Stanisław Leszczyński
| Stanisław Leszczyński | |
|---|---|
| |
| Portret Stanisława Leszczyńskog (Jean-Baptiste van Loo) | |
| Kralj Poljsko-Litvanske Unije | |
| Vladavina | 12. jul 1704. - 8. jul 1709. (Prvi mandat) |
| Krunidba | 4. oktobar 1705. |
| Prethodnik | August II Jaki |
| Nasljednik | August II Jaki |
| Kralj Poljsko-Litvanske Unije | |
| Vladavina | 12. septembar 1733. - 26. januar 1736. |
| Krunidba | 4. oktobar 1705. |
| Prethodnik | August II Jaki |
| Nasljednik | August III |
| Vojvoda Lotaringije | |
| Vladavina | 9. jul 1737. - 23. februar 1766. |
| Prethodnik | Franz I Stephan |
| Nasljednik | - |
| Supruga | Katarina Opalinska |
| Djeca | Anna Leszczyńska, Maria Leszczyńska |
| Dinastija | Leszczyński |
| Otac | Rafał Leszczyński |
| Majka | Anna Leszczyńska (Jabłonowska) |
| Rođenje | 20. oktobar 1677. Lavov, Poljsko-Litvanska Unija |
| Smrt | 23. februar 1766. Lunéville, Kraljevina Francuska |
| Pokop | Wawelska katedrala |
Stanisław Leszczyński (Lavov, 20. oktobar 1677. - Lunéville, 23. februar 1766.) bio je kralj Poljsko-Litvanske Unije koji je vladao u turbulentna vremena u dva navrata od 1704. do 1709. i od 1733. do 1736.[1]
Biografija[uredi | uredi kod]
Rođen je sin poznańskog vojvode Rafala i Ane Jabłonowske. Bio je poznat kao otac Marije Leszczyńske, francuske kraljice. U vrijeme interregnuma nakon smrti Jana III. Sobieskog, bio je član izbornog sejma i peharnik na dvoru, što je u ono vrijeme bio visok položaj.[1]
Prvi mandat[uredi | uredi kod]
Prije Velikog sjevernog rata - 1699. postao je poznański vojvoda, jedan od vođa velikopoljske opozicije protiv Augusta II i inicijator Varšavske konfederacije 1704. Zahvaljujući pritiscima švedskog kralja Karla XII izabran je za kralja - Poljsko-Litvanske Unije 2. jula 1704. Nakon tog ga je 4. oktobra 1705. u varšavskoj crkvi sv. Jana okrunio nadbiskup iz Lavova, usprkos papinoj zabrani.[1] U novembru 1705. je sklopio savez sa Švedskom i pristao na vazalni odnos prema švedskom monarhu.[1]
Zahvaljujući prisilnoj abdikaciji Augusta II u Altranstädtu Stanisław Leszczyński je stekao međunarodno priznanje svog kraljevstva.
Nakon poraza švedskog kralja u Bitci kod Poltave 1709., morao je napustiti zemlju, pa je pobjegao u Tursku, a odatle - na poziv Karla XII u Švedsku. Nakon tog je sljedeće dvije godine lutao Evropom, ponajviše po zemljama Svetog Rimskog Carstva.[1]
Povratak na tron[uredi | uredi kod]
Vjenčanje njegove kćeri Marije sa francuskim kraljem Louisom XIV ojačalo je šanse Stanisława Leszczyńskog, da se nakon što je umro August II, uz podršku francuske ponovno vrati na tron.[1]
U Varšavu se vratio početkom septembra 1733., a već je 12. septembra izabran za kralja i isti dan okrunjen. Sve se to događalo uoči intervencije ruske i saksonske vojske. Stanisław se pred tom ofenzivom sklonio u Gdańsk, koji se nakon višemjesečne opsade predao u maju 1734. Nakon tog je pobjegao u Königsberg i pokušao dobiti podršku od Kraljevine Pruske. Njima je predložio plan stvaranja švedsko-pruskog saveza, po njemu su je između ostalog Pruska kao kompenzaciju, trebala dobiti od Poljske - Warmiju.[1]
Stanisław je i inače često svoj vlastiti interes stavljao iznad interesa Poljsko-Litvanske Unije, pa je nudio teritorije samo da se vrati na tron. U tom mu nije pomoglo niti osnivanje vojne organizacije Dzikowske Konfederacije 1734. a niti kasniji Rat za poljsko naslijeđe.
Nakon poraza morao je abdicirati i otići u Kraljevinu Francusku, gdje je dobio na doživotno uživanje domenu Lorenu. U Francuskoj se pokazao kao dobar domaćin, mecena nauke i umjetnosti, i pouzdan podanik dvora i kralja. Uredno je prikupljao porez, provodio regrutacije i radio sve ostalo u interesu Francuske, što je izazvalo nezadovoljstvo među stanovnicima vojvodstva. Oni su međutim mislili da je za takvu politiku kriva lokalna administracija i predstavnici francuskog monarha, a ne Stanisław Leszczyński.[1]
Umro je 23. februara 1766. u Lunévilleu.[1]
Ostavština[uredi | uredi kod]
Stanisław Leszczyński bio je autor reformističkog političkog traktata - Izbori garancija slobode (Głos wolny wolność ubezpieczający) 1743. U njemu je na bazi trenutnog stanja, iznio plan reforme političkog sistema Poljsko-Litvanske Unije. On je bio kompromis između neophodnih reformi i tradicionalne dominacije plemstva. Predložio je smanjenje kraljevskih prerogativa na račun sejma, održavanje izbora za kralja, uz zabranu strancima da se kandidiraju i ograničenje prava vojvodama u sejmu na liberum veto, koji su oni dotad često koristili i tako blokirali donošenje odluka. Predložio je i da se dvorski ministri biraju u sejmu na mandat od 6 godina, povećanje redovne vojske, reformu porez]]nog sistema radi osiguranja stalnih državnih prihoda, više sloboda za kmetove i njihovu pravnu zaštitu.
Iskazao se i kao autor filozofskih i moralističkih eseja.[1]
