Arheološko područje Podastinje
Arheološko područje Podastinje nalazi se u istoimenom naselju koje je udaljeno oko 2 km. u pravcu sjeverozapada od Kiseljaka, Bosna i Hercegovina. Cijelo naselje Podastinje je arheološko područje od prahistorijskog vremena do srednjeg vijeka. Spomenička cjelina i istorijsko područje - gradina, kasnoantička utvrda – refugij, ostaci kasnoantičke crkve posvećene svetoj Luciji i nekropole sa stećcima - su proglašene za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1] Ispitivanja na ovom lokalitetu vodili su: Karl Pač 1894. god, Mihovil Mandić 1925. godine, Đuro Basler 1954. godine, Fra Krunoslav Misilo 1936. godine i Pavao Anđelić 1958. i 1959. godine.
Ilirsko gradinsko naselje[uredi | uredi kod]
Nalazi se na lokalitetu Crkvina, za koji se u narodu sačuvao i naziv Stijena. Na području Lepenice živjeli su pripadnici ilirskog plemena Dezitijata. Na gradini evidentirani su veća količina prahistorijske gradinske keramike iz srednje bronzanog doba, željezna troska i ilirska kaciga pronađena 1908 u zaseoka Ukućevci, na južnoj padini Crkvine.[2] Kaciga se nalazi u Zemaljskom muzeju. Po prostranstvu i obilju arheološkog materijala gradina spada među najveće u Bosni i Hercegovini. Uz ovu gradinu je i jedno manje ilirsko naselje u zaseoku Bijele Vode, iznad korita Rijeke Fojnice i ceste prema Visokom.[3]
Jedan dio keramike po svojim oblicima i fakturi karakterističan je za srednje bronzano doba. Tragovi praistorijske arhitekture nisu utvrđeni, budući da je na jednom dijelu gradine kasnije podignuto antičko utvrđenje, a konstatirani su i ostaci iz srednjeg vijeka.[4]
Rimski nalazi[uredi | uredi kod]
U podnožju Crkvine pronađeni su temelji rimske zgrade i odlomak kamene ploče sa dijelom natpisa. Iz Podastinja potiče i jedan depo rimskog novca pronađen na brežuljku Humcu 1884. godine. Jedan dio tog novca nalazi se u Zemaljskom muzeju u Sarajevu, drugi u Arheološkom muzeju u Zagrebu, a treći u zbirci Franjevačkog samostana u Fojnici. Novci potiču od raznih rimskih careva iz dinastije Antonina, počevši od Septimija Severa (193-211. n. e.) do Galijena (253-268. n. e.).
Iz rimskog perioda na lokalitetu Crkvina, na jednom dijelu stare ilirske gradine, evidentirani su temelji većeg utvrđenja, zidanog krečnim malterom. Zidovi su poprilično dobro bili izvedeni, a na istočnom i zapadnom dijelu utvrđenja raspoznaju se ostaci kula. Konfiguracija terena uslovila je oblik tvrđave, ali zapaža se nastojanje da se dobije oblik četverougla.
Žitna jama[uredi | uredi kod]
Mihovil Mandić 1923. godine otkopao je u kameno tlo uklesanu žitnu jamu, čiji oblik podsjeća na bocu, visoku 1,90, a široku 1,60 m. U jami su nađene i kosti subfosilnog konja, koji je na današnjem prostoru Bosne i Hercegovine živio negdje do VII. stoljeća n.e. Sličnih jama u Bosni je evidentirano: 19 u Detlaku kod Dervente i 9 kod Šipova. Neki ovu jamu pripisuju Germanima, drugi je smatraju kasnoantičkim granarijem, a treći zaključuju da sve ove jame u Bosni, najvjerovatnije pripadaju Slavenima. Neophodno je napomenuti da su žitne jame Južnih Slavena poznate iz pisanih izvora kasnijeg srednjeg vijeka.[2]
Crkva sete. Lucije[uredi | uredi kod]
O crkvi u Podastinju, osim toponima Crkvina, govori narodna tradicija koju je zabilježio Karl Pač. Crkva je stajala na samom vrhu stijene, na ruševinama stare ilirske gradine i kasnoantičkog refugija. Na crkvi je rimska nadgrobna stela koju je 1894. god. opisao Karl Pač. Na njoj piše: “C*MANLIVS C*L HONESIMVS (Gaj Manlije Manlije Honesimo), ANN*L H*S*E”. ANN*L predstavlja godinu smrti, a H*S*E (hic situs est - ovdje leži). Budući da je stela stajala na vidnom mjestu, stanovnici Podastinja su zadnja slova sa stele (L H*S*E) protumačili kao “Luce”.[5]
Stećci[uredi | uredi kod]
Na četiri lokaliteta evidentirane su nekropole sa stećcima.
Sadašnje stanje[uredi | uredi kod]
Kompletan lokalitet Crkvina, obrastao je niskim raslinjem, trnjem i šumom, tako da bez detaljnog čišćenja i arheološkog istraživanja nije moguće evidentirati ostatke spomenika navedenih prilikom arheoloških istraživanja vršenih na navedenom lokalitetu. Arheološko područje izloženo je razbijanju i prekopavanju grobnih mjesta ispod stećaka i samoinicijativnom izmještanju stećaka sa lokaliteta Vrbica.
- Marjan Drmač, Filozofski fakultet u Sarajevu, 2011 -Lokalitet Crkvine u Podastinju kod Kiseljaka (Posebna izdanja knj. VI, Kratke biljeske sv.1)
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ „Arheološko područje Podastinje”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 8. 2016.
- ↑ 2,0 2,1 „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Salmedin Mesihović - Dezitijatsko područje, politička organizacija, Baton i ciljevi ustanka”. ACADEMIA, Filozofski fakultet uZagrebu i Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, 5 – 7. XI. 2009. god. referat. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Neolitsko doba, Strana 16”. Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2019.