Giritli Aziz Efendija
 Portret Alije Aziza od F. G. Enlera | |
| Biografske informacije | |
|---|---|
| Rođenje | 1749 Kandiye[1] |
| Smrt | 29. 10. 1798. (dob: 49) Berlin |
| Opus | |
| Jezik | osmansko-turski |
| Znamenita djela | |
| |
Alija Aziz Krećanin (Kandiye, 1749 – Berlin, 1798), poznat u turskim izvorima kao Giritli Ali Aziz Efendi, osmanski ambasador, pisac i pjesnik.
Život[uredi | uredi kod]
Detaljni podaci o njegovom životu nisu dostupni, tako da o njemu imamo biografiju u širokim crtama. Rođen je 1749. godine na Kritu, gdje je se školovao, kao sin Tahmiši Mehmeda efendije, historičara i rizničara Krete, odnosno defterdara Kretskog ejaleta.[2][1] Nakon rasipanja velikog bogatstva kojeg je naslijedio od oca, otišao je u Istanbul,[1] zavojničio se te, uspevši osmansku hijerarhiju, nastupio za visokog državnog službenika u divanu[α 1].[1] Zadužen je za poreznika na otoku Hiosu[1] a potom za upravnika državne imovine u Beogradu nadzirući prodaju nekretnina.[1] Uspjehom u Beogradu stekao je povjerenje na dvoru Selima III. tako da je 1796.[α 2] upućen kao veleposlanik u Prusku za vrijeme vladavine Friedricha Wilhelma II. Tako je postao prvi stalni izaslanik Visoke Porte upućen u Prusku[3][1] i tu dužnost je zadržao do smrti, tj. 29. oktobra 1798.[α 3] u Berlinu, gdje je sahranjen.[1]
Posle njega, istu ambasadorsku djelatnost je naslijedio njegov sin Selüver efendija,[4] slijedeći praksu ranih osmanskih veleposlanika da dužnost predaju bliskoj rodbini.[4]
Pokopan je na prvom muslimanskom groblju u Berlinu po naredbi kralja Friedricha Wilhelma III, mjesto poznato kao Tempelhofer Feldmark koje se nalazilo gdje Geibelstrasse izlazi na Urbanstrasse, u berlinskoj četvrti Kreuzberg.[α 4] Na Urbanstrasse nedavno je postavljena ploča u spomen Alije Aziza Krećanina, a njegovo tjelo je kasnije prešeno na Berlinsko tursko groblje[α 5], osnovano 1866. pokraj Džamije Mučenika[α 6] u Neuköllnu. Danas Tursko groblje u Berlinu predstavlja najstarije groblje na tlu Njemačke.
Djela[uredi | uredi kod]
Nakon mladalačkih godina razvrata, postao je učenjak odan državnoj službi, te mudar književnik mistički naklonjen prema hurufizmu [α 7] i alevitsko-bektaškim heterodoksijama.[1] Osim perzijskog i arapskog, poznavao je i grčki i nešto njemačkog.[5]
Autor je jednog malog divana, zbirka mističnih pjesmama sačuvana u rukopisu, te traktata Vâridât-ı İlâhiyye (Božansko nasljeđe) djelo sa nerijetko opskurnim pasusima, protkano sufizmom i gdje se objašnjava priroda nekih mističnih riječi i pojmova. Njegovo remek-djelo su Muhayyelât (Maštanja), jedinstvena fikcija u kojoj se utaču svakodnevni (realistični) i fantastični elementi, proza dobro u struji tradicionalne osmanske proze nad kojoj izviru utjecaji zapadne književnosti. Tekst je postao vrlo popularna i tražena lektira od čitatelja 19. vijeka. Od Alije Aziza Krećanina ostao nam je i niz korespondencija sa značajnim ličnostima njegovog vremena, kako osmanskih tako i zapadnih.
Muhayyelât[uredi | uredi kod]
Muhayyelât se smatra ranim pretečom nove turske književnosti koja će nići sa Tanzimatom. Procjenjuje se da je ga Alija Aziz počeo pisati najranije 1770-ih, a smatra se da je dovršen 1797. godine. Rukopis je prvi put objavljen 1852, zatim 1867. godine u tiskari Mekteb-i Harbiye-i Şahane pod naslovom Muhayyelat-ı Aziz Efendi, i konačno 1873. godine u izdanju istanbulske tiskare İzzet Efendi Matbaası. Postao je vrlo popularna knjiga svog vremena, a već početkom 20. vijeka se smatra klasikom. Sastoji se od tri dugih pripovijedaka koje je autor nazvao hayâl (san), nadahnute starim arapskim i asirskim pričama kojim je pisac nadovezao svoje mistične strasti. Napisane su jezgrovitim stilom, u suprotnosti sa maštovitim sadržajem, kroz kojeg čudesni džinni i vile neprestano izviru iz konteksta stvarnih i svakodnevnih životnih situacija. Iako se priče odvijaju u različitim vremenima i prostorima, one ukazuju na tragove Istanbula iz 18. vijeka i života na palači.[5]
Bilješke[uredi | uredi kod]
- ↑ Dîvân-i humâyûn, vijeće šefova uprave Osmanskog Carstva koje se okupljalo oko sultana.
- ↑ U službi od 4. juna 1797.[1]
- ↑ Po turskom kalendaru: 19 Cemâziyelevvel 1213.
- ↑
- ↑ (de) Türkischer Friedhof Berlin, (tr) Berlin Türk Şehitliği.
- ↑ (tr) Berlin Türk Şehitlik Camii.
- ↑ Hurufizam ((ar) ﺣﺮﻭﻓﻴـة Ḥurūfiyya), gnostičko-kabalistička manjinska struja unutar sufizma.
Izvori[uredi | uredi kod]
Bibliografija[uredi | uredi kod]
- (tr) Okay, Orhan (1991). „Aziz Ali Efendi. Devlet adamı, şair ve mutasavvıf.”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Pristupljeno 18. 8. 2023.
- (tr) Yalçınkaya, Mehmet Alaattin (1996). „Osmanlı zihniyetindeki değişimin göstergesi olarak sefaretnamelerin kayak defteri”. Ankara Üniversitesi Osmanlı – Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM). Arhivirano iz originala na datum 24. 12. 2015. Pristupljeno 18. 8 2023.
- (tr) Uysal, Zeynep (2006). Olağanüstü Masaldan Çağdaş Anlatıya: Muhayyelat-ı Aziz Efendi. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. ISBN 978-975-6193-15-0.
