Samo sloga Srbina spasava
Samo sloga Srbina spasava je nezvanična krilatica Srbije i veoma popularan slogan među Srbima, koji se često koristi kao poziv na ujedinjenje protiv spoljašnjeg neprijatelja i u vrijeme nacionalne krize. Krilatica predstavlja i jedno od značenja četiri ćirilična slova S koja se nalaze na štitu srpskog grba.
Četiri ćirilična slova S su zapravo ognjila, i preuzeti su iz vizantijske heraldike u srednjem vijeku. Narodno predanje krilaticu pripisuje Svetom Savi, osnivaču Srpske pravoslavne crkve.
Porijeklo krilatice se nalazi na tzv. srpskom krstu ili krstu Svetog Save koji sadži četiri stilizovana ćirilična slova S postavljena u sva četiri ugla krsta. Krst je nastao u 12. vijeku, kada se sličan krst nalazio na amblemu vladajuće vizantijske dinastije Paleolog. Na tom krstu se u svakom uglu nalazilo po jedno slovo β, koje je ličilo na ognjilo, a slova su predstavljala akronim „Car Careva caruje nad carevima“ (grč. βασιλεὺς βασιλέων, βασιλεύων βασιλευόντων).[1] Krilaticu je usvojio Mihajlo VIII Paleolog kada je osnovao dinastiju Paleolog i krilatica se nalazila na vizantijskom novcu i zastavama.[2] Vizantijski istoričar Georgije Kodin je pogrešno opisao amblem kao „krst sa četiri ognjila“ (grč. σταυρον μετα πυρεκβολων).[3] Krst sa ognjilima je korišten i u rimsko doba, ali ne kao grb ili amblem. Neki istoričari ga povezuju sa labarumom, carskom zastavom Konstantina Velikog.[4] Poznat kao tetragram, krst sa četiri polja (ispunjena slovima ili heraldičkim simbolima) nalazio se na vizantijskom novcu u 6. vijeku, a prihvaćen je i od strane krstaša tokom Seljačkog krstaškog rata 1096. Međutim, razlikovao se od krsta koji se nalazio na amblemima dinastije Paleolog. [2]
Po legendi, upotreba srpskog krsta počinje za vrijeme Svetog Save, prvog arhiepiskopa autokefalne Srpske pravoslavne crkve i sveca zaštitnika Srba, a zasnovan je na dizajnu vizantijskog porijekla.[5] Krilatica „Samo sloga Srbina spasava“ se tradicionalno povezuje sa njim. On je to rekao kako bi pozvao Srbe da proglase nacionalnu autonomiju i započnu otpor dominaciji Katoličke crkve.[6] Riječi Svetog Save su ostale ukorijenjene među Srbima, a njegov krst je prihvatilo srpsko plemstvo oko 100 godina nakon njegove smrti. Istoričar Stanoje Stanojević tvrdi da se krst prvi put upotrebljava za vrijeme Srpskog carstva, tačnije 1345. godine, za vrijeme vladavine cara Dušana Silnog, dok istoričar Stojan Novaković tvrdi da je prva zabilježena upotreba srpskog krsta kao nacionalnog simbola bila 1397. godine, za vrijeme vladavine despota Stefana Lazarevića.[7]
Srpski krst se javalja tokom Prvog srpskog ustanka protiv Osmanskog carstva, od 1804. do 1813. godine.[1] Knez Miloš Obrenović koristi srpski krst kao dio vojne zastave prilikom osnivanja prve jedinice regularne srpske vojske 1825. godine.[8] Krst se nalazio i na zastavi i grbu Kneževine Srbije od 1836. Predstavljao je vezu sa srednjovjekovnim srpskim carstvom i simbol srpske uloge u odbrani hrišćanstva od Osmanskog carstva u 14. vijeku.[1]
Biljana Vanovska trvdi da je akronim SSSS na početku značio „Srbija sama sebe spasila“, i da je kasnije dobio značenje „Samo sloga Srbina spasava“, odražavajući sve veći srpski strah od unutrašnjih neprijatelja.[9][10] Akronim se nalazio na crnogorskim kapa od 1918. godine, a kape bez takvih oznaka bile su zabranjene za nošnju.[11]
Srpski predsjednik Slobodan Milošević je 1989. godine održao čuveni govor na Gazimestanu ispred velikog, kamenog pravoslavnog krsta na kome se nalazio akronim.[12] Akronim sa krstom se nalazio na oznakama Srpske vojske Krajine tokom rata u Hrvatskoj i na oznakama Vojske Republike Srpske tokom rata u Bosni i Hercegovini.[1] Krsta sa četiri slova S se nalazio i na avionima Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske.[13] Tokom i nakon rata u BiH registarske tablice na automobilima u Republici Srpskoj su imale oznaku sa četiri S, ali su te tablice zamjenjene sadašnjim.[14]
Srpski pjevač i tekstopisav Bora Đorđević je krilaticu iskoristio za naziv pjesme Samo sloga Srbina spasava, koju je napisao tokom NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije.[15]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Meyer 2006: str. 204
- ↑ 2,0 2,1 Atlagić 1997: str. 2
- ↑ Atlagić 1997: str. 3
- ↑ Atlagić 1997: str. 1
- ↑ Falina 2013: str. 243
- ↑ Merrill 2001: str. 161
- ↑ Atlagić 1997: str. 4–5
- ↑ Posebna izdanja 295. Srpska Akademija Nauka i Umetnosti. 1957. str. 133.
- ↑ Vankovska 2000: str. 6–7
- ↑ MacDonald 2002: str. 70–71
- ↑ Jovanovich 2003: str. 5
- ↑ Sells 1998: str. 86–87
- ↑ Elliott & Cochrane 1998: str. 20
- ↑ Oliver 2005: str. 154
- ↑ Vidić–Rasmussen 2007: str. 65
- Atlagić, Marko (8 August 1997). „Krst sa ocilima қao heraldisқi simbol” [Cross With Firesteels as a Heraldic Symbol]. Pristina: Baština. Arhivirano iz originala na datum 2021-01-12. Pristupljeno 2015-09-01.
- Cohen, Roger (1998). Hearts Grown Brutal: Sagas of Sarajevo. New York: Random House. ISBN 978-0-307-76635-9.
- Elliott, Stuart; Cochrane, John (1998). Military Aircraft Insignia of the World. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 978-1-85310-873-0.
- Falina, Maria (2013). „Religion Visible and Invisible”. u: Berezhnaya, Liliya; Schmitt, Christian. Iconic Turns: Nation and Religion in Eastern European Cinema Since 1989. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-25081-9.
- Jovanovich, William (2003). The Temper of the West: A Memoir. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press. ISBN 978-1-57003-530-2.
- MacDonald, David Bruce (2002). Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim-Centered Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester: Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-6467-8.
- Merrill, Christopher (2001). Only the Nails Remain: Scenes from the Balkan Wars. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-1686-5.
- Meyer, Therese-Marie (2006). Where Fiction Ends: Four Scandals of Literary Identity Construction. Würzburg: Königshausen & Neumann. ISBN 978-3-8260-3164-9.
- Oliver, Ian (2005). War and Peace in the Balkans: The Diplomacy of Conflict in the Former Yugoslavia. London: I.B.Tauris. ISBN 978-1-85043-889-2.
- Rieff, David (1996). Slaughterhouse: Bosnia and the Failure of the West. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-1-4767-3788-1.
- Sells, Michael A. (1998). The Bridge Betrayed: Religion and Genocide in Bosnia. Berkeley, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-92209-9.
- Vankovska, Biljana. "Civil–Military Relations in the Third Yugoslavia". Copenhagen Peace Research Institute.
- Vidić–Rasmussen, Ljerka (2007). „Bosnian and Serbian Popular Music in the 1990s: Divergent Paths, Conflicting Meanings and Shared Sentiments”. u: Buchanan, Donna A.. Balkan Popular Culture and the Ottoman Ecumene: Music, Image, and Regional Political Discourse. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8108-6021-6.