Socijalistička partija Jugoslavije
Socijalistička partija Jugoslavije (SPJ) je bila levičarska stranka u Kraljevini Jugoslaviji, nastala izdvajanjem demokratske struje iz Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), u kojoj je prevladala autoritarna struja koja je zahtevala revoluciju po boljševičkom konceptu. Bila je protivnik KPJ u radničkom pokretu Jugoslavije između dva svetska rata.
Osnivanje[uredi | uredi kod]
Socijalistička partija Jugoslavije osnovana je 18. decembra 1921. godine, od strane izdvojene, demokratske struje Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), Jugoslovenske socijaldemokratske stranke i Socijaldemokratske stranke Jugoslavije.
Na Prvom kongresu, septembra 1923. godine, SPJ je pristupila "Radničkoj i socijalističkoj internacionali", usvojila program kojim je proglasila da su reforme i dugotrajna legalna klasna borba jedini put u socijalizam, zatražila unitarističku parlamentarnu republiku Jugoslaviju sa širokim samoupravama, založila se za agrarnu reformu i drugo.
Međunarodno članstvo[uredi | uredi kod]
Bila je članica "Radničke i socijalističke internacionale" između 1923. i 1929, i ponovno između 1934. i 1940. godine.[1]
Stranačka štampa[uredi | uredi kod]
Stranka je objavljivala sedmičnik "Radnički novine" (Beograd). Ostali sedmični listovi su bili "Delavec" (Ljubljana), "Delavska Politika" (Maribor) i "Radničke novine" (Zagreb). Stranka je objavljivala svakih pola meseca u Mariboru list "Volksstimme" (Glas naroda), na nemačkom jeziku.[2]
Dalji razvoj[uredi | uredi kod]
SPJ se održavala zahvaljujući čvrstim uporištima u radničkim socijalnim ustanovama i sindikatima. Početkom 1928. godine imala je oko 4.000 članova, od kojih oko 300 žena. Omladinska organizacija stranke imala je oko 1.500 članova. Učestvovala je na skupštinskim izborima 1923. godine, dobivši dva mandata, 1925. i 1927. godine, sa jednim mandatom. Stranka je dobila oko 25.000 glasova na opštinskim izborima 1927. godine i osvojila oko 100 mesta u lokalnim skupštinama širom zemlje. Na parlamentarnim izborima iste godine izabran je jedan kandidat stranke, Josif Petejan.[3]
Stalno je imala negativan stav prema svim boljševičko-komunističkim pokretima, smatrajući ih teorijskom i praktičnom devijacijom.
Tokom vladavine Milana Stojadinovića, stranka se suprotstavila uvođenju fašističkog oblika vlasti, modelovanog u Italiji i Nemačkoj.[4]
SPJ je razvijala saradnju sa građanskom opozicijom. Na skupštinskim izborima 1938. godine, kandidati SPJ su učestvovali na listi opozicionog bloka, čiji je nosilac bio Vlatko Maček.
Tokom Drugog svetskog rata, deo predratnog članstva SPJ svrstao se uz Jedinstveni narodnooslobodilački front Jugoslavije, koji je postao deo Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, dok je stranački funkcioner Živko Topalović postao blizak saradnik Dragoljuba Mihailovića.[5][6]
Literatura[uredi | uredi kod]
- Mala politička enciklopedija. „Savremena administracija“, Beograd 1966. godina.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ Kowalski, Werner. Geschichte der sozialistischen arbeiter-internationale: 1923 - 19. Berlin: Dt. Verl. d. Wissenschaften, 1985.
- ↑ Labour and Socialist International. The Socialist Press - The press of the parties affiliated to the Labour and Socialist International. Series 3 - No. 4. Zurich, April 1933. p. 78
- ↑ Labour and Socialist International. Kongress-Protokolle der Sozialistischen Arbeiter-Internationale - B. 3.1 Brüssel 1928. Glashütten im Taunus: D. Auvermann, 1974. pp. IV. 79-81
- ↑ Barlas, Dilek. Etatism and Diplomacy in Turkey: Economic and Foreign Policy Strategies in an Uncertain World, 1929-1939. Leiden: Brill, 1998. p. 39
- ↑ Pavlowitch, Stevan K. Serbia: The History Behind the Name. London: Hurst & Co, 2001. p. 152
- ↑ Pavlowitch, Stevan K. Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press, 2008. p. 289