Poljska socijalistička partija
| Poljska socijalistička partija
Polska Partia Socjalistyczna
| |
|---|---|
| Lider | Wojciech Konieczny (danas) |
| Osnovana | 23. novembar 1892. obnovljena 5. novembra 1987. |
| Raspuštena | 16. decembar 1948. |
| Država | Poljska |
| Ideologija | Demokratski socijalizam (danas) ljevičarski nacionalizam, socijalizam (nekad) |
Poljska socijalistička partija (Polska Partia Socjalistyczna, akronim: PSP) bila je politička partija, osnovana na kongresu u Parizu 23. novembra 1892.[1]
Nastala je udruživanjem vrlo heterogenih ljevičarskih organizacija, grupa i pojedinaca.[1] Jedan od najznačajnijih lidera PSP-u bio je Józef Piłsudski, koji je vodio partiju u presudnim vremenima prije i za Prvog svjetskog rata.[2]
Historija[uredi | uredi kod]
Iako je bila ilegalna PSP je postala jedna od najvažnijih političkih snaga u Kongresnoj Poljskoj, partija koja organizira štrajkove, sindikate, brani radnike ali i izvodi napade na predstavnike ruske vlasti.[1]
Sve do 1919. PSP je djelovao uglavnom u Kongresnoj Poljskoj. Najviše tijelo PSP-a bio je kongres, a između kongresa partijom je rukovodio Centralni radnički komitet.
U vrijeme Ruske revolucije 1905.-07. PSP je izrastao u masovnu partiju, jer je krajem 1906. već imao oko 55 000 članova. Ta revolucija bila je uzrok raskola u PSP-u, na dvije frakcije: na takoznane Stare ili Revolucionare (Piłsudski, Jodko-Narkiewicz, Wasilewski, Jędrzejowski, Perl), koji su bili zagovornici borbe za poljsku nezavisnost i Mlade (Horwitz, Kelles-Krauz, Sachs), internacionaliste koji su naglašavali jednakost socijalnih i nacionalnih ciljeva i potrebu suradnje poljskih i ruskih revolucionarnih pokreta u rušenju carizma.[1]
Józef Piłsudski i njegovi sljedbenici smatrali su da je jedini način za obnovu poljske države - nacionalni ustanak, a ne antitcaristička revolucija koju bi izveo proletarijat cijelog Ruskog Carstva.[3]
Sukob je doveo do podjele PSP-a na Poljsku socijalističku partiju ljevice (Polska Partia Socjalistyczna – Lewica) i Poljsku socijalističku partiju - Revolucionarnu frakciju (Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna), osnovanu za vrijeme partijskog kongresa u novembru 1906. Slom revolucije 1907. prouzročio je krizu ljevičarske PSP, čija je aktivnost je gotovo prestala. Za razliku od njih Revolucionarna frakcija, vratila je svoje staro ime PSP, a dobar dio članova na čelu sa Piłsudskim preselio se u Galiciju i osnovao paravojne formacije sa namjerom da se bore za poljsku nezavisnost.[1]
PSP za Prvog svjetskog rata[uredi | uredi kod]
Za Prvog svjetskog rata PSP-a je obnovio svoj utjecaj u marionetskoj Kraljevini Poljskoj, kao veliki zagovornik Poljske nezavisnosti i demokracije.[1]Članovi PSP-a pridružili su se Piłsudskom u političkim i vojnim kampanjama u znak podrške Austro-Ugarskoj i Carskoj Njemačkoj, pomažući u formiranju poljskih legija.[3]
PSP u međuratnom periodu[uredi | uredi kod]
U periodu 1918.-30. glavni rivali PSP-a bili su Nacionalni demokrati i Komunisti.[1] PSP je nakon rata - 1918. sudjelovao u stvaranju Druge Poljske Republike, i nije se protivio slanju poljskog intervencijskog korpusa u SSSR.[3]
U vrijeme sovjetske kontraofanzive u julu 1920. PSP je ušao u koalicionu vladu Wincenta Witosa, i podržao državni udar Jozefa Piłsudskog u maju 1926. Ali je su novembru 1926. odbio suradnju sa - Sanacionom vladom, koja je u ime stabilizacije zemlje ograničila slobode, zbog tog je otišao u opoziciju.[3]
Za Napada Trećeg Reicha na Poljsku u septembru 1939., članovi PSP-a aktivno su sudjelovali u obrani Varšave i Pomeranije.[3] Nakon pada Varšave, jedan od tadašnjih lidera desne frakcije PSP-a Zygmunt Zaremba, najavio je raspuštanje PSP-a, ali je oktobru 1939. uz pomoć drugih članova osnovao podzemnu organizaciju Sloboda, jednakost, nezavisnost, koja je bila protiv SSSR-a i Poljske radničke partije.[3] Lijeva frakcija PSP-a osnovala je 1941. organizaciju - Poljski socijalisti, koja je 1943. prezvana u Radničku partiju poljskih socijalista. Ona je prihvatila program stvaranja Narodne Republike Poljske, koji je predložila Poljska radnička partija i pomogla u osnivanju Narodnog nacionalnog vijeća i Poljskog komiteta narodnog oslobođenja.[3]
Nakon oslobođenja zemlje obnovljen je rad PSP- a pod vodstvom Edwarda Osóbke-Morawskog, partija je odbacila antisovjetske i antikomunističke stavove desne frakcije i surađivala sa Poljskom radničkom partijom u konstituiranju Narodne Republike Poljske.[3]
Poljska socijalistička partija je nakon ujedinjenja sa Poljskom radničkom partijom u decembru 1948. postala - Poljska ujedinjena radnička partija, i formalno prestala postojati.
Obnovljena partija[uredi | uredi kod]
Članovi PSP-a koji su nakon formiranja Narodne Republike Poljske emigrirali iz zemlje nastavili su rad stare predratne partije. Nakon rušenja komunističkog režima obnovili su rad partije u domovini 5. novembra 1987.[1]
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 „Polska Partia Socjalistyczna” (poljski). Encyklopedia PWN. Pristupljeno 15.05. 2021.
- ↑ „PPS (Polska Partia Socjalistyczna)” (engleski). Encyclopaedia Britannica. Pristupljeno 15.05. 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 „Polish Socialist Party” (engleski). Free Dictionary. Pristupljeno 15.05. 2021.
