Secesijska arhitektura u Bosni i Hercegovini
Secesijska arhitektura u Bosni i Hercegovini javlja se na samom početku 20. vijeka pod uticajem međunarodnog pokreta u umjetnosti sa kraja 19. vijeka. Osnovni vid izražavanja secesijske arhitekture u Bosni i Hercegovini podrazumjevao je odvajanje od istoricizma.[1] Prvenstveno je predstavljala izraz i shvatanje upotrebe ukrasnih elemenata i raščlanjenost građevinske konstrukcije.
Za svjetsku izložbu u Parizu 1900. godine arhitekta Zemaljske vlade u Sarajevu Karlo Panek, projektirao je paviljon Bosne i Hercegovine, koji je predstavljao simbolički sklop graditeljskih oblika različitih epoha. Dominirali su oblici islamske umjetnosti, kao izraz bosanskohercegovačkog podneblja. Paviljon je sadržavao i elemente secesijske umjetnosti iskazani u biomorfnoj stiliziranoj ornamentici (zmijolike linije, floralna dekoracija, dinamika motiva). Za svoje djelo Panek je dobio nagradu francuskog ministra.
Njen duh najbogatije se izrazio u stambenoj arhitekturi (stambena vila, zgrade kolektivnog stanovanja, najamne stambene zgrade, stambena palata) koja je i najzastupljenija, ali i zbog slobodnijeg odnosa prema ovoj arhitektonskoj temi.
Posebno pažljivo i studiozno rješavana su unutrašnja pročelja, okrenuta ka jugu, najčešće u vidu lođa u drvenoj konstrukciji, u finoj i bogatoj izvedbi. Tako stambena zgrada dobiva dva pročelja, ono više reprezentativno, prema ulici, i drugo više intimno, prema dvorištu, stilski jedinstvena, oblikovana različito. [1] Poznatiji objekti u stilu secesije su:
- Palata Ješue D. Saloma izgrađena je 1901. godine. Autor projekta je arhitekt Josip Vancaš.[2]
- Stambeno-poslovna zgrada u ulici Mula Mustafe Bašeskije u Sarajevu, jedno od prvih secesijskih ostvarenja Josipa Vancaša[3]
- Salomova palata u Titovoj ulici u Sarajevu, izgradjena 1912. godine. Autor projekta je Rudolf Tenies.[4]
- Oficirski paviljoni, izgrađeni između 1909. i 1914. godine. Autor urbanističkog rješenja, kao i projektant pojedinih objekata je Rudolf Tenies.
- Palata Musafija u Sarajevu[5]
- Zgrada Napretka u Sarajevu[6]
- Zgrada Srpskog kulturno-prosvjetnog društva "Prosvjeta"
- Zgrada Ante Štambuka u Sarajevu[7]
- Kino Centar u Tuzli
Vjerski objekti izgrađeni u periodu 1900-1918. nisu rađeni u duhu secesijske umjetnosti. Svi ovi objekti izgrađeni su u duhu istoricizma u skladu sa ustaljenim pravilima primjene iistorijskih stilova i njihovih semantičkih značenja. Secesijski oblici javljaju se tek na nekoliko vjerskih objekata kao detalji: na zvoniku crkve svetog Ilije u Zenici, iznad portala župne crkve u Bugojnu i crkvi ženskog samostana u Čardaku kod Modriče.[1] Zgrada Klostera u Bihaću je jedna od rijetkih u duhu secesije.[8]
Secesijska obilježja poprimaju i industrijski i javni objekti:
- Dom Armije u Sarajevu
- Tvornica vagona i
- Paromlin u Sarajevu.
- Fabrika ćilima Sarajevo iz 1912. godine ima najljepše secesijsko pročelje.[1]
- Banka na Obali u Sarajevu kod mosta Drvenija
- Vatrogasna kasarna u Sarajevu
- Zgrada kina Apolo u Sarajevu[9]
- Gradsko kupatilo u Mostaru sa svojim arhaičko-orijentalnim elementima je primjer secesijskog istraživanja u raznim smjerovima.[10]
- Krzović, Ibrahim (2004). Arhitektura secesije u Bosni i Hercegovini. Kulturno naslijeđe, Sarajevo.
- Jela Božić, -Arhitekt Josip pl. Vancaš, Značaj i doprinos arhitekturi Sarajeva u periodu austrougarske uprave, doktorska disertacija, Sarajevo, 1989.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Nedžad Kurto: ARHITEKTURA BIH- Razvoj bosanskog stila”. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Borislav Spasojević: Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu-”. RABIC Sarajevo, 1999. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Zgrada u ulici Mula Mustafe Bašeksije u Sarajevu”. Komisija za nacionalne spomenike. Arhivirano iz originala na datum 2021-12-05. Pristupljeno 13. 9. 2018.
- ↑ „Salomova palata u Sarajevu”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Palata Musafija”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Napretkova palata u Sarajevu”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Zgrada Ante Štambuka u Sarajevu”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2022-08-06. Pristupljeno 13. 9. 2016.
- ↑ „Zgrada Klostera i Klostera i zgrada I. zasjedanja AVNOJ-a”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2020-06-08. Pristupljeno 13. 9. 2017.
- ↑ „Zgrada kina Apolo u Sarajevu”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2022-08-06. Pristupljeno 13. 9. 2016.
- ↑ „Amir Pašić: Arhitektura Bosne i Hercegovine, Austrougarski period (1878-1918)”. Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju, Sarajevo. 2014. Pristupljeno 10. 9. 2017.
