Mataruge (Pljevlja)
Za ostale upotrebe, v. Mataruge.| Mataruge | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Opština | Pljevlja |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo ((2003)) | 256 |
| Geografija | |
| Koordinate | 43°15′57″N 19°27′32″E / 43.265833°N 19.458889°E |
  Mataruge Mataruge (Crne Gore) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 052 |
| Registarska oznaka | PV |
Koordinate: 43° 15′ 57" SGŠ, 19° 27′ 32" IGD
Mataruge je naselje u opštini Pljevlja u Crnoj Gori. Prema popisu iz 2003. bilo je 256 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 386 stanovnika).
Istorija[uredi | uredi kod]
Na obali Ćehotine na južnom kraju sela, identifikovane su naseobine iz mlađeg kamenog doba, što svjedoči o relativno ranom naseljavanju ovog prostora od strane nomadskih plemena. U svojoj knjizi Iz daleke prošlosti Pljevaljskog kraja J. Knežević navodi postojanje 9 tumulusa (grobnih humki) iz ilirskog perioda. Dvije humke on je locirao nedaleko od sadašnje osnovne škole. Inače se ovaj period istorije najbolje može pratiti arheološkim pregledom terena. Osim tumulusa, uočavaju se dvije gradine (utvrđenja), jedna na istočnom obodu Mataruškog polja, na istoimenoj glavici, a druga mnogo veća u ataru sela Vrulja iznad korita rijeke Ćehotine na brdu Katabum.
U rimskom periodu kraj je služio za stočarstvo, tako da nemamo pronađene značajnije tragove romanske kulture na ovom području. Tek u kasnoantičkom periodu vjerovatno pod uticajem stalnih demografskih promjena u Istočnom rimskom carstvu i doseljavanjem Slovena, kraj dobija na značaju. U 5. vijeku ovaj ali i mnogo širi prostor naseljava keltsko pleme Mataruzi (Kriči, i dr.) po kojima je čitav kraj dobio ime. Mataruzi su naseljeni na širem području, od današnjeg Drobnjaka i Banjana, na jugu, do Kremne na sjeveru i Limske doline na istoku. Osim stočarenja, kao primarnog zanimanja, služili su kao vojnici pod vizantijskim (romejskim) carevima. Iz ovog vremena mogu se identifikovati dvije crkvine, sa karakterom fortifikacije. Jedna na istočnoj strani mataruškog polja kod lokaliteta „Lizina voda“ a druga na sjeveroistočnom djelu polja na lokalitetu „Krst“. Pored ranohrišćanske crkve na lokalitetu „Lizina voda“ može se lako identifikovati praistorijski tumulus, osnove oko 25 metara. Ranohrišćanska crkvina ima kvadratnu osnovu 40ẋ40 metara sa karakterom fortifikacije. Ovo navodi na zaključak da je crkva u ranom srednjem veku postavljena na temeljima starijeg svetilišta a danas se naziva „grčko groblje“.
Mataruge su u srednjem veku bile gusto naseljene, o čemu svedoče gomile kamena po livadama i pašnjacima, a ukaziju na nedostatak obradivog zemljišta. Na keltski (eventualno gotski) karakter stanovništva govore specifični drveni krstovi po grobljima. Ovi krstovi su izrađeni od borovog drveta visine 2-3 metra a na vrhu se nalazi mali krst upisan u kružnici (slično krstovima u Irskoj ili Normandiji), takva dva drvena artefakta još se mogu vidjeti na sjevernom obodu mataruškog polja u groblju koje koristi porodica Šljukić. Početkom 80-ih 20-og veka ovih drvenih krstova bilo je u grobljima preko 20 međutim restauracijom grobalja većina ovih spomenika su uništeni. Procenjena starost drvenih krstova bila je preko 500 godina.
Iz istorijskih izvora, znamo da je ovaj kraj ostao pust poslije velike seobe Srba pod Arsenijem Čarnojevićem 1690. godine, skoro sve stanovništvo je odstupilo u strahu od turske odmazde, u tadašnju Austrougarsku. Kraj se postepeno naseljava poslije 1740. stanovništvom iz Crne Gore i Hercegovine, na inicijativu pljevaljskog Paše, kako bi se obezbedila radna snaga za kuluk. Od potomaka starih Mataruga ostala su prezimena: Gačević, Šarac, Koćalo, Kartal i dr. Doselili su: Kneževići, Šljukići, Vujkovići, Janjuševići i dr.
Sredinom 19. vijeka dolazi do prvih organizovanih otpora Osmanskom carstvu, u vidu četovanja, i pojavom hajduka. Istaknuti četovođe iz mataruškog kraja bili su Ristan Šarac i Mićo Gluščević, koji su organizovali i otpor a učesnici su bitke na Šarancima. Kraj je oslobođen od Turaka i prisajedinjen Crnoj Gori krajem oktobra 1912. godine.
U Prvom svetskom ratu u Matarugama je formiran Kamenogorski bataljon crnogorske narodne vojske. Komandir bataljona je bio Mitar Jauković, a komandir mataruške čete i pomoćnik komandanta bio je kasniji kapetan i nosilac Obilića Medalje Mitar Janjušević.
U Drugom svetskom ratu, Mataruge su dale značajan doprinos borbi protiv okupatora. Nažalost oba antifašistička pokreta sukobljavala su se međusobno što je imalo za posledicu dosta žrtava. Značajniji predstavnici antifašističke borbe ovoga kraja bili su: Joko Knežević, Vojin Gajević, Čedo Janjušević, Milun Sokić, Mile Vukašinović i Milan Gajević. Kraj je dao preko 60 žrtava u antifašističkoj borbi.
Nakon Drugog svetskog rata, selo se modernizuje. Kroz selo prolazi moderan put, radi se elektroenergetska mreža (1963), prodavnica, osmogodišnja škola (1955), put prema Kozici (1973). U ovom periodu istaknuti predstavnici sela bili su: Čedo Gajević, Čedo Janjušević, Gajević Milorad, Sokić Radoje, Gačević Mirko (Lile) i dr.
Prosvetiteljstvo i obrazovanje[uredi | uredi kod]
Nažalost, zbog dugogodišnje Otomanske okupacije, kraj je bio relativno dugo zapostavljen po pitanju otvaranja škola i prosvetiteljskog rada. Crkve i manastiri su bile „oaze“ pismenosti, ali i to takoreći zanemarivano, čestim paljenjem i odvođenjem sveštenstva u ropstvo. Manastir Dubočica koji se tada nalazio na obali Ćehotine, takoreći na zapadnom obodu sela nije imao školu. Viđeniji domaćini su krajem XIX veka svoju djecu slali u Manastir Mileševa, kako bi se opismenila i eventualno postala sveštenici. Tako u Manastiru Mileševa a kasnije u manastiru Stranjani, krajem XIX veka svešteničku školu prvi pohađao Stevan Gajević. On je u mataruški kraj donio je prve svešteničke knjige, ali i Pelagićev narodni učitelj i zubarska kliješta, što je uslovilo da se osim prosvetiteljstva bavi i liječenjem. Zbog čestih buna i ustanaka u mataruškom kraju početkom XX veka, Stevan, se okrenuo borbi za oslobođenje, i priključio se Ujedinjenoj omadini srpskoj, kao istaknuti rodoljub i narodni prvak učestvovao je u Raoničkoj buni i Prvom Balkanskom ratu, za šta je odlikovan Spomenicom 1912-13. „Osvećeno Kosovo“.
Godine 1920 osniva se prva osnovna škola u Matarugama, a 1937 u Kozici. U prijeratnom periodu u školi službuje više učitelja, ali po godinu najviše dvije dana, jer su školske vlasti zbog nestabilne političke situacije relativno često mijenjale učitelje. U Drugom svetskom ratu škola nije radila. Istaknuti đak, a kasnije narodni prvak i nolilac partizanske spomenice, u ovom periodu bio je Joko Knežević (završio Gimnaziju u Pljevljima i zapoščeo studiranje u Beogradu).
Nakon Drugog vetskog rata, 1955. godine gradi se sadašnja školska zgrada kroz koju je prošlo preko 1500 đaka. Fakultete je završilo oko 250 učenika ove škole. I pored teške materijalne situacije, sadašnje osoblje škole trudi se da očuva zavidni knjižni fond školske biblioteke (oko 4000 naslova) i da se da koliko-toliko doprinos razvoju kulture i obrazovanja u ovom kraju.
Od 1990. godine u Matarugama radi i slikarska kolonija, zahvaljujući Ljubomiru Gačeviću. Koloniju je lično otvorio i doprinio njenom promovisanju poznati srpski slikar Milić od Mačve.
Demografija[uredi | uredi kod]
U naselju Mataruge je prema posljednjem popisu stanovništva živjelo 233 punoljetna stanovnika, a prosječna starost stanovništva je iznosila 53,6 godina (51,4 kod muškaraca i 55,8 kod žena). U naselju je bilo 104 domaćinstva, a projsečan broj članova po domaćinstvu je bio 2,46.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2003. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2003.[2] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 176 | 68.75% | ||
| Crnogorci | 72 | 28.12% | ||
| nepoznato | 0 | 0.0% | ||
| m | ž | |||
| ? | 0 | 0 | ||
| 80+ | 7 | 6 | ||
| 75-79 | 11 | 21 | ||
| 70-74 | 15 | 17 | ||
| 65-69 | 13 | 17 | ||
| 60-64 | 8 | 12 | ||
| 55-59 | 10 | 12 | ||
| 50-54 | 9 | 8 | ||
| 45-49 | 3 | 3 | ||
| 40-44 | 9 | 2 | ||
| 35-39 | 7 | 5 | ||
| 30-34 | 7 | 2 | ||
| 25-29 | 12 | 0 | ||
| 20-24 | 6 | 6 | ||
| 15-19 | 6 | 6 | ||
| 10-14 | 1 | 2 | ||
| 5-9 | 1 | 3 | ||
| 0-4 | 3 | 6 | ||
| prosek | 2 | - | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 75 | 53 | - | 3 | 3 | 2 | 1 | 1 | - | 1 |
| Ženski | 73 | 66 | - | - | 1 | - | - | 1 | - | - |
| Oba | 148 | 119 | - | 3 | 4 | 2 | 1 | 2 | - | 1 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | - | - | 3 | 5 | 2 | 1 | - | - | - | |
| Ženski | - | - | - | 4 | - | 1 | - | - | - | |
| Oba | - | - | 3 | 9 | 2 | 2 | - | - | - |
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2005, COBISS-ID 8764176
- ↑ Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2004, ISBN 86-84433-00-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, oktobar 2004, COBISS.CG-ID 8489488
