Jud Süß (film, 1940)
Za ostale upotrebe, v. Jud Süß.| Jud Süß | |
|---|---|
 poster za Jud Süß | |
| Režija | Veit Harlan |
| Producent | Otto Lehmann |
| Scenario | Veit Harlan Eberhard Wolfgang Möller Ludwig Metzger |
| Predložak | Jud Süß; autor: Wilhelm Hauff |
| Uloge | Ferdinand Marian Werner Krauss Heinrich George Kristina Söderbaum |
| Muzika | Wolfgang Zeller |
| Fotografija | Sabine Ress |
| Montaža | Wolfgang Schleif, Friedrich Karl von Puttkamer, Ludwig Metzger |
| Studio | Terra Film |
| Datum(i) premijere | 8. 9. 1940 (Venecija)
|
| Trajanje | 98 min. |
| Zemlja |  Njemačka |
| Jezik | njemački |
| Budžet | 2 mil. RM |
| Bruto prihod | 6,5 mil. RM |
Jud Süß (sh. Jevrej Süss) je njemački crno-bijeli historijski film snimljen 1940. godine u režiji Veita Harlana, koji je predstavljao jedan od komercijalno najuspješnijih i najpopularnijih filmova iz doba Trećeg rajha, ali koji se zbog antisemitske propagande u svom sadržaju i okolnosti u kojima je nastao danas smatra jednim od najzloglasnijih filmova svih vremena.
Film se temelji na stvarnim događajima u Würtembergu u 18. vijeku, odnosno motivima istoimene pripovjetke Wilhelma Hauffa. Naslovni protagonist, čiji lik tumači Ferdinand Marian, je jevrejski lihvar Joseph Süß Oppenheimer koji svojom "prefriganošću" i spretnošću u baratanju financijama stiče povjerenje vojvode Karla Alexandera. Radnja prikazuje kako polako kao siva eminencija preuzima vlast, te je počinje zloupotrebljavati kako bi pljačkao vojvodine podanike, kao i silovao mlade kršćanske, odnosno arijevske djevojke.
Jud Süß je nastao kao dio kampanje nacističke Njemačke da vlastitoj i međunarodnoj javnosti opravda eskalaciju antisemitskih progona nakon Kristalne noći, odnosno da se Jevreji optuže za kriminal, financijske malverzacije, izazivanje drugog svjetskog rata odnosno subverziju zapadne civilizacije. Slično kao i kod dokumentarnog filma Der ewige Jude, produkciju je vodilu Ministarstvo propagande Reicha na čelu sa Josephom Goebbelsom, ali, za razliku od tog filma, u nju se nije lično miješao Adolf Hitler. To je Goebbelsu omogućilo da antisemitski sadržaj na ekran prenese implicitnim putem, odnosno u obliku raskošne kostimirane melodrame, a što je smatrao daleko efikasnijim.
Goebbels je u film uložio ogromnu svotu novaca, a iskazao je i dodatni pragmatizam u nastojanju da ga učini što kvalitetnijim. Kao glumci su angažirane ličnosti koje nisu bile nacisti, a neke od njih prije dolaska nacista na vlast čak bili i otvoreni simpatizeri ljevice. Vrhunac je bilo korištenja motiva istoimenog romana koji je bio napisao jevrejski pisac Lion Feuchtwanger, iako na način kojim je glavni lik od heroja i mučenika postao negativac.
Jud Süß je premijerno prikazan na venecijanskoj Mostri 1940. godine. Doživio je ogromnu gledanost ne samo u Njemačkoj, nego i u drugim zemljama Osovine i pod osovinskom okupacijom. Prema nekim izvorima, u nekim slučajevima je publiku potakao na spontane izljeve antisemitskog nasilja.
Nakon drugog svjetskog rata su ga u Njemačkoj zabranile savezničke vlasti; Harlan je zbog njega nekoliko godina bio na sudu za zločin protiv čovječnosti, iako se na kraju uspio osloboditi optužbi i do kraja života tvrdio da nije imao pojma o Holokaustu i Konačnom rješenju. Vlada Zapadne Njemačke je pokušala uništiti sve preostale kopije, ali su se ipak pojavile 1950-ih. Danas se uglavnom distribuira među neonacističkim i radikalnim antisemitskim krugovima. Dio filmskih historičara ga, pak, smatra jednim od u tehničkom smislu najboljih filmova svog vremena, odnosno jednim od najefikasnijih primjera filmske propagande.
Snimanju Juda Süßa su posvećena dva filma - njemačko-finski dokumentarni film Harlan - Im Schatten von Jud Süss iz 2008. godine i njemačko-austrijski igrani film Jud Süß – Film ohne Gewissen iz 2010. godine.
| Lik | Glumac/ica |
|---|---|
| Joseph Süß Oppenheimer | Ferdinand Marian |
| Levy, Süßov sekretar | Werner Krauss |
| Rabin Löw | Werner Krauss |
| vojvoda Karl Alexander | Heinrich George |
| supruga vojvode Alexandera | Hilde von Stolz |
| Dorothea Sturm | Kristina Söderbaum |
| Vijećnik Sturm, Dorothin otac | Eugen Klöpfer |
| Faber | Malte Jaeger |
| Obrist Röder | Albert Florath |
| Hans Bogner, kovač | Emil Heß |
- Jud Süß na sajtu IMDb
- Shay Hazkani, "Forbidden Films-An Analysis of the Nazi Propaganda Films The Eternal Jew and Jew Suess and Their Influence on the German Public" Moreshet 5 (en)
- Two Films About Jud Süss Arhivirano 2012-03-02 na Wayback Machine-u essay by Edgar Feuchtwanger, nephew of Lion Feuchtwanger (en)
- German Propaganda Archive: Jud Süss Arhivirano 2012-07-22 na Archive.is-u eight page pullout from contemporary Illustrierter Film-Kurier magazine (en)
- "Der Spielfilm „Jud Süß“ – Goebbels Meisterstück?" Das Bundesarchiv (de)
