Qin Shi Huang
Prvi kineski car ili Ćin Š’ huang (kineski: 秦始皇, Qín Shǐ huáng), prezime: Jing, 嬴 (Yíng), lično ime: Dženg, 政 (Zhèng), rođen u novembru/decembru 260. godine pre nove ere, umro 10. septembra 210. godine pre nove ere, bio je kralj i car dinastije Ćin i prvi vladar ujedinjene Kine.
Pod njegovim je rukovodstvom ojačana centralna vlast u državi i otpočeto formiranje jedinstvene kineske nacije i države.
Jing Dženg je rođen u prvom mesecu 48. godine vladavine kralja Džuang-sjanga, 260. godine pre nove ere. (po tadašnjem je kalendaru godina počinjala pre zimske kratkodnevnice), koji se tradicionalno naziva Dženg-jue (正月), te je po njemu dobio ime (政).
Njegov otac, C’-ču, bio je u to vreme princ države Ćin (Qín, 秦) i pod uslovima primirja između država Džao (Zhào, 赵) i Ćin nalazio se kao talac u zatočeništvu u državi Džao. Tako se Jing Dženg rodio u Han-danu (Hándān, 邯郸), glavnom gradu države Džao. Nekoliko godina posle sinovljevog rođenja C’-ču je uz pomoć bogatog trgovca Li Bu-veija uspeo da se vrati u Ćin i kasnije postane kralj.
Konfučijanski istoričari su kasnije zapisali da Jing Dženg nije bio C’-čuov sin, već je bio sin Li Bu-veija i konkubine koju je on poklonio C’-čuu malo pre Džengovog rođenja. Ova teorija, međutim, ne mora biti tačna, zbog toga što je pretenciozno omogućavala konfučijanskim istoričarima da ospore Džengovo pravo da postane kineskim carem.
Kada je Džengu bilo 13 godina, 247. godine pne., postao je kralj države Ćin. Do 238. godine pne. sva vlast je bila u rukama prvog ministra Li Bu-veija i dvorskog evnuha Lao Aija. Mladi kralj te godine je izvršio puč i preuzeo svu vlast u državi. Među ljudima koje je tada postavio za službenike bio je i Li S’, sledbenik legalističke filozofije koji će kasnije postati ministar pravde (vrhovni sudija) i prvi ministar dinastije Ćin.
Jing Dženg se pridržavao stare doktrine države Ćin: „budi prijatelj sa udaljenim državama, a napadaj susedne“ (远交近攻, yuǎn jiāo jìn gōng), pa je do 221. godine pne. uspeo da pokori suparničke države Han, Vei, Ču, Jen, Džao i Ći i prvi put u istoriji stvori jedinstvenu kinesku državu.
Pošto je 221. godine pne. osvojio i poslednju samostalnu državu, Ći, Jing Dženg je postigao do tada neviđen uspeh, i predloženo mu je da promeni vladarsku titulu tako što će je podići na rang carske. Budući da je „po uspesima prevazišao tri prva gospodara i po vrlinama nadmašio pet mitskih careva“ (功高三皇, 德高五帝), njihove je titule, huang (皇, huáng) i di (帝, dì), spojio u jednu reč, huang-di, koja će tokom sledećih 2000 godina kineskog carstva biti vladarska titula sina neba.
Jing Dženg je sebi dao titulu Prvog cara, Š’ huang-di (始皇帝, Shǐ huángdì) i dekretom odredio da će njegov naslednik poneti titulu Drugog cara, njegov pak naslednik titulu Trećeg cara i „tako će se niz nastavljati deset hiljada generacija“. Međutim, ova praksa je napuštena odmah posle raspada dinastije Ćin. Sa druge strane, ukinuo je dotadašnju tradiciju davanja posthumnih imena prethodnim vladarima, jer kroz njih „sin procenjuje oca, i podanik procenjuje vladara“ (子论父, 臣论君) a to je daleko od pristojnosti i privrženosti koja treba da karakteriše odnos sina i oca i podanika i vladara. Ova tradicija se takođe vratila posle propasti dinastije Ćin.
Da bi se dodatno istakla vladareva posebnost, reč džen (zhèn, 朕) je postala lična zamenica prvog lica koju je samo car smeo da upotrebljava kada govori o sebi.
Da bi sprečio osigurao opstanak ogromne države, car je, prema savetu prvog ministra Li S’-a, dekretom ukinuo feudalno uređenje koje je postojalo tokom dinastija Šang i Džou. Umesto feudalnih oblasti, zemlju je podelio na trideset i šest prefektura, đin (jùn, 郡). Prefekturama su upravljali guverneri koje postavljao car. U svakoj prefekturi postojao je civilni guverner, šou (shǒu, 守), i vojni guverner, vei (wèi, 尉). Civilni guverner je imao veću vlast od vojnog. Da bi se sprečila mogućnost korupcije i uspostavljanja centara moći oko guvernerâ, civilni guverneri su posle nekoliko godina bili postavljani u drugu prefekturu. Osim toga, svakoj je prefekturi dodeljivan i inspektor, đijen (jiàn, 监), koji je centralnoj vlasti slao informacije o stanju u prefekturi.
Ovaj sistem je bio samo nastavak dotadašnje prakse države Ćin, u kojoj je „klasični“ vojni feudalizam ukinut još u 4. veku pre nove ere.
Osim toga, svi bogati i moćni ljudi su preseljeni u Sjen-jang, prestonicu dinastije Ćin, odakle ih je bilo lakše nadgledati.
Posle ujedinjenja Kine usledila je i surova, represivna politička kampanja cenzurisanja mišljenja koja se nisu slagala sa politikom vladajuće dinastije i vladajućom ideologijom legalizma.
Car je 213. godine pne., na Li S’-ov predlog, doneo dekret po kome sve knjige, osim „Istorije dinastije Ćin“ i knjiga u vezi sa zemljoradnjom, proricanjem sudbine i medicinom, moraju biti spaljene. Od filozofskih spisa, dozvoljeni su bili samo spisi legalističkih filozofa.
„I ko se usudi da razgovara o Knjizi pesama ili o Knjizi istorije biće javno pogubljen na tržnici. Ko god bude preko prošlosti kritikovao sadašnjost biće pogubljen sa celom svojom porodicom.“ (direktno protiv konfučijanista)
(S'-ma Ćijen, Istorijski zapisi.)
Ovaj dekret u istoriji predstavlja prvo zakonsko ograničenje slobode mišljenja i govora.
Godinu dana od izdavanja dekreta, 212. godine pne. 460 učenjaka je bilo pogubljeno. (U Istorijskim zapisima S'-ma Ćijena, reč koja se koristi sa značenjem „pogubiti“ je kēng, 坑. Ona međutim ima i značenje: „žive sahraniti“. Malo je verovatno da su ti ljudi zaista bili živi sahranjeni; kasniji konfučijanski istoričari i kritičari su mogli da koriste drugo značenje ove reči da naglase surovost Prvog cara.)
Od ove je političke kampanje kasnije nastao kineski idiom „Spaliti knjige i pobiti učenjake“ (fén shū kēng rú, 焚书坑儒) da označi donošenje uredbi protiv obrazovanih ljudi.
Radi ujedinjavanja države na ekonomskom i kulturnom planu, Ćin Š’ huang je sproveo nekoliko značajnih mera na nivou carstva:
Prva od njih bila je standardizacija mernih jedinica prema tadašnjim standardima države Ćin. Monetarni sistem je standardizovan po istom principu.
Druga važna mera je bila standardizacija kineskog jezika i pisma. Carev prvi ministar Li S’, koji je bio i kaligraf, uzeo je za osnovu standarda kaligrafski stil velikog pečata i preoblikovao ga u stil malog pečata. Broj karaktera sveden je na šest hiljada, eliminisanjem varijantnih pisanja i mnogobrojnih sinonima. Upotreba novog pisma bila je obavezna širom carstva.
Jedna od najvažnijih vojnih kampanja Prvog cara bila je borba protiv Huna (Sjung-nu, Xiōngnú, 匈奴) na severu zemlje. Vojsku je predvodio general Meng Tijen. Mnoga plemena su pokorena ali je pretnja od hunske invazije i dalje postojala, te je car naredio izgradnju odbrambenog zida. Ovaj zid je bio prethodnica današnjeg Kineskog zida. Danas je vrlo malo ostalo od zidina koje su građene u vreme Ćin Š’ huanga.
Na jugu, kineska vojska je prvi put ušla u današnje provincije Guang-dung i Guang-sji dok je na vrhuncu moći teritorija dinastije Ćin zauzimala i severne delove današnjeg Vijetnama.
Tokom inspekcije istočnih pokrajina, car se teško razboleo i umro 10. septembra 210. godine pre nove ere. Prema jednoj legendi, umro je od trovanja napitkom koji je trebalo da mu pruži besmrtnost.
Li S’, evnuh-savetnik Džao Gao, i još nekoliko ljudi iz careve svite među kojima je bio i carev najmlađi sin Hu-hai, držali su Ćin Š’ huangovu smrt u tajnosti puna dva meseca, iz straha da ne dođe do pobune među plemstvom.
Budući da se car plašio smrti i o njoj nikada nije govorio, nije sačinio ni testament. Pred smrt je dao savetniku Džao Gaou pismo kojim svom starijem sinu Fu Suu predaje vlast. Džao Gao je, u strahu za svoj položaj, nagovorio Li S’-a i Hu-haija da falsifikuju carevu poslednju volju, i proglase Hu-haija za naslednika. Fu Suu i generalu Meng Tijenu poslata su falsifikovana careva pisma u kojima se od njih zahteva da izvrše samoubistvo zbog neizvršavanja dužnosti prema caru, a Hu Hai je proglašen za legitimnog naslednika, i dobio je titulu Drugog cara. Ovaj izbor će se nekoliko godina kasnije pokazati izuzetno lošim.
Ćin Š’ huang je uz sve počasti sahranjen u svom mauzoleju na planini Li (Lì shān, 骊山, Planina Crnog konja), u današnjoj provinciji Šan-sji blizu Sji-ana. Do današnjih dana otkopana je samo spoljašnja odaja grobnice, koju ispunjava preko 7 hiljada vojnika od terakote. (videti: Mauzolej Prvog kineskog cara)
U klasičnoj kineskoj istoriografiji, kojom dominiraju konfučijanski istoričari, Ćin Š’ huang se skoro uvek opisuje kao brutalni tiranin i osrednji vladar. Predrasude protiv praktične ali beskrupulozne legalističke ideologije dinastije Ćin postojale su i pre ujedinjenja Kine.
Sintezu konfučijanskih viđenja dinastije Ćin dao je pesnik i državnik Đija Ji iz dinastije Han, koji je napisao značajan esej Greške dinastije Ćin. Ovaj esej je kasnije korišćen u analizama dinastije Ćin, a ceo je inkorporiran u dve značajne knjige istorijskih zapisa dinastije Han. Đija Ji je smatrao da je osnovna slabost dinastije Ćin bila u njenoj beskrupuloznosti u osvajanju moći, bez oslanjanja na podršku naroda i nepažnji na moralnost vladara.
Tek je u savremenom dobu ova skoro dogmatska slika donekle razbijena. Istoričari iz perioda Republike (1911-1949) su prvi priznali značaj kojeg je Ćin Š’ huang imao na kinesku istoriju. Istoričar Ma Fei-bai ga je svrstao u velike heroje kineske istorije, poredivši ga sa Čang Kaj-šekom i ujedinjenjem Kine pod kineskom republikom.
Osnivanje Narodne republike Kine otvorilo je nove poglede na Prvog kineskog cara, kroz prizmu marksističke teorije. Osnovni stav je da su careve mere standardizacije mernih jedinica, monetarnog sistema i pisma nastale kao odgovor na zahteve vladajuće klase i trgovačkog staleža, a da je do pada dinastije Ćin došlo usled klasne borbe.
Hung Š’-dijeva knjiga „Ćin Š’ huang“, objavljena 1972. godine, i prihvaćena od strane države kao zvanična interpretacija ovog istorijskog perioda, nudi potpuno drugačiju sliku Prvog kineskog cara. Hung Š’-di smatra Prvog cara dalekovidim vladarem, koji je prvi uspostavio jedinstvenu kinesku državu, i koji nije imao problema s tim da upotrebi nasilne metode protiv kontrarevolucionara i subverzivnih elemenata. Međutim, u tome nije bio dovoljno temeljan te se carstvo ubrzo posle njegove smrti raspalo i stari feudalni poredak je vraćen.
Nastavak na ovu teoriju pružio je Luo S’-ding 1974. godine, stavom da je pad dinastije Ćin prouzrokovao nedostatak temeljnosti u diktaturi nad reakcionarima, što je reakcionarima omogućilo da zauzmu važna mesta u državnom aparatu.
