Dioptra

Dioptra je antički astronomski i geodetski instrument, koji potiče iz 3. veka pne. Imala je oblik cevi kroz koju se gledalo ili, alternativno, šipke sa nišanima s oba kraja, postavljene na stativ. Opremljena uglomerima, njome su se mogli meriti uglovi.

Upotreba

Grčki astronomi su koristili dioptru za merenje položaja zvezda; Euklid i Gemin je pominju u svojim astronomskim delima. U Ptolemejevo vreme (2. vijek pne.) već je bila zastarela kao astronomski instrument, zamenila ju je obručasta sfera.

Ali i dalje je korišćena u zemljemerstvu. Prilagođena toj nameni, dioptra je slična teodolitu, koji potiče iz 16. vijeka. Preciznija je verzija grome.

Dioptra je mogla biti dovoljno prefinjena da bi se uz njenu pomoć npr. probio tunel kroz planinu sa dve suprotne strane. Spekuliše se da je mogla biti korišćena pri gradnji Eupalinijskog akvadukta, velikog inženjerskog poduhvata antičkih vremena, tunela dužine 1036 metara, prokopanog kroz pl. Kastro na grčkom ostrvu Samos u 6. veku pne.. Ali, proučavaoci se ne mogu složiti da li je dioptra postojala u to vreme.

Heronu Aleksandrijskom je pripisana jedna knjiga o gradnji i upotrebi dioptre, koji je opisan kao "jedan od najdomišljatijih inženjera i primenjenih matematičara u istoriji".

Dioptra je dosta korišćena prilikom gradnje akvadukata. Okretanjem zavrtanja na nekoliko delova instrumenata olakšano je vrlo precizno osmatranje.

Dioptra je na kraju prevaziđena i u zemljemerstvu, zamenio ju je teodolit.

Izvori

• Michael Jonathan Taunton Lewis (2001), Surveying Instruments of Greece and Rome, Cambridge University Press, ISBN 0-521-79297-5
• Lucio Russo (2004), The Forgotten Revolution: How Science Was Born in 300 BC and Why It Had To Be Reborn, Berlin: Springer. ISBN 3-540-20396-6.
• Evans, J., (1998) The History and Practice of Ancient Astronomy, pages 34–35. Oxford University Press.

Takođe pogledati

• Alidada
• Geodezija

Vanjske veze

(na engleskom:)

• Michael Lahanas, Heron of Alexandria, Inventions, Biography, Science
• Nathan Sidoli (2005), Heron's Dioptra 35 and Analemma Methods: An Astronomical Determination of the Distance between Two Cities, Centaurus, 47(3), 236-258
• Bamber Gascoigne, History of Measurement, historyworld.net
• Tom M. Apostol (2004), The Tunnel of Samos, Engineering and Science, 64(4), 30-40
• Sajt o rimskim akvaduktima, pri čijoj je gradnji korišćena i dioptra.