava reakciju preostalog terminalnog D-alanina sa pentaglicinskim ostatkom obližnjeg peptida. Na ovaj način se formiraju unakrsne peptidne veze neophodne za stabilnost ćelijskog zida.[5]
Beta laktamski antibiotici su indikovani za profilaksu i lečenje infekcija izazvanih osetljivim mikroorganizmima na ove lekove. Načelno, β-laktamski antibiotici deluju samo protiv gram-pozitivnih bakterije, ali njihov neprestani razvoj produžio im je i poboljšao spektar antibiotiskih aktivninosti i protiv različitih gram-negativnih mikroorganizama, što je povećalo korisnost β-laktamskih antibiotika.
Prema sprovedenim istraživanjima beta-laktamski antibiotici čine 61% svih potrošenih antibiotika u Crnoj Gori[6], što je nešto manje u poređenju sa Australijom (64%) [7] a značajno više u poređenju sa nekim nordijskim zemljama (oko 40%),[8],[9]. Prema istim istraživanjima, penicilinima pripada 71% svih beta-laktamskih antibiotika u Crnoj Gori što je više u odnosu na Finsku (66%), ali značajno manje u poređenju sa Norveškom (93%). To govori da i među razvijenim zemljama postoje velike razlike u primeni beta-laktamskih antibiotika, koje su verovatno posledica uticaja čitavog niza medicinskih i nemedicinskih činilaca. Stoga je nezahvalno suditi o tome koji su od navedenih procenata, pokazatelji racionalne primene antibiotika i zato se može zaključiti da je za sve lekare najbolje da prihvate optimalnu primenu, koja, u najkraćem, podrazumeva odgovarajući antibiotik samo tamo gde je indikovan, uz adekvatan režim doziranja i trajanje terapije.[10],[11]Osim regulacionih mera,[10] potrebno je da zdravstvo uloži dodatne napore u edukaciji lekara radi afirmacije pravilnog pristupa propisivanju i primeni beta-laktamskih antibiotika.
| Generički naziv leka | Crna Gora | Norveška | Finska | Australija |
| Amoksicilin | 4,0 | 0,8 | 2,7 | 4,6 |
| Ampicilin | 2,8 | 0,1 | 0,0 | 0,0 |
| Cefaleksin | 2,5 | 0,3 | 1,9 | 1,9 |
| Cefahlor | 0,8 | 0, | 0,0 | 1,0 |
| Benzilpenicilin, prokain benzilpenicilin | 0,5 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Vrsta penicilina | Generički nazivi antibiotka |
| Penicilini širokog spektra dejstva |
|
| Penicilini, otporni na ß-laktamazu |
|
| Penicilini, osetljivi na ß-laktamazu |
|
| Inhibitori β-laktamaze |
|
| Kombinacija penicilina |
|
| Genaracije cefalosporina | Generički nazivi cefalosporina |
| Cefalosporini prve generacije |
|
| Cefalosporini druge generacije |
|
| Cefalosporini treće generacije |
|
| Cefalosporini četvrte generacije |
|
| Monobaktami |
|
| Karbapenemi |
|
| Ostali cefalosporini |
|
| Oblik | Generički nazivi antibiotka |
| Tročlani | |
| Četvoročlani |
|
| Petočlani | |
| Šestočlani |
|
| Sedmočlani |
|
| Višečlani |
|
| Oblik | Generički nazivi antibiotka |
| Penemi |
|
| Karbapenem |
|
Beta-laktamaski inhibitori iako su zanemarljivi pokazuju antimikrobnu aktivnost i sadrže β-laktamski prsten. NJihov jedini cilj je da spreče inaktivaciju β-laktamskih antibiotika vezivanjem za beta-laktamaze, i kao takvi, oni se kombinuju zajedno sa β-laktamskim antibioticima.
| Oblik | Generički nazivi antibiotka |
| Beta-laktamaski inhibitori |
|
- ↑ 1,0 1,1 Thomas L. Lemke, David A. Williams, ur. (2007). „38. Antibiotics and Antimicrobial Agents”. Foye's Principles of Medicinal Chemistry (6 izd.). Baltimore: Lippincott Willams & Wilkins. ISBN 0-7817-6879-9.
- ↑ Mandel GL, Bannett JE, Dolin R, ur. (2000). Principles and Practise of Infectious Diseases (5 izd.). Philadelphia, PA: Churchill Livingstone. DOI:10.1016/S1473-3099(10)70089-X. ISBN 0-443-07593-X.
- ↑ Grupa autora, redaktor Švabić-Vlahović, Milena. Medicinska bakteriologija. Beograd: Savremena administracija. ISBN 978-86-387-0746-1.
- ↑ Keith Parker; Laurence Brunton; Goodman, Louis Sanford; Lazo, John S.; Gilman, Alfred (2006). „Chapter 46. Protein synthesis inhibitors and miscellaneous antibacterial agents”. Goodman & Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics (11 izd.). New York: McGraw-Hill. ISBN 0-07-142280-3.
- ↑ Patrick, Graham L.. An Introduction to Medicinal Chemistry (third edition izd.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927500-7.
- ↑ Duborija-Kovacevic N. Analiza vanbolničke upotrebe ljekova u Crnoj Gori [magistarski rad]. Beograd: Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu; 2003.
- ↑ Commonwealth Department of Health and Ageing. Drug Utilisation SubCommittee (DUSC) of the Pharmaceutical Benefits Advisory Committee. Australian Statistics on Medicines 1999-2000.Canberra; 2003.
- ↑ National Agency for Medicines and Social Insurance Institution.228 Finnish Statistics on Medicines. Helsinki: 2002. pp. 41-50.
- ↑ Norvegian Institut of Public Health, Department of Pharmacoepidemiology.Drug Consumption in Norway 1999-2003. Oslo: 2004.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Duborija-Kovačević N. Vanbolnička primena beta-laktamskih antibiotika u Crnoj Gori u periodu pre uvođenja nove reformske strategije u prometu lekova. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo. 2006; 134(5-6):224-228.
- ↑ Sabo A, Tomic Z, Stanulovic M. Antibakterijski lekovi [monografija].Bački Petrovac: ADŠ Kultura; 2001. pp. 20.
- Patrick, Graham L.. An Introduction to Medicinal Chemistry (third edition izd.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927500-7.
- Grupa autora, redaktor Švabić-Vlahović, Milena. Medicinska bakteriologija. Beograd: Savremena administracija. ISBN 978-86-387-0746-1.
- Rossi S (Ed.) (2004). Australian Medicines Handbook 2004. Adelaide: Australian Medicines Handbook. ISBN 978-0-9578521-4-3.