Pruga Brčko–Banovići
Pruga Brčko – Banovići je pruga u sjevernoj Bosni i Hercegovini dužine 92 kilometra. Pruga je nastala kao rezultat prve omladinske radne akcije (ORA) u socijalističkoj Jugoslaviji. Na njenoj izgradnji radilo je 62.268 omladinaca iz cijele Jugoslavije i 2.200 dobrovoljaca iz drugih zemalja (Poljska, Bugarska, Grčka, Albanija, Francuska, Austrija, Švicarska, Mađarska, Engleska i Belgija).[1] Samo iz Narodne Republike Hrvatske na pruzi je radilo 14.700 omladinaca i omladinki.[2] Radovi su završeni u rekordnom roku od 6 mjeseci i 6 dana, a prvi voz ovom prugom prošao je 7. novembra 1946. godine.[3] I danas se koristi u tu svrhu, ali u mnogo manjoj mjeri nego prije sedamdesetpet godina.
Ideja o izgradnji željezničke pruge koja bi spajala bogata nalazišta uglja banovićkog bazena sa glavnim prometnicama, a preko njih i sa udaljenim potrošačkim centrima postojala je još i prije Drugog svjetskog rata. Austro-Ugarska je prva imala namjeru izgraditi prugu. Kraljevina Jugoslavija je u dva navrata određivala trasu. Nezavisna Država Hrvatska je bila i počela izvoditi radove.
Na dočeku Nove 1946. godine Josip Broz Tito, predsjednik Jugoslavije, obratio se i omladini sa porukom da su se 1941.godine prvi odazvali i stupili u redove narodnooslobodilačke borbe u odbrani zemlje od fašističkog okupatora i da očekuje od njih da budu i u prvim redovima u obnovi zemlje.
Za prvi petogodišnji plan u novoj Jugoslaviji bilo je prijeko potrebno osigurati solidnu sirovinsku bazu. Bogati rudarski bazen Banovići-Seona je jedan od najbogatijih bazena sa veoma velikim naslagama uglja. Bazen je tada imao vrlo lošu željezničku vezu i time mu je bio onemogućen razvitak. Izgradnjom pruge povezali bi se industrijski centri u Osijeku, Vojvodini i Beogradu sa nalazištima po kvalitetu vrlo dobrog mrkog uglja.[2] Početkom 1946. godine donesena je odluka o izgradnji pruge. Država nije raspolagala investicionim sredstvima i jedini način da se pruga izgradi bio je dobrovoljni rad. Sredinom marta 1946. godine, građevinsko odjeljenje tadašnjeg ministarstva saobraćaja dobilo je nalog za izvođenje pripremnih radova. Elaborat o izgradnji bio je gotov za nepunih mjesec dana.
Prvog aprila počele su pripreme i taj datum se kasnije slavio kao dan omladinskih radnih akcija. Već 12. aprila, prvi inžinjeri izašli su na teren. Za 18 dana obilježili su trasu buduće pruge na njenim glavnim dijelovima kako bi se uposlile prve radne brigade.
Odbor za izgradnju prvobitno je predvidio da na izgradnji pruge radi 24 hiljade mladih koji bi bili svrstani u tri smjene sa po osam hiljada brigadira. Prijavilo se preko 120 hiljada omladinki i omladinaca. Zbog toga je odbor odlučio da na pruzi radi 62 hiljade mladih, računajući i preko 2 hiljade omladine iz 20 zemalja svijeta.
Radovi su počeli Prvog maja 1946. god. velikom smotrom brigadira u Poljani u Brčkom, uz prisustvo ličnosti iz državnog vrha. Andrija Hebrang, ministar privrede pozdravio je brigadire, a Todor Vujasinović, tadašnji ministar prometa, udario je prvi kramp kod Tvornice špirita.[4] Gradnja pruge, čija dužina je 92 kilometra i koja ima tri tunela i 177 drugih objekata, bila je podijeljena na 234 dionice na kojima je radilo 220 omladinskih brigada. Tokom izgradnje bez mehanizacije, iskopano je 1.361.680 km² zemlje i 134.460 km² kamena. Izgrađena su tri tunela u ukupnoj dužini 667 m i 22 mosta ukupne dužine 455 m.
Osim 92 km. pruge urađeno je i:
- 11,5 kilometara tračnica staničnog kolosijeka.
- 2.100 telefonskih stubova sa 14 hiljada kilograma telefonske žice.
- 13 staničnih zgrada,
- 13 magacina,
- 31 stambena zgrada sa 64 stana,
- 96 ekonomskih zgrada,
- 29 skretničarskih kućica,
- 34 bunara,
- 4 zgrade sa radionicama ložionice i
- 10 pomoćnih ložionica sa 4 vodostanice.[4]
Izgradnja Pruge završena je 7.novembra 1946.godine. Prugom je krenuo prvi voz kojeg je vozio brčanski mašinovođa Murat Ćerimagić, natovaren ugljem iz Banovića. U vozu je bilo i 600 brigadira (udarnika i predstavnika svih brigada) Cijelom trasom građani Banovića, Srebrenika Brčkog,... su pozdravljali prvu kompoziciju. Svečani doček je priređen i u Vinkovcima, Šidu, Rumi, Zemunu i Beogradu. Na prvom vagonu je pisalo:
- Iskopali smo i ugradili 1.361,650 kubnih metara zemlje i kamena.
Tokom izgradnje nastala je popularna pjesma i oda radnim akcijama:
- Brčko-Banovići
- to je naša meta
- izgraditi prugu
- još ovoga ljeta[4]
Zapisnik o primopredaji pruge napravljen je 21. januara 1947 i pruga je predata Željezničkoj upravi Zagreb. Zbog velike žurbe neke dionice su izgrađene nekvaliteno, što je Jugoslavenska državna željeznica kasnije sanirala. Ložionica u Vinkovcima onovala je ispostavu u Brčkom i brinula se o njenom radu. Od 16. januara 1952 pruga je prešla u nadležnost Direkcije željeznica Sarajevo.[4]
- ↑ „Radio Slobodna Evropa: Brčko-Banovići sedam decenija posle”. www.slobodnaevropa.org. Pristupljeno 9. 2. 2021.
- ↑ 2,0 2,1 „Omladinske pruge Brčko-Banovići i Šamac-Sarajevo u arhivskim fondovima Hrvatskog državnog arhiva”. Hrvatski državni arhiv, Zagreb. Pristupljeno 9. 2. 2021.
- ↑ „Počela izgradnja pruge Brčko - Banovići”. www.historija.ba. Pristupljeno 9. 2. 2021.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Djelo naše mladosti: 62 hiljade mladih radilo na pruzi Brčko - Banovići”. www.oslobodjenje.ba. Pristupljeno 9. 2. 2021.
