Trepča

Za ostala značenja, vidi Trepča (razvrstavanje).

Trepča je veliko ležište olovo-cinkane rude na Kosovu, koje obuhvata zapadne, jugozapadne i južne delove Kopaonika i spada među najveća u Evropi. Eksploatacija njenih rudnih bogatstava je otpočela u doba kralja Milutina (1282—1321), početkom XIV veka (1303) i trajala je do kraja XVII veka. Između dva svetska rata,britanska kompanija Trepca Mines Limited otpočinje radove na području Trepče (1927) otvaranjem rudnika (1930) i gradnjom topionice olova (1940). Posle Drugog svetskog rata, njena imovina je nacionalizovana i napravljen je Rudarsko-metalurško-hemijski kombinat olova i cinka Trepča, koji je u jednom trenutku zapošljavao oko 20.000 radnika i proizvodio oko 70% mineralnih sirovina stare Jugoslavije. Danas, usled specifične situacije u tom dijelu Kosova, veći deo kombinata Trepča nije operativan, a dodatni problem predstavlja zastarela i dotrajala oprema.

Prema poslednjim procenama iz 2001. godine, preostali kapacitet Trepče je oko 29.000.000 t rude od čega je:

• 3.40 do 3.45 % odnosno 999,000 t olova,
• 2.23 do 2.36% odnosno 670,000 t cinka
• 74 do 81 g/t odnosno 2,200 t zlata

Prošlost Trepče

Srednji vek

Iako je u celoj Kopaoničkoj oblasti, ruda vađena još u rimsko doba, područje Trepče se koristi tek od srednjeg veka. U doba kralja Milutina, tu su naseljeni Sasi koji su vadili rudu, a njen prvi pomen potiče iz 1303. godine, kada se pominje njihovo naselje u Trepči. Za zaštitu rudnika, podignuta je tvrđava Ćutet, a vađenje srebra,olova i gvožđa, nastavljeno je i posle propasti Srpske despotovine, sredinom XV veka. Tokom narednih vekova Otomanska imperija je nastavila vađenje rude, koje je okončano, neposredno nakon 1685. godine.

Moderno doba

Posle Prvog svetskog rata,Britanci su 1925. godine otpočeli istraživanje kompleksa i 1927. godine osnivaju kompaniju Trepca Mines Limited. Na mestu starog rudnika iz srednjeg veka,1930. godine se otvara novi rudnik, Stan Trg.

Proizvodnja je vrlo brzo dostigla brojku od 600 do 700 hiljada tona rude godišnje, a u periodu od 1930. do 1940. godine izvađeno je 5 700 000 tona rude, od čega:

• 625 000 t koncentrata olova
• 685 000 t koncentrata cinka
• 444 000 t koncentrata pirita (gvožđa)

kao mešani koncentrat olova i bakra. U cilju povećanja proizvodnje, u Zvečanu je 1940. godine izgrađena topionica olova.

Tokom Drugog svetskog rata, upravu nad Trepčom preuzeli su Nemci, odnosno kompanija na čijem se čelu nalazio Herman Gering. Pored proizvodnje metala, u Trepči su tada pravljeni i akumulatori za nemačke podmornice.

Topionica olova u Zvečanu

Posle rata, imovina britanskog preduzeća je nacionalizovana i formirano je novo preduzeće, pod imenom Rudarsko-metalurshko-hemijski kombinat olova i cinka Trepča. U njegovom sastavu našli su se rudnici:

• Belo Brdo,Crnac,Koporić i Žuta Prla, na severu
• Stari Trg i Prvi tunel, u sredini
• Novo Brdo,Ajvalija,Kišnica-Badovac, na jugu i jugoistoku

zatim topionice:

• olova, u Zvečanu
• cinka, u Kosovskoj Mitrovici

kao i niz drugih postrojenja za preradu rude i njenu obradu, poput fabrike baterija i akumulatora, koncentratora u Gračanici, fabrike hemijskih đubriva i drugih. Kombinat je bio jedan od najznačajnijih rudarskih kompleksa na Balkanu, u jedno trenutku je zapošljavao 20.000 ljudi i proizvodio oko 70% mineralnih sirovina stare Jugoslavije.

Kriza i raspad stare Jugoslavije, posle koje je usledila ekonomska blokada SRJ, nakon čega su otpočeli sukobi na Kosovu koji su kulminirali NATO-vim bombardovanjem SRJ, doveli su do propasti ovog privrednog giganta. Posle dolaska snaga KFORa i UNMIKa na Kosovo, juna 1999. godine, proizvodnja u severnim rudnicima, koji su ostali pod kontrolom Srba, nastavljena je, dok su oni južni potopljeni. Trepčin muzej minerala (osnovan 1966) je opljačkan 18.09.1999. godine i iz njega je ukradeno preko 1 500 primeraka minerala iz Trepče, uključujući i neprocenjivi primerak vivianita, kao 150 drugih minerala iz preko 30 zemalja sveta, koji su muzeju bili poklonjeni. Pod pokroviteljstvom UNMIKa, obnovljen je rad u središnjim rudnicima i pogonima u Mitrovici, ali je to prekinuto u avgustu 2000. godine, zbog velike količine zagađenja.

Kombinat Trepča danas praktično funkcioniše, kao dva samostalna i nezavisna dela:

• Trepča sever, koja obuhvata rudnike i postrojenja na prostoru sa većinski srpskim narodom
• Trepča jug, koja obuhvata rudnike i postrojenja na prostoru sa većinski albanskim narodom

Izvađena ruda

Procenjuje se da je u periodu od 1931. do 1998. godine, iz Trepčanskih rudnika izvađeno oko 34 350 000 t rude, od čega:

• 6 % odnosno 2 066 000 t olova,
• 4 % odnosno 1 371 000 t cinka,
• 75 g/t odnosno 2 569 t srebra
• 102 g/t odnosno 4 115 t bizmuta.

Procenjena količina izvađenog zlata, od 1950. do 1985. godine, je oko 8.7 tona odnosno oko 250 kg godišnje,kadmijuma, od 1968. do 1987. godine, 1 655, a pored navedenog, izvađene su i manje količine germanijuma, galijuma, indijuma, selenijuma i telurijuma.

Povezano

• Kopaonik
• Rudarstvo u Srbiji

Izvori

• „The Trepca mine (by Jean Feraud)” (engleski). Pristupljeno 10. 11. 2010. 

Spoljašnje veze

Trepča na Wikimedijinoj ostavi

• „Zlatna ruda Kosovo”. Večernje Novosti. 11. 8. 2007. Pristupljeno 10. 11. 2010.