Mirko Banjević
Mirko Banjević (Pješivci, 28. mart 1905 — Beograd, 6. septembar 1968) bio je crnogorski i jugoslovenski pjesnik i revolucionar.[1]
Autor je epske poeme Sutjeska, kao i pesme Tužba svetom Vasiliju Ostroškom, koja se smatra jednom od najznačajnijih pesama socijalne poezije.[2]
Kao dečak, Banjević je svedočio burnim događajima prvog svetskog rata i poraća. Odmah po ukidanju crnogorske države i stvaranju Kraljevine SHS, došlo je do Božićne pobune decembra 1918, koju su predvodili crnogorski komiti, uglavnom vojnici i oficiri bivše crnogorske vojske. U godinama koje su usledile, vojska Kraljevine SHS je vršila surove odmazde nad porodicama odmetnutih komita, među kojima je i masakr porodice Cvicer 25. aprila 1923. godine.[3] U pjesmi "1923" Mirko Banjević je opisuje teror beogradskih vlasti nad Crnogorcima u novonastaloj Kraljevini SHS, posebno bivšim priopadnicima vojske i komitama, među kojima je bio i njegov otac.[4]
- Mi smo oslobodili vas! – klikatahu u krvavi dan.
Otac moj gledao palež, sretali ga žalosni zvuci,
dok negđe u gori mrki se vili vuci...
I narod i otac osta nepokoran – žeđ slobode! veliki san.[5]– Mirko Banjević, 1923.
Nakon završenog Filozofskog fakulteta u Beogradu radio je kao novinar i urednik lista Pobjeda i časopisa za književnost i kulturu Stvaranje u Podgorici.[1] 1936. godine je objavio pesmu Belveder, o demostracijama crnogorskih komunista i patriota na Belvederu te godine koje je vlast u krvi ugušila.[6] Zbog svojih političkih stavova je robijao u zloglasnom beogradskom zatvoru Glavnjača.
Tokom drugog svetskog rata, odmah po izbijanju ustanka u Crnoj Gori 1941. godine, Banjević se priključio partizanima. Kao ranjenik, u veoma teškom stanju je prošao bitku na Nerevi, poznatu kao bitka za ranjenike.[7] Jedan saborac ovako opisuje njegovo tadašnje stanje:
Ljubina beše sasvim pokrivena snegom. Uz jednu klizavu strminu sustignem poluživo kljuse, na kome se jedva drži borac, umotan u ćebe. »Pomozi mi, druže, samar će spasti!« — prozbori ranjenik. Prepoznade me, zatim, i osmehnu se. Ja njega nikad ne bih poznao: taj bledi ispijeni čovek što je drhtao na kljusetu bio je Mirko Banjević — pesnik, komunista. Letos — vodnik u jednom bataljonu Pete.[7]
Nakon toga je, sa Petom proleterskom crnogorskom brigadom je kao ranjenjik preživeo i bitku na Sutjesci 1943, vodeći sve vreme ratni dnevnik i svedočeći o pogibiji slavnog komandanta Save Kovačevića i mnogih drugova.[8]
Ko nije vidio svu silu naših ranjenika, rodoljuba, vojske, kako se svaljuje niz vječito duge i bezmjerne gorovite strane ka Sutjesci, ko nije vidio onaj plamen topova i bacača, zapljuskivanje mitraljeskih zrna s jedne i druge strane i razlijeganje grmljavine u kanjone; ko nije slušao i vidio povike i juriše prsa u prsa; ko nije čuo gromoviti glas Savin i njegovu zapovijest; ko nije vidio poginule borce i izdahnule bolesnike na putevima kuda se prolazilo; ko nije sretao onaj zeleni plamen neprijateljskih automata, — taj će zamišljati ovaj marš za prodor kao jedan od težih napora i hitanja ka glavnom poprištu, a neće znati: da nikad tako jedan narod u dvostrukim ili trostrukim redovima, uz vojsku, i na beskrajnom putu stradanja, nije išao da se hvata ukoštac na život i smrt s ljutim čeljustima neprijatelja, koji je sad stezao nas — Treću diviziju i ranjenike.[8]
– Mirko Banjević, ratni dnevnik za 12. jun 1943.
Na osnovu ovih događaja, zabeleženih u ratnom dnevniku, Banjević je iste godine započeo da piše poemu Sutjeska,[9] koju je završio tek godinama kasnije.
6. septembra 1968. godine, Mirko Banjević je skočio sa prozora bolnice Dragiša Mišović u Beogradu, u nervnom rastrojstvu, u strahu od neizlečive bolesti, i zazirući pre toga oko svih oko sebe, u najdubljem usamljenju.[10]
Objavljene knjige:[1]
- Pobune uma, Nikšić, 1930.
- Šume, Nikšić, 1930.
- Ognjena jutra, Paraćin, 1940.
- Sutjeska, Pobjeda, Cetinje, 1946.
- Njegošev spomenik, Cetinje, 1947.
- Zemlja na kamenu, Beograd, 1950.
- Zvjezdani voz, Zagreb, 1951.
- Bezdani, Cetinje, 1956.
- Sutjeska, JAZU, Zagreb, 1961.
- Do iskapi, Beograd, 1964.
- Roždanici, Cetinje, 1968.
Poema Sutjeska ima četiri varijante. Prva je objavljena 1946 (Pobjeda, Cetinje), druga 1953 (Rad, Beograd), treća 1958 (Kosmos, Beograd), a četvrta 1961 (JAZU, Zagreb).[11]
Radomir Konstantinović ocenjuje da je Banjevićeva poezija "ispevana po narodski, od krika do jecaja, od pokliča do bugarenja, između kletve i psovke, ali i detinjski naivne, prvorođene, gotovo božjačke, jurodive"... Konstantinović nalazi nešto praiskonsko kod Banjevića "u tom susretu blagorodnosti sa mračno-podzemnim", zaključivši je Banjević "bio i ostao najizvorniji praiskonac poezije od 1930. do najnovijeg vremena".[12]
Konstantinović ceni Banjevićevo prvo delo Pobune uma iz 1930. godine, kao delo velike snage i autentičnosti. On dalje ceni da je Tužba svetom Vasiliju Ostroškom najznačajnija Banjevićeva pesma u epohi od 1933. do 1941. godine, i možda jedna od najznačajnijih pesama socijalne poezije uopšte.[2]
U Nikšiću, postoji književna zajednica „Mirko Banjević“.[13] Književna zajednica “Mirko Banjević” je osnovana 1979. godine.[13]
Oformljena je i književna nagrada “Mirko Banjević” koja se dodjeljuje za poeziju i prozu na nivou države Crne Gore.[13]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 40.
- ↑ 2,0 2,1 Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 129), Beograd 1983.
- ↑ Novak Adžić: Petar Zvicer i zločin nad njegovom porodicom
- ↑ Mirko Banjević o tragediji Crne Gore u pjesmi „1923“
- ↑ https://znaci.org/poezija/1923.php
- ↑ Mirko Banjević - Belveder
- ↑ 7,0 7,1 https://znaci.org/00001/258_29.pdf
- ↑ 8,0 8,1 https://znaci.org/00003/707.htm
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 130), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 121), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 133), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 121-122), Beograd 1983.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 „40 godina Književne zajednice “Mirko Banjević””. montenegrina.net. Pristupljeno 17. 1. 2022.
