Liutprand Kremonski
Liutprand Kremonski (lat: Liutprandus Cremonensis, rođen oko 920, umro oko 972) bio je langobardski plemić, biskup italijanskog grada Kremone, diplomata i istoričar.
Liutprand je rođen oko 920. godine u Paviji, u to vreme jednog od najprosperitetnijih gradova na Apeninskom poluostrvu i prestolnom gradu kralja Italije Iga od Provanse. Liutprandova porodica je pripadala langobardskoj gradskoj aristokratiji i njegov otac je važio za učenog čoveka koji je poznavao grčki jezik, što je početkom 10. veka bila retkost na evropskom Zapadu. Ig je Liutprandovog oca poslao 927. u Konstantinopolj u diplomatsku misiju vizantijskom caru Romanu I Lakapinu. Misija je bila uspešna, ali se Liutprandov otac po povratku teško razboleo i na samrti zamonašio. Njegova majka se preudala, a mali Liutprand je 931. postao paž na kraljevom dvoru zahvaljujući svom divnom glasu pošto je Ig važio za ljubitelja muzike. I Liutprandov očuh je 942. putovao u Carigrad i, između ostalog, ugovorio brak carevog unuka, budućeg Romana II, i Berte, jedne od Igovih vanbračnih ćerki.
U međuvremenu, Ig je umro 948. godine, a njegovog sina Lotara, nominalnog kralja Italije je potisnuo u drugi plan markiz Ivrea Berengar II. Mladi Liutprand je u međuvremenu zaređen za đakona u Kremoni i postao je poznat po svojoj rečitosti i poznavanju rimske književnosti i grčkog jezika. Ubrzo je pomoću bogatih darova postao Berengarov sekretar i savetnik (secretorum conscius ac epistolarum signator). Prepredenom Berengaru je bio potreban imućan diplomata koji bi mogao da sam finansira svoja putovanja i Liutprand je zahvaljujući novcu svog očuha poslat u Carigrad 949. godine. Kremonski đakon se otisnuo na put morem iz Venecije 25. avgusta, a u Konstantinov grad je uplovio 17. septembra. Uz put je saznao da bi iz vlastitih sredstva trebalo da obezbedi protokolarni poklon dostojan cara Konstantina VII Porfirogenita. Osim Berengarovog pisma, punog laži, Liutprand je vlastiti poklon namenjen caru predstavio kao dar svog gospodara. Konstantin VII je tako obdaren sa devet sjajnih pancirnih oklopa, sedam štitova, dva srebrom okovana kotlića, gomilom oružja i, na kraju, sa četvoricom mladih evnuha koji su naročito bili dragoceni, tako da je Liutprandov poklon ipak ostavio dobar utisak. Nakon toga primljen je još dva puta kod učenog i pomalo žovijalnog cara o kome je kasnije ostavio pozitivno svedočanstvo praćeno opisima raskošnog vizantijskog dvora i ceremonijala. Gorko iskustvo proisteklo iz puta u Carigrad okrenulo je Liutpranda protiv njegovog gospodara.
Igov sin Lotar umro je 950. godine, a Berengar se proglasio za kralja Italije. Ovakav potez je kod dobrog dela plemstva protumačen kao uzurpacija, pa su mnogi, među kojima je bio i Liutprand, potražili novog zaštitnika i pretendenta na italijansku krunu u liku Otona I, nemačkog kralja. Oton je prvi put upao u Italiju i porazio Berengara 951. godine, a Liutprand, već iskusni diplomata, poliglota i poznavalac italijanskih prilika, nešto pre 956. postao je jedan od najbližih savetnika nemačkog kralja. Krajem 961. kralj je nagradio Liutprandovu lojalnost tako što ga je postavio za biskupa Kremone. Najzad, Otonova italijanska politika je i doslovno krunisana 2. februara 962. godine, kada je nemački kralj primio carsku krunu u Rimu iz ruku pape Jovana XII. Iako je novi car Svetog Rimskog carstva garantovao nezavisnost Papske države, papa je počeo da traži protivtežu Otonu u Vizantiji i Ugarskoj. Oton je stoga, opet sa Liutprandom u pratnji, ponovo otišao u Rim 963. i na sinodu zbacio Jovana XII i zamenio ga svojim štićenikom, dotadašnjim laikom Lavom VIII. Zatim se car i definitivno razračunao i sa Berengarom koji je zarobljen i poslat u izgnanstvo u Bamberg.
Od 966. Liutprand se redovno pominje u dokumentima koje je izdavao car Oton. Zahvaljujući tome znamo da je pratio cara tokom Otonovih neuspešnih pokušaja da zauzme vizantijske posede u južnoj Italiji. Nakon kraha opsade Barija 968. godine, Oton je u junu te godine poslao Liutpranda na njegovo drugo putovanje u Konstantinopolj. Oton je tražio sklapanje mirovnog sporazuma sa vizantijskim carem na osnovi priznavanja njegove nove titule i nudio je ženidbu svog sina Otona II sa vizantijskom princezom Anom, kćerkom Romana II i njegove druge supruge Teofano. Liutprand je sada došao u Carigrad kao izaslanik moćnog vladara koji je pritom ugrožavao vizantijske interese u Italiji, tako de je dočekan sa nipodaštavanjem od strane cara Nikifora II Foke. Otonovi emisari stavljeni su pod danonoćni nadzor i smešteni u kuću bez dotoka vode koja se nalazila podaleko od carske palate. Pored toga, Liutprand je stalno javno ponižavan kako bi vizantijski dvor iznova podvukao svoje zgražavanje nad činjenicom da jedan varvarski vladar uzeo carsku titulu i još pritom traži jednu u purpuru rođenu princezu za svog sina što je do tada bilo nečuveno. Kremonski biskup je protiv svoje volje zadržan u Carigradu 120 dana i na kraju se neobavljena posla vratio u Italiju pri kraju godine.
Odnosi sa Vizantijom su se popravili dolaskom Jovana I Cimiskija na carigradski presto. Novi car je priznao Otonovu carsku krunu i pristao na dinastički brak koji je trebalo da približi dva rivalska carstva. Međutim, u Italiju je 971. upućena careva rođaka Teofano, plemkinja iz jedne ugledne kuće jermenskog porekla, a ne princeza iz legitimne Makedonske dinastije. Vrlo je moguće da je ovom prilikom Liutprand ponovo putovao u Carigrad kako bi Otonu II dopratio njegovu nevestu. Vreme i okolnosti Liutprandove smrti nam nisu poznati, ali je umro svakako pre nego što je u Kremoni krajem 973. posvećen novi biskup.
- Uzdarje (Antapodosis) je istorijsko narativno delo, u prozi i stihovima, u kome je Liutprand obradio period između 888. i 949. godine u šest knjiga. U centru Liutprandovog izlaganja su događaji u Italiji, ali u isto vreme hronološki prati i dešavanja i u južnoj Nemačkoj i Vizantiji. Delo je posvetio svom prijatelju španskom biskupu Rekaredu Elvirskom, koji ga je i nagovorio da prione na istoriografski posao i na taj način izađe na kraj sa nostalgijom za Italijom koja ga je mučila tokom boravka na Otonovom dvoru. Neobičan naslov dela poticao je, sudeći po Liutprandovoj beleški, iz autorove želje da naplati dugove svom bivšem gospodaru Berengaru i njegovoj gramzivoj ženi Vili Toskanskoj. Delo je bogato autobiografskim detaljima i anegdotama, ali je ostalo nedovršeno. Šesta knjiga je u potpunosti posvećena Liutprandovoj poseti dvoru Konstantina Porfirogenita 949. godine.
- Otonova istorija (Historia Ottonis) je kratki panegirik Liutprandovom zaštitniku. Iako istorija po naslovu, delo se koncentriše na događaje između 960. i 964. godine. Njegova vrednost proističe iz činjenice da je to jedina kontinuirana istorija Otonovih pohoda po Italiji u ovom periodu, sastavljena pritom iz pera savremenika i učesnika u događajima.
- Izveštaj o poslanstvu u Carigrad (Relatio de legatione Constantinopolitana) napisan je u formi pisma upućenog Otonu I i opisuje neprilike carevog poslanstva vizantijskom caru Nikiforu II Foki 968. godine. Liutprand na sarkastičan način, neretko kroz navodne dijaloge vođene sa vizantijskim carem i njegovim velikodostojnicima, opisuje vizantijski dvor, njegove običaje i tradicije. Pored toga, često sa podsmehom poredi prerano ostarelog, niskog, ružnog i odrpanog Nikifora II sa mladim, dostojanstvenim i uspešnim Otonom. Delo je, dakle, puno živih detalja, posebno s vizantijskog dvora, možda malo preterano ocrtanih, ali time se Liutprand osvećivao za poniženja koje je tamo doživeo.
Kao istoričar Liutprand je bio pažljiv posmatrač ljudi i događaja. Pisao je pomalo retorskim stilom citirajući često Sveto pismo, ali i rimske klasike poput Ovidija, Vergilija i Juvenala. Iznenađujuće je u kojoj je meri poznavao vizantijsku usmenu tradiciju, dvorski i diplomatski ceremonijal i naročito način života u Carigradu. Stoga njegova istoriografska dela predstavljaju važan izvor za nemirno doba Italije i Nemačke krajem 9. i u prvoj polovini 10. veka, ali i Vizantijskog carstva.
- Liutprand, Relatio - Relatio de legatione Constantinopolitana u celini u prevodu na engleski jezik.
- Liutprand of Cremona - Catholic Encyclopedia article
- Liutprand of Cremona - Zdravko Batzarov, Encyclopædia Orbis Latini
- Liutprand, Relatio Arhivirano 2015-11-02 na Wayback Machine-u - excerpts (in English)
- Antapodosis, knjiga I, knjiga II, knjiga III, knjiga V, fragmenti (u prevodu na ruski jezik)
