Zmajevac (tvrđava)

Zmajevac je naziv praistorijske gradine, kasnoantičkog utvrđenja i srednjovjekovnog grada na području opštine Čelinac, Bosna i Hercegovina. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 6. juna 2012. godine, donijela je odluku da se ostaci utvrđenja proglase za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća komisije), Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Lokacija

Zmajevac je smješten na 260 m nadmorske visine, nizvodno od Čelinca na udaljenosti od 3 km, na lijevoj obali rijeke Vrbanje. Sa zapadne i sjeverne strane Zmajevca protiče Džombanjski potok, koji se u Vrbanju ulijeva neposredno ispod zidina grada. Zidinama utvrđenja prilazi se isključivo sa jugozapadne strane, kroz četiri umjetna usjeka u stijeni. Sa prilaznog puta odvaja se jedan krak i spušta do potoka na kojem je nekoliko slapova. Područje lokaliteta je obraslo visokom bjelogorčnom šumom, dok su vidljivi ostaci zidina obrasli mahovinom, korovom (loza) i šibljem.

Historija

Područje Čelinca je nedovoljno arheološki ispitano.

Sjeverozapadna Bosna u predrimsko doba bila je naseljena pripadnicima plemena Mezeji, odnosno njihovim plemenskim savezom, sastavljenim od više manjih zajednica. Pobliže bi im se sjedišta mogla odrediti od Grmeča do Kozare na sjeveru i Vlašića na jugoistoku. Evidentirano je desetak ilirskih gradina i kamenih tumula ili gromila; Stražbenica, locirana na lijevoj strani Vrbanje, pored Bijelog potoka, na osmom kilometru od Banja Luke prema Čelincu, još jedan Zmajevac, lociran na desnoj strani Vrbanje kod željezničkog mosta iznad tunela, na desetom kilometru od Banja Luke prema Čelincu.

U doba rimske uprave dolina Vrbanje nije bila u većoj mjeri urbanizovana i stoga je pronađeno veoma malo ostataka što s druge strane govori da je u srednjem vijeku došlo do intenzivnijeg naseljavanja i formiranja većeg broja naselja. Na području opštine Čelinac Branešići, gradina uz koju je vjerovatno postojala rimska topionica rudače iz Čečave; Gradina Sač u Babićima; Gradina u blizini rijeke Snjegotine, koja se ulijeva u Ukrinu

U srednjem vijeku prostor između Vrbasa, Une i Save bio je organizovan u posebnu upravnu cjelinu bosanske države nazvanu Donji Kraji. Čelinac se nalazio u sastavu župe Vrbanja, koja se prvi put spominje u povelji iz 1326. godine, kojom je ban Stjepan II Kotromanić dao knezu Vukoslavu Hrvatiniću gradove Ključ i Kotor sa župama Banjicom i Vrbanjom.

Opis

Vidljivi su ostaci zidina sa istočne strane u dužini od 100 m, sa sjeverne 20 m, sa zapadne 45 m te na južnoj strani polukružni zid oko 50 m. Nastanak grada se datira u kasni srednji vijek. Zidine su debljine od 40 do 80 cm. Grad je više puta rušen i obnavljan. Vremenom se rasipalo kamenje porušenog grada, a najviše kamena je ugrađeno u uskotračnu šumsku prugu koju je izgradila Austro-Ugarska.

Literatura

• Jelena Mrgić-Radojičić - Donji Kraji, krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu, Filozofski fakultet u Banja Luci, Istorijski institut u Banja Luci, 2002.
• Rajko Kuzmanović - Čelinac kroz vjekove. Čelinac: Skupština opštine Čelinac, 1973.

Vanjski linkovi

• Zmajevac ili zaboravljeni grad - Video