Stećci u Loparama
Stećci u Loparama nalaze se na 40 lokacija, na području Majevice, Lopare, Bosna i Hercegovina. Na ovom području uobičajen je naziv mramorovi ili mramorje. Obilježavanje grobnih mjesta trajalo je u periodu 12. - 16. vijeka. Njihovo brojno stanje govori da su naselja na Majevici u srednjem vijeku bila brojna, ali mala.[1]
Članovi Udruženja za očuvanje baštine “Dijak” iz Priboja kod Lopara uređuju lokacije na kojima se nalaze najznačajnije nekropole stećaka u ovom dijelu Majevice.[2]
Prema broju epitafa, Majevica pripada područjima sa brojnim natpisima. Nije zabilježen ni jedan natpis sa istorijskom ličnošću ili događajem, što otežava tačnu dataciju spomenika. Epitafi ovdje uvijek ističu vezu pokojnika i "plemenite zemlje" (Ovdje leži na svojoj zemlji), zatim svjedoče o vezama sa ljudima i o vezi ljudi sa bogom (...s bogom i rodom). Spomenike ne dižu samo potomci već su u tome učestvovali rodbina, prijatelji ili bratija (...a postaviše ovaj biljeg sinovi... i s rodom)[1]
Nekropola stećaka u selu Tobut nalazi se na granici sa Peljavama pored današnjeg Bijelića groblja. Iako je po broju stećaka ova nekropola vrlo mala ona sadrži dva dosta dobro sačuvana natpisa. Na nekropoli se ukupno nalaze četri stećka od kojih su u grupi tri sanduka i dvadesetak metara dalje jedan stub.
Stećci osim natpisa nemaju nikakvih ukrasa. Prvi natpis se nalazi na stećku tipa sanduk i pisan je na tri strane. Ovaj natpis glasi:
АСЕ ЛЕЖИ ДРАГОЈЕ ЈУНОТИЋ ТУПКОВИЋ ПЛЕМЕНИТИ СВИБНИЧАНИН А ПОСТАВИСТА БИЛИГ 2 СИНА МИЛОБРАТ И ПРИБИЛ , А ТКО ЋЕ СИ БИЛИГ ПОГУБИТИ ПОГУБИ ГА БОГ(и још) БОКАТИН ДИЈАК.
Drugi natpis se nalazi na stećku tipa stuba, sa dvije strane, i on glasi :
+СЕ ЛЕЖИ БРАТИМИО БРАНКОВИЋ , БОЉЕРАДОВ УНУК , НА СВОЈОЈ ЗЕМЉИ ПЛЕМЕНИТОЈ НА АКОВИ ...КО ЋЕ СИ БИЛИГ ПОГУБИТИ ПОГУБИ ГА БОГ. ПОСТАВИ БИЉЕГ СИН ЈЕГОВ НАЈМЛАЂИ И БРАТОЛ СВОЈЕМУ ОЦУ Н...А..Т..
Nekropola sa stećcima je i na lokalitetu Pravoslavnog groblja, zaseok Trnačko. Čine je tri spomenika — stupa, od kojih su dva polegnuta i premještena sa svog prvobitnog položaja i danas se nalaze uz samu ogradu groblja, dok treći nije pomjeren. Svi spomenici su ukrašeni krstom, od toga su dva ukrašena i sabljom, a jedan sa dvije polujabuke koje su isklesane (ispupčene) sa strana spomenika.[3]
Postoji jedan stećak sa veoma zanimljivim i vrijednim ćiriličnim natpisom koji se vjerovatno nalazio u blizini ovih spomenika, a njegov opis i transkript objavio je Ćiro Truhelka 1895. godine u Glasniku Zemaljskog muzeja u Sarajevu pod naslovom "Natpisi iz sjeverne i istočne Bosne". Tekst glasi:[4]
Ovde leži...na svojoj zemlji plemenitoj ovde postavi biljeg svi sina ... Tvrdoje a to pisa Gojčin pop.
Stećak je dužine 190 centimetara, širine 80 centimetara i visok je 50 centimetara.
Stećci u Piperima su skupina od 21. stećka podijeljenih u tri grupe, smeštenih na lokalitetu Mramorje. U blizini stećaka nalazi se i jedna zemljana gomila koju narod naziva Crkvinom ili Crkvištem, i predpostavlja se da se u srednjem vijeku tu nalazila crkva.
Ukupno se na ovim, djelimično uređenim lokacijama nalazi 21 stećak. Spomenici posjeduju 11 epitafa pisanih ćirilicom koji govore o pokojnicima sahranjenim ispod kamenih gromada.[5] Jedino veći broj epitafa od ove nekropole, ukupno 19, ima nekropola stećaka Boljuni kod Stoca, a po pet epitafa imaju nekropole Radimlja i u Premilovom polju.[6]
Najbolje očuvan natpis jeste na stećku ispod koga je sahranjen Miloš Bratosalić, jedan od lokalnih srednjovekovnih velikaša. Na još jednom stećku nalazi se natpis u kojem se spominje još jedan Bratosalić, a nije isključeno da se i neki od natpisa koje je danas teško rekonstruisati odnosi takođe na neke druge pripadnika roda Bratosalića. Na osnovu ovih natpisa moguće je rekonstruisati rodoslovno stablo vlastelinske porodice Bratosalića. U natpisu se pominje župa Visori, a selo Visori još uvijek postoji. Natpis Miloša Bratosalića preveden na bosanski jezik glasi:[7]
Ovde leži Miloš Bratosalić na svojoj zemlji (n)a plemenitoj na Visorah (Visori) a postaviše biljeg sinovi Pribisav i Pribil i Radiš i (Mi)Liša i Vuk i s rod(om)
Natpis K...Bratosalića na stećku u obliku sanduka:[8]
A se leži K... Bratosalić na svoji zemlji (n)a Visorah (Visori) i a postavi seji biieg dva sina Božičko i Dragutin
Natpis Miladina na stećku u obliku sljemenaka:[9]
...bio dia...a sije leži Miladin..ničić na svoji zemlji na plemenitoj (n)a Visorah (Visori)
Natpis na spomeniku u obliku sanduka sa monolitnim postoljem, koji leži u njivi između ostalih stićeka u Piperima, bez pročitanog imena pokojnika:[10]
a sije leži ... na svoji zemlji na plemenitoj, (n)a Visorah (Visori), vama braćo familije, ....i podiže ovaj kamen Milisav(?), i Radosav (R) i Brajan.... s pomoću božjom i njegove familije
Natpis na stećku Pribisava Miloševića govori o dramatičnim dogažajima, o ubistvu i osveti, a saznaje se i ime ubice iz susjednog sela Priboja.[1]
Srednjevjekovna nekropola koja se nalazi na Petkovića groblju na granici Priboja sa Tobutom (pored puta Priboj- Lopare), nije istraživana, tako da nema monog pisanih podatke o njenom ranijem izgledu. Na njoj je prisutno devet srednjevjekovnih spomenika. Na tom lokalitetu ranije je bilo oko petnaest nadgrobnih spomenika ali ih je narod iskoristio za građenje objekata.
Oblici spomenika su različiti, prepoznati su obični sljemenjaci, zatim sljemenjaci sa postoljem, spomenici u obliku sanduka i u obliku stuba. Tri stećka su ukrašena. Sačuvani su prikazi spirale, mača i polumjeseca. Na spomeniku u obliku stuba ranije je bio prepoznatljiv znak krsta i početak nerazumljivog natpisa.[11]
Srednjevjekovna nekropola na Ðurinom Guvnu nedaleko od Bogdanovića groblja, nekada je brojala više od trideset stećaka. Zub vremena i nepoznavanje vlastite istorije uništili su dio spomenika. Na lokalitetu danas postoji još oko dvadesetak loše sačuvanih stećaka, od kojih se nekolicina ističu svojom ljepotom. Takav je spomenik u obliku stuba sa motivima štapa, sa bočne strane, i motivom stilizovanog kukastog krsta i dvostruke spirale, sa čeone strane. Na stećku u obliku sanduka se nalaze motivi zmije, jabuke i dvostruke spirale. Ornamenti u obliku spirale su prepoznatljivi na jednom sljemenjaku.
Prava rijetkost kod srednjovjekovnih spomenika su: stećak u obliku pobjedničkog postolja i dvostruki sljemenjak.[11]
O srednjevjekovnoj nekropoli na brdu Rust u Priboju se nema mnogo govoriti , nadgrobni spomenici su mahom uništeni gradnjom puteva i kuća i od sačuvanih spomenika na nekropoli danas postoji pet loše sačuvanih bez natpisa i ukrasa obraslih mahovinom i šibljem . Tri izolovana stećka koja su unutar ograde pravoslavnog groblja su načinjena od vrlo lijepog kamena i malo bolje očuvana a preostala dva se nalaze neki dvadesetak metara dalje u šikari. Spomenici su oblika stele i sanduka.
Nekropola Jezero u selu Lipovice se nalazi uz lokalni put koji vodi prema Busiji i ima sačuvana 24 stećka od kojih tri imaju sačuvane ukrase u vidu spirale i polumjeseca a jedan sljemenjak ima relativno dobro sačuvan natpis, koji transkriptovan glasi:
Ase Leži (ovdje leži) Hotin Bogosalić na plemenitoj svojoj zemlji, postavi (spomenik) Radovan i Radovin, sina oba.
Spomenici su uglavnom u oblicima sanduka i stela, zapažen je samo jedan sljemenjak i dvije ploče.
Srednjevjekovna nekropola na mjestu Svjetiljka u selu Vukosavci nedaleko od Priboja , broji oko 25 stećaka, prilično loše očuvanih ali dobro pristupačnih sa regionalnog puta Lopare -Vukosavci. Stećci su različitih oblika i dimenzija među kojima je najviše sljemenjaka i ploča.
Na nekropoli osim djelimično sačuvanog natpisa koji se može vidjeti na fotografijama nisu zapaženi nikakvi ukrasi. Prema knjizi Milenka S Filipovića "Majevica", natpis je bio djelimično čitljiv sredinom prošlog vijeka i njegova transkripcija govori da je to spomen što ga je Ivaniš postavio na grobu svoga oca.
U Brijestu iznad Tomića kuća pokraj malenog pravoslavnog groblja nalazi se nekropola Mramorje, u veoma lošem stanju. Od nekadašnjih petnaestak spomenika danas je sačuvano tek sedam dok su ostali odveženi sa lokacije i iskorišteni kao građevinski materijal. Posebnu pažnju privlači veliki obelisk visok 1.8m , širine 0.85m oboren na zemlju od strane huligana, na čijoj prednjoj strani su nekad bili vidljivi prikazi osmokrake zvijezde i zmije. Ostali spomenici su oblika ploča i sanduka.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Oko 400 majevičkih stećaka u 40 nekropola - Semberija info, 27.03.2019
- ↑ Uređene nekropole stećaka na Majevici - srpskacafe.com - 3.10.2019
- ↑ Milenko S. Filipović: Majevica - ANUBIH, 1969
- ↑ „Marko Vego: Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, br.301”. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja, 1964. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-14. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ Zašto majevićki stećci nisu pod zaštitom - Dnevni avaz, 12.03.2019
- ↑ „Opština Lopare; Istorija”. Zvanična stranica opštine Lopare. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „MRAMORJE NA MAJEVICI – NEKROPOLA SA NAJVIŠE NATPISA NA STEĆCIMA U BOSNI”. ZAVOD ZA ZAŠTITU I KORIŠTENJE KULTURNO - HISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASLIJEĐA TK. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Marko Vego: Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, br.286”. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja, 1964. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-14. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „Marko Vego: Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, br.287”. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja, 1964. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-14. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „Marko Vego: Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, br.288”. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja, 1964. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-14. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ 11,0 11,1 Srednjovjekovni Stećci na području Priboja - www.priboj-majevica.com,
- ↑ „Marko Vego: Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, br.298”. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja, 1964. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-14. Pristupljeno 9. 2. 2022.
