Emanacija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Umetnička predstava emanacije

Emanacija (lat: emanatio - isticanje, izviranje, izlivanje; od emanare - isticati) je filozofski pojam koji označava isticanje nečeg nižeg iz nečeg višeg, konačno izviranje svih stvari iz jednog najvišeg izvora.

Emanatizam je shvatanje po kojem svet nastaje neprestanim stvoriteljnim prelivanjem bića, a ne jednokratnim činom stvaranja. Svet mnoštva ističe iz punoće Jednog, slabeći u silaznim stupnjevima. Kao što svetlost postaje slabija što se više udaljuje od izvora, tako i bića postaju nesavršenija udaljujući se od bitka.[1] Otuda postupnost opadanja u prirodi, i nastanak zla. Tvar je ono najniže u procesu emanacije, odsustvo bića, nebiće (me on).

U filozofiji

[uredi | uredi kod]

Antička

[uredi | uredi kod]

Učenje o emanaciji se najpre razvilo u starim istočnim filozofijama, prvenstveno u indijskoj i persijskoj.[1] Filozofska misao Indije, izgradila je teoriju nastajanja sveta putem ishođenja iz Brame:

Kao nit iz pauka, drvo iz semena, valovi iz mora, oganj iz uglja, tako svet izlazi iz Brame...[2]

Na Zapadu su učenje o emanaciji usvojili Plotin, neoplatonisti i ranohrišćanski gnostici. Po učenju novoplatoničara i gnostičara, svet je emanacija božanstva, proishođenje manje savršenog bića iz višeg i savršenijeg.

Plotin razlikuje četiri stupnja bitka: iskon svega, božansko Jedno (Hen) kao izvor bitka; prva emanacija je svetski um (nous) što sadrži ideje kao uzore bića, druga je emanacija svetska duša (psihe), i nakon toga dolazi puka tvar (gr. hile) kao tmina, zlo i nebitak.[1] Tako čovek delimično pripada carstvu duha i duše, delimično materiji, nalazeći se na međi duha i tvari, svetla i tmine. Naporom da se uzdigne do Jednog kao iskona i istine, dobrote i lepote, čovek prelazi obrnut put od tmine do svetlosti, da bi se napokon u mističnom istupljenju (ekstazi), stanju izvan sebe, višem od svake umna spoznaja, stopio s Jednim.

Srednjovekovna

[uredi | uredi kod]

Emanatizam je preko Plotina i njegovih učenika uticao na Pseudo-Dionisija Areopagita i hrišćanstvo u doba Avgustina.[1]

Razmatrajući odnos sveta i boga, Pseudo-Dionisije govori o emanaciji boga u svet stvari. On pokušava da spoji novoplatonsku teoriju o emanaciji sa hrišćanskim učenjem o stvaranju. Budući da bog podaruje postojanje svim postojećim stvarima, kaže se da bog proizvođenjem stvari iz sebe postaje mnogostruk; pa ipak, on istovremeno ostaje jedno.[3] On je bez diferencijacije čak i u procesu emanacije. Bog postoji nedeljivo i ne umnožava sebe u sve pojedinačne, odvojene i mnogostruke stvari. Svet je izlivanje božanske dobrote, ali to nije sam bog.[3] Prema Pseudo-Dionisiju, Bog je "početak i kraj svih stvari", "početak kao njihov uzrok, kraj kao njihova poslednja svrha". Tako je proces umnogostručavanja odlaženje od boga, a proces zajedništva povratak.[3]

Teorija emancije je značajno uticala na srednjovjekovnu arapsku (Averoes), jevrejsku i zapadnu filozofiju, posebno na Jovana Skota Eriugenu, Majstora Eharta, Nikolu Kuzanskog, Đordana Bruna i Jakoba Bemea.[1] Emanacionizam je imao uticaja i na neke pravoslavne teologe poput Grigorija Palame.

Ibn Sina je zastupao metafizičko učenje prema kojem proces svjetskog zbivanja nema početka ni kraja u vremenu, već je neka vrsta emanacije.[4]

Novovekovna

[uredi | uredi kod]

Za Lajbnica, bog je jednostavna iskonska supstancija, čiji su proizvodi sve stvorene monade, koje nastaju od časa do časa neprekidnim isijavanjem božanstva.[5]

Emanatizam je uticao na idealizam Šelinga i Hegela.[1]

Izvori

[uredi | uredi kod]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Emanacija, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
  2. „Artemije Radosavljević, Učenje o metempsihozi i reinkarnaciji sa hrišćanskog gledišta”. Arhivirano iz originala na datum 2009-01-07. Pristupljeno 12. 03. 2009. 
  3. 3,0 3,1 3,2 Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 100), Beograd, 1989.
  4. Avicena, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
  5. Gotfrid Vilhelm Lajbnic, Monadologija (izvod iz dela)

Povezano

[uredi | uredi kod]