Jedinstveni narodnooslobodilački front
Jedinstveni narodnooslobodilački front Jugoslavije (JNOF Jugoslavije, JNOF) bio je politička organizacija, koja je tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji okupljala antifašistički raspoložene široke slojeve stanovništva. Po završetku rata 1945. godine, JNOF je transformisan i nastavio da deluje pod imenom Narodni front Jugoslavije.
Ideja o osnivanju Narodnog fronta, kao taktike jedinstvenog fronta protiv fašizma i „reakcionarne buržoazije“, prvi put je u Jugoslaviji iznesena na Četvrtoj zemaljskoj konferenciji KPJ u Ljubljani 1934. godine. Na plenumu Centralnog komiteta KPJ, održanom juna 1935. godine u Splitu, referent Blagoje Parović precizirao je kurs delovanja Narodnog fronta „protiv vladajućeg režima, vladajuće buržoazije“ kao saveza koji bi trebalo da ujedinjuje i predstavlja sve stanovnike raspoložene protiv tadašnje vlasti. Za razliku od ostalih zemalja Evrope, Narodni front u Jugoslaviji nije delovao kao koalicija stranaka i grupa na političkoj sceni zemlje, već kao široki antifašistički pokret.
Po izbijanju oružanog ustanka i borbe protiv okupatorskih snaga u Jugoslaviji 1941. godine, Narodni front je izrastao u masovni narodnooslobodilački pokret i predstavljao političku osnovu čitave oružane borbe. Glavni ciljevi Fronta u periodu od 1941. do 1945. godine bili su:
- oslobođenje Jugoslavije
- nacionalno i socijalno oslobođenje svih naroda Jugoslavije
- izgradnja bratstva, jedinstva i ravnopravnosti naroda Jugoslavije
- stvaranje nove države u ekonomskom i političkom pogledu
Razvitak JNOF-a nije bio ravnomeran u svim delovima zemlje. Zavisio je od niza specifičnih uslova i odvijao se kroz razne forme, ali su zato ciljevi svuda bili isti, iako ne politički i organizacioni oblici borbe. Nakon masovnog oružanog ustanka u Srbiji u leto 1941. godine, na oslobođenoj teritoriji bili su borani lokalni odbori narodnooslobodilačkog fronta. U Sloveniji je još u prvim danima okupacije, 27. aprila 1941, osnovana Osvobodilna fronta.
Osnovni zadatak JNOF-a bila je aktivnost u oružanoj borbi, jer je on predstavljao svojevrsni savez patriotskih i antifašistički raspoloženih snaga jedne okupirane zemlje. Na oslobođenim teritorijama, Front je svoju aktivnost usmeravao na mobilizaciju dobrovoljnih boraca za vojne jedinice NOVJ, organizovanje snabdevanja vojske i stanovništva, prihvatanje ranjenika, stvaranje nove narodne vlasti i pomoć njenim organima. Na okupiranoj teritoriji, aktivisti JNOF-a zagovarali su veru u konačnu pobedu, pripremali i slali borce u vojne jedinice, sakupljali dobrovoljnu pomoć u novcu, namirnicama i sanitetskom materijalu.
Pred kraj rata, u čitavoj je zemlji delovala razgranata mreža organizacija JNOF-a: zemaljski, pokrajinski, okružni, sreski i mesni odbori. Pored komunista, u njima su bili i pojedini funkcioneri predratnih stranaka, koji su učestvovali u Narodnooslobodilačkom pokretu. U okviru JNOF-a, došlo je i do obnavljanja rukovodstava nekih od tih stranaka, koje su se raspale još 1941. godine.
Veće stranke i organizacije, koje su delovale unutar JNOF-a, bile su:
- Antifašistički front žena
- Zemljoradnička stranka
- Jedinstveni sindikat radnika i namesnika
- Jugoslovenska republikanska demokratska stranka
- Narodna seljačka stranka
- Nezavisna demokratska partija
- Socijaldemokratska partija Jugoslavije
- Socijalistička partija Jugoslavije
- Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije
- Hrvatska seljačka stranka
Pred kraj rata, bili su organizovani republički i pokrajinski Narodni frontovi u sastavu Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Jugoslavije:
| Naziv narodnog fronta | Datum održavanja prve konferencije | Mesto, republika ili pokrajina |
|---|---|---|
| Jedinstveni narodnooslobodilački front Hrvatske | 18. maj 1944. | Hrvatska |
| Narodnooslobodilački front Bosne i Hercegovine | 3. jul 1944. | Sanski Most, BiH |
| Narodnooslobodilački front Crne Gore | 16. jul 1944. | Kolašin, Crna Gora |
| Ujedinjeni narodnooslobodilački front Srbije | 14. novembar 1944. | Srbija |
| Narodnooslobodilački front Makedonije | 26. novembar 1944. | Skoplje, Makedonija |
| Narodnooslobodilački front Vojvodine | 11. decembar 1944. | Novi Sad, Vojvodina |
| Narodnooslobodilački front Kosova | 11. i 12. april 1945. | Kosovo |
| Oslobodilački front Slovenije | 15. i 16. jul 1945. | Slovenija |
Jedinstveni narodnooslobodilački front transformisao se u mirnodopsku masovnu organizaciju na Prvom kongresu, održanom od 5. do 7. avgusta 1945. godine. Kongres je obeležio kraj razvitka Narodnog fronta kao masovnog političkog pokreta i početak njegovog konstituisanja u jedinstvenu političku organizaciju radnih ljudi Jugoslavije. Kongres je izvršio obedinjavanje federalnih organizacija u jedinstvenu organizaciju, doneo program i statut, odredio zadatke u novim uslovima i promenio ime u Narodni front Jugoslavije.
- Enciklopedija Jugoslavije (knjiga sedma). „Jugoslavenski leksikografski zavod“, Zagreb 1968. godina.
- Ivan Jelić. Jugoslavenska socijalistička revolucija: (1941–1945). „Školska knjiga“, Zagreb 1979. godina.