Manastir Papraća

Manastir Papraća

Manastir Papraća je manastir Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se 12 km od manastira Lovnice u selu Papraća jugozapadno od Zvornika.

Istorija

Postoji nekoliko narodnih predanja o ktitoru manastira i o datumu njegovog podizanja.

Prema prvom, manastir su podigli kralj Dragutin i njegovi sinovi Vladislav i Urošic, (Pećki i Tronoški ljetopis iz XVIII vijeka), dok narodna poezija u pjesmi "Miloš u Latinima" kaže da je manastir zadužbina Vukana Nemanjića, sina Stefana Nemanjića, koji manastir podiže u znak pokajanja što je namjeravao promijeniti vjeru.

U drugoj, pak, pjesmi manastir se pripisuje brojnim zadužbinama Stefana Nemanje koji kao veliki župan podiže "Papraću blizu Borogova".

Predanje o četiri sestre srpskog „car Šćepana“ takođe je interesantno jer govori daje svaka od njih sagradila po jednu crkvu: u Tavni, Papraći, Lovnici i selu Cikotama.

U oblasti Birač (gdje se manastir i nalazi) živjelo se još u antičko doba što potvrđuju pronađeni rimski novčići, mnogi stećci srednjovjekovnih grobalja kao i staro srednjovjekovno utvrđenje "Perin-grad".

U doba turske vladavine ovaj kraj je predstavljao važnu komunikaciju. Prvi pisani dokazi o manastiru Papraća nalaze se na jevanđelju iz 1550/51. godine koje je iguman manastira Papraća Grigorije dobio od ruskog protoprevitera Jakova. Smatra se da je prilikom posjete igumana Grigorija Rusiji i sam ruski car Fjodor I Ivanovič poklonio 120 rubalja za gradnju crkve, te se ta 1551. godina navodi za godinu kada je podignuta današnja manastirska crkva. Njegova naklonost prema Manastiru Papraća, u više navrata, objašnjava se carevim porijeklom, tj. rodbinskim vezama sa Jakšićima. Tako da u ovom periodu dolazi i do naseljavanja Jakšića - najprije selu Cikote iznad Šekovića, a kasnije u neposrednoj blizini manastira u zaseoku sela Ašćerića. Direktan potomak porodice Jakšić je ruski car Ivan VI Grozni, preko treće kćerke Stefana Jakšića; Ane i njene kćerke Jelene Vasiljevne - supruge ruskog velikog kneza Vasilija Ivanoviča.

U turskom popisu iz 1528. govori se o postojanju crkve još i ranije, gdje se spominje sveštenik Radica iz Papraće. Dalje se spominje i sveštenik Oliver koji je opisivao teška vremena turske ofanzive na sjevernu Bosnu, osjećanja pravoslavnih hrišćana tog vremena i pad Srebreničke banovine 1512. Isti sveštenik je 1513. prepisao jevanđelje i ono se sve do 1578. čuvalo u Papraći. Na osnovu tih podataka može se zaključiti da je već u prvoj polovini XVI vijeka u Papraći vjerovatno postojala parohijska crkva koja je prije 1550. postala manastir, a da je 1551. od novčanih priloga ruskog cara crkva obnovljena, a možda i dograđena.

Posle 1551. u manastiru su monasi i učeni ljudi tog vremena intenzivno prepisivali crkvene knjige. Beleži se da je 1553. Mihajlo Zborožević Aleksandrović u Poljskoj prepisao jedan psaltir i poslao ga u Papraću. Manastir Papraća se pominje i 1559, kada je iguman manastira Tronoše Pajsije pozvao Arsenija iz Papraće da njegovom bratstvu pomogne savetima u gradnji novog hrama na starom crkvištu.

Smatra se da je Arsenije bio bogat i ugledan čovjek i da je imao ne samo savjetodavni nego i materijalni udio u gradnji Tronoše. Ukrašeni kivot koji je 1586. jeromonah Longin uradio za ovaj manastir još je jedno svjedočanstvo o manastiru u XVI vijeku. Kivot se čuvao u Staroj srpskoj crkvi u Sarajevu.

Krajem XVI i početkom XVII vijeka ponovo se intenzivira saradnja sa Rusijom, pa 1588. bratstvo Papraće od ruskog cara dobija novčanu pomoć i tkanine, a 1592. i 1607. papraćki iguman Longin putuje u Rusiju gdje od monaha lavre Kirila Čudotvorca dobija rukopisne knjige. Neke poklonjene ruske knjige iz Papraće mogle su se sresti i u manastirima u Srbiji kao što je npr. u zbirci knjiga manastira Grgeteg iz 1620.

Iguman Simeon, nastojatelj Papraće, boravio je 1645. u Moskvi, gdje je od ruskog cara Aleksija Mihailoviča dobio odobrenje za boravak monaha i prikupljanje priloga. I sljedeći starješina manastira, arhimandrit Mihailo, boravio je 1683. u Moskvi prikupivši značajnu pomoć u novcu i knjigama.

Potom se kao starješine manastira pominju iguman Simeon i Sofronije Podgoričanin koji je 1705. postao episkop pakračko-slavonski, tako da se ne zna sa sigurnošću do kada je bio u Papraći. Između 1717. i 1723, poslije austrijsko-turskog rata, manastir je zapustio i kao napušteno manastirsko imanje dobio ga je turski spahija Ferhat-beg iz okoline Budima, koji se nakon gubitka osmanlijskog posjeda u Ugarskoj naselio u Bosanski pašaluk.

Predanje kaže da su potomci ovog bega dugo živjeli u Papraći i da je jednom prilikom, dok je boravio u Carigradu kod sultana, svoju porodicu povjerio na brigu igumanu Arseniju. Tada se požalio sultanu da se u Bosni od „popova i kaluđera ne može živjeti“, te da su mu ovi ugrabili ženu i djecu. Sultan mu odredi vezira Ćuprilića sa 300 vojnika koji su posjekli sve papraćke monahe, a manastir spalili i opljačkali. I ostali pravoslavni narod tom prilikom moraše potražiti utočište u Srbiji i Posavini.

Manastirska crkva je tada ostala bez krova, te su kako legenda kaže tu zatvarali stoku, a „bule“ prale veš. Sve ono što je vrijedelo odneseno je, a prema nekim pričama kvalitetniji materijali upotrijebljeni su za gradnju džamije.

Pretpostavlja se da je Manastir Papraća u to vrijeme imao i imanja u istočnoj Hercegovini, što potvrđuje činjenica da su ikone u manastiru Zavala u Popovom polju i selu Mačkovcu (šira okolina Papraće) od istog anonimnog autora poznatog pod imenom „majstor iz Mačkovca“.

Od polovine XIX vijeka, poslije akcije Omer-paše Latasa (1851.) u Bosanskom pašaluku nastupaju povoljnije prilike za pravoslavce, te se smatra da je u to vrijeme počela obnova manastira. Obnova se vezuje za 1853. i ime hadži-Zaharija Popovića, sveštenika iz Osmaka, koji je čak iz Rusije donio malo zvono za crkvu sakrivši ga, kako predanje kaže, u buretu.

Tako obnovljenu crkvu je 1869. osvetio dabrobosanski mitropolit Dionisije P. Sve do 1880. to je bila parohijska crkva, da bi dolaskom došao iguman Pajsije (Filipović) bio obnovljen monaški život u manastiru. Veza između Papraće i manastira u Bosanskoj krajini potvrđena je 1892. kada je za starješinu došao arhimandrit Kirilo Hadžić iz Moštanice. On je dodatno opremio manastir i posadio vinograd.

U Papraću 1901. dolazi arhimandrit Danilo Bilbija, koji je 1905. sagradio i novi konak na mestu staroga koji je izgoreo 1717. Bilbija je 1907. sagradio i novu školu. godine. Iguman Joakim Trbojević bio je starješina od 1923, a oko manastira je sagradio ogradu, podigao drvenu zvonaru i kupio veliko zvono.

Period Drugog svjetskog rata manastiru Papraća donosi progon, pustoš i oštećenja, a crkva je korišćena za držanje stoke.

Arhitektura

Crkva manastira Papraće se ubraja u red najmonumentalnijih tj. najveća je manastirska crkva na prostoru Bosne i Hercegovine. Kompletnim građevinsko-arhitektonskim poduhvatom svrstava se u dostignuća arhitekture moravske škole.

Crkva ima naos, oltar, te unutrašnju i vanjsku pripratu. Kupola stoji na stupcima, a bočni prozori prekriveni su poluobličastim svodovima. Oltar je polukružan, a spolja poligonalan. Pjevnice su iznutra polukružne a spolja sedmostrane. Kraća unutrašnja priprata prekrivena je podužno postavljenim poluobličastim svodom oslonjenim na prielonjene lukove (Ševo. 2002.).

Umjetnost

Živopis manastira Papraća nije adekvatno sačuvan ali i on upućuje na odlike moravske umjetnosti. To se naročito vidi u likovima svetih arhijereja u oltaru kao i likovima svetih ratnika u južnoj pjevnici. Sačuvane su i kompozicije iz ciklusa Hristovih stradanja i kompozicija Bogorodičnog uspenja.

Datovanje živopisa se u literaturnim izvorima vezuje za tridesete godine XVI vijeka i ime zvorničkog episkopa Teofana. Veliki broj vrijednih ikona nalazi se ne samo u manastirskoj crkvi nego i u konaku i uglavnom predstavljaju djela poznatog srpskog ikonopisa iz XIX vijeka. Tu su i prestone ikone Hrista Pantokratora i Bogorodice sa Hristom-djetetom, kao rad Milije Markovića iz Beograda, a predstavljaju rad u tehnici ulja na platnu.

Ikone je priložio Miša Anastasijević, čuveni zadužbinar „kapetan Miša“ iz Beograda 1857. godine.

Pored ovih tu je i ikona Svete Trojice sa Bogorodicom (ulje na platnu) i tri „Jerusalgša“ većih dimenzija iz H^Š-H^H vijeka.

U muzej eparhijskog dvora u Tuzli iz Papraće je doneseno nadverje iz polovine XVIII vijeka na kojemu je ikonografski prikaz „Nedremano oko“ sa starozavjetnim carevima Davidom i Solomonom. Ikone i nadverje su rad Stanoja Popovića iz Martinaca u Sremu, poznatog zografa koji je njegovao odlike tradicionalnog vizantijskog ikonopisa.

Nacionalni spomenik

Graditeljska cjelina – Manastir Papraća u Papraći kod Šekovića proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik čine: Manastirska crkva Blagoveštenja, zgrada starog konaka i zvonik.

Povezano

• Manastir Lomnica
• Zvorničko-tuzlanska eparhija
• Manastiri Republike Srpske

Vanjske veze

• Turistička organizacija Republike Srpske: Manastir Papraća (sh)
• Turizam Republike Srpske: Manastir Papraća Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u (sh)
• Portal Republike Srpske: Manastir Papraća (sh)
• Manastir Papraća na forumu Birač. info,
• Manastir na interenet prezentaciji TORS,
• Istorija manastira na navodno oficijelnom sajtu Papraće. Arhivirano 2010-12-20 na Wayback Machine-u
• Mirjana Boškov: Monasi iz Papraće na posedima porodice Hane Despotovne u Litvi, Istraživanja, broj 16, 2005. godine