Bugarska pravoslavna crkva
Bugarska pravoslavna crkva
Българска православна църква | |
| |
| Osnovne informacije | |
|---|---|
| Autokefalnost | proglašena 919. ukinuta 1018. ponovo proglašena 11. maja 1872. kanonski priznata 1953. |
| Kanonsko priznanje | Kanonski priznata |
| Predstojatelj | Patrijarh bugarski i mitropolit sofijski Maksim |
| Sjedište | Sofija |
| Rezidencija predstojatelja | Sofija |
| Kanonska jurisdikcija |  Bugarska Inostranstvo |
| Bogoslužbeni jezik | Crkvenoslovenski jezik, bugarski jezik |
| Kalendar | Novojulijanski kalendar (od 1963) |
| Broj | |
| Episkopa | 22 |
| Eparhija | 15 |
| Manastira | 120 |
| Parohija | preko 2.600 |
| Sveštenika | preko 1.500 |
| Monaha i monahinja | preko 400 |
| Vjernika | preko 8.000.000 |
| Zvanična stranica | www.bg-patriarshia.bg |
Bugarska pravoslavna crkva (bug. Българска православна църква) je pomesna autokefalna crkva. Nalazi se na 8. mestu u diptihu pravoslavnih crkava. Ima rang patrijaršije.
Njena jurisdikcija se proteže na teritoriju Bugarske, kao i na bugarske pravoslavne crkvene opštine u Severnoj i Južnoj Americi, Australiji i dr. U njenom sastavu nalazi se 13 eparhija u otadžbini (varnensko-velikopreslavska, velikotrnovska, vidinska, vračanska, dorostolska, lovčanska, nevrokopska, plevenskka, plovdivska, rusenska, slivenska, sofijska i starozagorska) i tri eparhije u rasejanju (njujorška, akronska i detroitska), dve parohije u Mađarskoj, dve u Rumuniji i jedna u Austriji, crkveno namesništvo u Turskoj (Istanbul) i podvorje BPC u Rusiji (Moskva). Ima oko 6 miliona vernika, 2000 sveštenoslužitelja, 3200 hramova i 500 kapela, 123 manastira i skita, 400 monaha i monahinja i dve duhovne škole (podaci s kraja 80-ih godina). Na teritoriji sadašnje Bugarske i susednih oblasti širenje hrišćanstva započelo je veoma rano.
Po predanju, u današnjoj Varni postojala je episkopska katedra na čijem se čelu nalazio učenik Sv. apostola Pavla Amplije; crkveni istoričar Jevsevije navodi da su još u II veku delovale episkopske katedre u Debeltu i Anhijalu. Krajem IV i početkom V veka, hrišćanstvo se u ovim krajevima širilo zaslugom Sv. Nikite Remesjanskog. U V i VI veku evangelizaciju vrše Sloveni koji su služili u vizantijskoj armiji i tamo primili krštenje. Među protobugare (turansko pleme koje u ove predele dolazi sa severnih obala Crnog mora) hrišćanstvo je prodiralo još pre nego što su se nastanili na Balkanu i formirali posebnu bugarsku državu (druga polovina VII veka). Masovno pokrštavanje bugarskog stanovništva sprovedeno je tek 865, za vlade Svetog kneza Borisa (852—889). Neposredno nakon primanja hrišćanstva knez Boris je preduzeo mere za zadobijanje crkvene autonomije, što je bilo krunisano uspehom 4. marta 870. godine.
Prvobitno je Bugarska crkva imala status autonomne arhiepiskopije pod vrhovnom jurisdikcijom Konstantinopoljske patrijaršije. Prvi arhiepiskop samostalne Crkve je postao Sv. Josif, koji je primio rukopoloženje od konstantinopoljskog patrijarha Ignjatija. Doba cara Borisa i njegovog sina Simeona (893—927) ostalo je zabeleženo i kao period procvata pismenosti i kulture na ovoj teritoriji, prevashodno zahvaljujući dolasku učenika Sv. Kirila i Metodija, Klimenta, Nauma, Gorazda i drugih, na ovo područje nakon što su prognani iz Moravske.
Pošto je 917. knez Simeon naneo težak poraz vizantijskoj vojsci, proširio granice svoje države i proglasio se za „cara Bugara i Romeja“, stvorili su se povoljni uslovi za proglašenje autokefalije BPC i njeno uzdizanje u rang patrijaršije (28. oktobra 927), sa sedištem najpre u Dorostolu (današnja Silistra), kasnije u Trijadici (Sofija), Prespi i Ohridu.
U periodu 1018—1019, vizantijski imperator Vasilije II, pokorivši Bugarsku, je degradirao Bugarsku crkvu na rang arhiepiskopije, priznajući ipak njenu autokefaliju. Na čelo Ohridske arhiepiskopije, kao i episkopija, postavljaju se Grci, koji nisu pokazivali potrebno staranje za svoju bugarsku pastvu. U periodu 1185—1186, nakon ustanka koji su podigli Petar i Asen i oslobođenja podunavske Bugarske, što je rezultovalo i uspostavljanjem Drugog bugarskog carstva, iznova se organizovala nezavisna Crkva na čelu sa arhiepiskopom čije je sedište bilo u Trnovu.
Prvi trnovski arhiepiskop Vasilije nije bio priznat od strane konstantinopoljskog patrijarha, ali ubrzo je Trnovska arhiepiskopija ojačala svoje pozicije do te mere da je bila priznata za samostalnu i uzdignuta na rang patrijaršije (1235), u kom statusu se održala do potpadanja Bugarske pod tursko ropstvo (1393). Tokom ovih 158 godina, ona je dostigla procvat i ostala upamćena ponajviše zahvaljujući delatnosti Sv. Joakima I, patrijarha Ignjatija i posebno Sv. Evtimija, plodnog duhovnog pisca i inspiratora ispravljanja bogoslužbenih knjiga.
Sa padom Drugog carstva, Trnovska katedra je potpala pod upravu Carigradske patrijaršije u rangu mitropolije. Ohridska arhiepiskopija se našla pod vlašću Grka fanariota i ugasila se 1767. godine. Doba robovanja pod Turcima donelo je teška iskušenja po verski, kulturni i privredni život i nacionalni identitet bugarskog naroda. Grčka jerarhija istovremeno činila sve da jelinizira Bugarsku crkvu. Međutim, iz Crkve su izrasli inspiratori i delatnici budućeg nacionalnog preporoda: prepodobni jeromonah Pajsije Hilandarac (1722—1798), autor „Istorije slavjano-bugarske o narodima, i o carevima, i o svetiteljima bugarskim“, episkop Vračanski Sofronije (1739—1813) i drugi, koji su insistirali na pravu Bugara na vaspostavljanje crkvene autokefalije i podsticali uspon prosvete i izdavaštva.
Snažan podstrek za dalje jačanje nacionalne i verske samosvesti pružio je rusko-turski rat (1828—1829), kao i jačanje veza sa Rusijom, u čijim duhovnim akademijama su još od 1838. počeli da se školuju i monasi iz Bugarske.
Početkom druge polovine XIX veka Bugari su formulisali zahtev za vaspostavljanje crkvene autonomije, ali pošto se grčka jerarhija o njega oglušila, 3. aprila 1860, na Vaskrs, sa amvona bugarskog hrama u Carigradu episkop Ilarion pominje pravoslavno episkopstvo umesto carigradskog patrijarha, čime je Bugarska crkva označila početak svog odvajanja. Pošto je carigradski patrijarh Kirilo VII, pogođen ovim činom, napustio katedru, njegov naslednik Joakim II, posle bezuspešnih pokušaja svrgavanja mitropolita Ilariona i nekolicine bugarskih jeraraha, pristao je na izvesne ustupke i posle Sabora 1861. obećao je da će na bugarske eparhije neizostavno postavljati arhijereje bugarske narodnosti ili makar sa znanjem bugarskog jezika. Bugarsko sveštenstvo je u međuvremenu postavilo nove zahteve: da se Bugarima dopusti da učestvuju u izabiranju patrijarha ravnopravno sa Grcima, da u sastavu Carigradskog sinoda bude zastupljeno šest bugarskih arhijereja, da se samim Bugarima prepusti izbor arhijereja za svoje eparhije.
Suočen sa rastućim nezadovoljstvom i nemirima u Otomanskoj Imperiji, sultan je 28. februara 1870. obnarodovao ferman o osnivanju nezavisnog bugarskog egzarhata, čime je vaspostavljena nezavisnost Bugarske crkve i ujedno priznata zasebna bugarska narodnost. Februara 1871. u Carigradu je održan Prvi bugarski crkveno-narodni sabor, u čijem radu su učestvovali najugledniji predstavnici nacionalnooslobodilačkog pokreta. Sabor je doneo Ustav Bugarskog egzarhata. Za prvog egzarha izabran je 11. februara 1872. episkop lovčanski Ilarion, koji se nakon pet dana povukao sa ove dužnosti; na njegovo mesto izabran je mitropolit vidinski Antim, koji je 11. maja 1872. svečano proglasio autokefaliju Bugarske crkve. Patrijaršijski sinod u Carigradu je stoga preduzeo represivne mere (egzarha Antima je lišio sveštenstva, dva mitropolita proglasio za odlučene od Crkve i jednog episkopa anatemisao), ali one nisu naišle na odobravanje punote Pravoslavlja: Jerusalimski patrijarh Kirilo II je odlučno odbio da prizna odluke Sabora, episkopi Antiohijske crkve potpis svog patrijarha okvalifikovali su kao „izraz njegovog ličnog stava, ali ne i mišljenja čitave Antiohijske crkve“, a u odbranu Bugara ustale su i Rumunska i Srpska pravoslavna crkva.
Naslednik egzarha Antima Josif takođe je doživeo niz neprijatnosti od strane carigradskih vlasti u doba rusko-turskog rata. Nakon oslobođenja Bugarske 1878, Bugarskom crkvom upravljao je Sinod na čelu sa namesnikom-predsednikom Sinoda, dok je egzarh nastavio da boravi u Carigradu i da usmerava svoju aktivnost na eparhije koje su ostale u sastavu Otomanske imperije; posle balkanskih ratova i konačnog oslobođenja Balkana od Turaka egzarh Josif je napustio Carigrad i došao u Sofiju (1913). U periodu 1921—1922, održan je Drugi crkveno-narodni sabor, u čijem radu su učestvovali predstavnici celog naroda, i na kome je donet novi Ustav BPC.
Nesporazumi sa Grčkom crkvom definitivno su otklonjeni 1945, kada je predstavnicima BPC uručen specijalni tomos o priznavanju autokefalije, potpisan od strane patrijarha Venijamina i svih članova Svetog sinoda Carigradske crkve. Na Trećem crkveno-narodnom saboru 1953. izabran je i svečano intronizovan bugarski patrijarh Kiril (Markov), koga je 1971. nasledio patrijarh Maksim (Najdenov Minkov).
Među događaje od važnosti u novije vreme spada i raskol u BPC 1993, izazvan stvaranjem paralelnog „Sinoda“ i težnjom za svrgavanjem patrijarha Maksima od strane grupe jeraraha na čelu sa mitropolitom nevrokopskim Pimenom.
I pored delovanja u nepovoljnim uslovima, BPC je u drugoj polovini 20. veka postigla značajne rezultate u izdavaštvu, duhovnom obrazovanju, unapređivanju odnosa sa drugim pomesnim crkvama, delovanju monaštva. Među manastirima BPC najveći značaj zauzimaju Rilski iz 10. veka, Bačkovski iz 11. veka, Trojanski, manastir Sv. Petra i Pavla kod Ljaskovca, manastir Prečiste Bogorodice Vitoške kod planine Vitoše, manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Sopotu i Kaloferu, kao i Zografski manastir Sv. Georgija na Svetoj gori.
- Drinov, M. Исторически преглед на Българската църква от самото ѝ начало и до днес. Viena, 1869
- N. Mizov, Православието в България (теоретико-историческо осветление). Sofija, 1974
- S. Stanimirov, История на Българската Църква. Sofija, 1925
- D. Cuhlev, История на Българската Църква. Sofija, 1911
- K. E. Skurat, История Поместных Православных Церквей, t. I-II. Moskva, 1994
- Nikolov, A. Место и роль Болгарии в средневековой полемике православного Востока против католического Запада (на основе славянских переводных и оригинальных текстов XI-XIV вв.) – В: XVIII Ежегодная богословская конференция Православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета. T. 1. Moskva, 2008, 123-127
