Helenistička Grčka
Serija članaka o historiji Grčke 
| |
|---|---|
| Heladski period | oko. 3200–1050. pne. |
| Egejska civilizacija | prije 1600. pne. |
| Mikenska Grčka | oko. 1600–1200. pne. |
| Mračno doba | oko. 1200–800. pne. |
| Antička Grčka | 776–323. pne. |
| Helenistička Grčka | 323. pne.–146. pne. |
| Rimska Grčka | 146. pne.–330 n.e. |
| Bizantska Grčka | 330. n.e.–1453. |
| Osmanska Grčka | 1453–1832 |
| Moderna Grčka | poslije 1832. |
| Teme | |
| Grčki jezik | Grčka književnost |
| Vojna historija | Imena Grka |
Helenistička Grčka ( 323. pne. -146. pne. ) predstavlja Grčku od smrti Aleksandra Makedonskog 323. pne. do rimskog osvajanja Grčke 146. pne. Uspostavljanje rimske vlasti nije narušilo kontinuitet helenističkog društva i kulture, što ostaje nepromenjeno sve do pojave hrišćanstvo. Ipak rimska vlast je značila kraj grčke političke nezavisnosti. Tokom helenističkog perioda smanjen je značaj matične Grčke, tačnije teritorije koju su Grci naseljavali u prethelenističkoj eposi. Veliki centri helenističke kulture su bili Aleksandrija i Antiohija, prestolnice Ptolemejskog Egipta i Seleukidske Sirije.
Aleksandrova osvajanja imala su dalekosežne posledice po grčke gradove-države. Beskonačni sukobi tih polisa, koji su karakterisali IV i V vek pne. postali su beznačajni. Grčki horizonti su bitno prošireni. Počela je velika emigracija u nova grčka kraljevstva na istoku. Mnogi posebno mladi i ambiciozni Grci sele se u Aleksandriju, Antiohiju i mnoge druge nove helenističke gradove. Sele se čak do današnjeg Afganistana i Pakistana, gde su Grčko-Baktrijsko kraljevstvo i Indo-Grčko kraljevstvo preživeli do prvog veka pne.
Grci su kroz poraze grčkih gradova od Filipa i Aleksandra Makedonskog naučili da polisi nikada neće više biti sile same za sebe. Videli su da se hegemoniji Makedonije i država naslednica mogu suprostaviti samo ako se polisi ujedine. Grci su mnogo cenili svoju nezavisnost tako da nisu ni razmatrali ujedinjenje.
Posle Aleksandrove smrti dolazi do borbe za vlast njegovih generala dijadosa ("nasljednika"). Ta borba se pretvorila u ratove i u cepanje Aleksandrovog carstva na više novih kraljevina. Makedonija je pripala Kasandru, sinu Aleksandrovog generala Antipatera. Kasandar posle nekoliko godina borbe postaje glavni u Grčkoj i osniva novu prestonicu Makedonije u Solunu.
Kasandru se suprostavlja drugi dijadoh Antigon, koji je vladao Anadolijom. Antigon obećava grčkim gradovima da će im obnoviti slobodu, ako ga podrže. To je dovelo do uspešnih pobuna protiv Kasandra. Antigonov sin Demetrije Poliorket 307. pne. zauzima Atinu i vraća demokratski sistem vlasti. Koalicija Kasandera i Seleuka pobeđuje Antigona 301. pne. u bici kod Ipsa.
Kasandar umire 298. pne., a njegovi sinovi se pokazuju slabim, pa Demetrije Poliorket postaje kralj Makedonije 294. pne. Protiv Demetrija se udružuju Lizimah, Pir i Ptolemej. On napušta Makedoniju 288. pne. , pa Lizimah i Pir postaju zajednički kraljevi Makedonije, a Grčku daju Demetrijevu sinu Antigonu II. Lizimah i Pir isteruju Antigonu II iz Atine u Tesaliju,a onda Lizimah isteruje i Pira iz Makedonije. Seleuk pobeđuje Lizimaha u bici kod Korupedija u Lidiji 281. pne. .
Demetrijev sin Antigon II postaje kralj Makedonije. Pobeđuje Gale, koji su izvršili invaziju grčkih zemalja. Bitka protiv Gala ujedinila je Antigonide iz Makedonije i Seleukide iz Antiohije. Savez te dve kraljevine je bio takođe uperen protiv najbogatije države helenskog sveta Ptolemejevog Egipta.
Antigon II vlada do svoje smrti 239. pne. a Antigonidi posle njega zadržavaju makedonski presto do 146. pne., tj rimskog osvajanja Grčke. Vladavina Antigonida nad grčkim gradovima bila je i sa prekidima. Drugi vladari, a posebno Ptolemejidi, poticali su i finansirali antiakedonske aktivnosti u Grčkoj, a sve sa ciljem da se potkopa vlast Antigonida. Antigon II je postavio garnizin na veoma važno strateško mesto Korint. Atina, Rodos, Pergam zadržali su svoju nezavisnost, a drugi polisi u matičnoj Grčkoj formiraju Etolski savez i Ahajski savez, da bi branili ukidanje ograničene nezavisnosti, ugrožen naročito od strane Makedonije. Sparta je takođe bila nezavisna, ali nije ulaztila u saveze.
Ptolemej II je 267. pne. nagovorio Grke da ustanu protiv Antigona. Taj usatanak je poznat kao Hremonidski rat po atinskom vođi Hremonidu. Atina i polisi su pobeđeni i gube nezavisnost i demokratske institucije. Atina prestaje biti politički faktor u Grčkoj, iako je ostala najveći i najbogatiji grad.
Antigon II je umro 239. pne., a posle njegove smrti slede nove pobune polisa Ahajskog saveza. Demetrije II (sin Antigona II) umire 229. pne. ostavljajući dete Filipa V kao kralja i Antigona III Dosona kao regenta. Ahajski savez je bio nominalno podanik Ptolemejevog Egipta, a u stvari su bili nezavisni i kontrolisali su većinu južne Grčke. Sparta je bila neprijatelj Ahajaca i 227. pne. Sparta zauzima Ahaju. Antigon III Doson pobeđuje Spartance 222. pne. i anektira Spartu, što je bilo prvi put da je Sparta okupirana od strane sile.
Filip V Makedonski dolazi na vlast 221. pne. i bio je poslednji makedonski vladar koji je imao sposobnost i mogućnost da ujedini Grčku i sačuva njenu nezavisnost od sve veće rimske moći. Pod njegovim uticajem i vođstvom sklapa se mir u Naupaktu 217. pne., kojim se završavaju sukobi makedonskih i grčkih saveza. Tada je on kontrolisao celu Grčku osim Atine, Rodosa i Pergama.
Filip V Makedonski stvara savez 215. pne. sa rimskim neprijateljem Kartaginom. Time Rim po prvi put dolazi da se meša u grčke poslove. Rim odvlači gradove ahajskog saveza i stvara savez sa Rodosom i Pergamom, koji je bio najjača sila u Maloj Aziji. Prvi makedonski rat je izbio 212. pne. , a završava neodlučno, ali Makedonija je postala neprijatelj Rima. Rimski saveznik Rodos kontrolisao je egejska ostrva.
Rim je pobedio Kartaginu 202. pne. ,pa je imao slobodne ruke da se okrene istočno, kad su ga pozvali rimski saveznici Rodos i Pergam. Drugi makedonski rat izbija 200. pne. u osnovi zbog toga jer je Rim smatrao da je Makedonija potencijalni saveznik Seleukidskog carstva, koje je bilo najveća sila Istoka. Mnogi saveznici napuštaju Filipa V pa ga prokonzul Tit Kvinkcije Flaminin pobeđuje 197. pne. u bici kod Kinoskefala.
Srećom po Grke, Tit Kvinkcije Flaminin je bio umeren čovek i obožavatelj grčke kulture. Filip V Makedonski je trebao predati flotu i postati rimski saveznik. Bio je pošteđen težih mirovnih uslova. Iako je formalno proglasio grčke gradove slobodnim Tit Kvinkcije Flaminin je postavio rimske garnizone u Korint i Halkidu. Sloboda koju su obećavali Rimljani bila je iluzija. Svi gradovi sem Rodosa uključeni su u novi savez kontroliran od Rima, a demokratije su zamenjene aristokratskim vladama u savezu sa Rimom.
Između Rima i Seleukidskog kralja Antioha III izbija rat. Neki grčki gradovi smatraju Antioha III spasiocem od rimske vlasti, a Makedonija je bila saveznik Rimu. Antioh III je poražen 191. pne. u bici kod Termopila. Tokom tog rata rimska vojska je prvi put prešla u Aziju, gde su pobedili Antioha 190. pne. u bici kod Magnezije. Grčka se sad nalazila na rimskim linijama komunikacija prema istoku, a rimska vojska je postala stalno prisutna.
Rim se u sve počeo mešati. Bilo koja pobeđena strana u unutrašnjim grčkim sporovima žalila se Rimu. Time se Rim sve više mešao u unutrašnje stvari. Makedonija je još uvek bila nezavisna, iako je bila rimski saveznik. Filip V umire 179. pne. , a nasleđuje ga sin Persej, koji kao i svi makedonski kraljevi mašta o ujedinjenju Grčke pod makedonskom vlašću. Makedonija je bila preslaba za takve ciljeve. Rimski saveznik Eumen II iz Pergama uverava senatore da Persej predstavlja opasnost za rimske pozicije.
Rim proglašava rat protiv Makedonije 171. pne. i u Grčku dolazi 100.000 rimskih vojnika. Makedonija nije mogla skupiti ni približno toliko jaku vojsku. Persej nije uspevao da dobije pomoć ostalih grčkih polisa. Međutim loše rimsko vojno vođstvo omogućava Makedoniji da se drži tri godine protiv brojnijih Rimljana. Na čelo rimske vojske u Grčkoj 168. pne. dolazi Lucije Emilije Paul pa u bici kod Pidne nanosi Makedoncima težak poraz. Uhvaćen je Persej i poslan u Rim: nešto kasnije, umro je u tamnici. Makedonsko kraljevstvo je razbijeno na male državice. Kažnjeni su svi polisi, koji su pomagali Makedoniju. Čak su i rimski saveznici Rodos i Pergam izgubili nezavisnost.
Pod vodstvom avanturiste niskog porekla, Andriska, 149. pne. Makedonci su se pobunili protiv Rimljana. Zbog toga je Makedonija 148. pne. anektirana i postala je rimska provincija. Bila je prva grčka država, koja je doživela tu sudbinu. Rim zatim zahteva da se raspusti Ahajski savez. Polisi Ahajskog saveza to odbijaju smatrajući da je bolje da se bore za nezavisnost i proglašavaju rat protiv Rima. Većina grčkih gradova stala je na stranu Ahajskog saveza. Čak su i robovi oslobođeni da se bore za grčku nezavisnost. Rimska vojska je došla iz Makedonije i pobedila Grke u Korintu, a Korint su sravnili sa zemljom.
Celo grčko poluostrvo, izuzev ostrva postaje 146. pne. rimski protektorat. Uvode se rimski porezi, osim u Atini i Sparti. Svim gradovima vladaju rimski lokalni saveznici. Poslednji kralj Pergama, Atal III, umire 133. pne. i ostavlja Rimu svoje kraljevstvo. Time je veći deo Egeja došla pod rimsku vlast kao provincija Azija.
Konačni pad Grčke dolazi 88. pne. ,kada je pontski kralj Mitridat VI ustao protiv Rimljana i pobio 80.000 Rimljana i rimskih saveznika u gradovima Male Azije koje je prethodno osvojio. Iako Mitridat VI nije bio Grk, mnogi grčki gradovi (uključujući Atinu) zbacuju pro-rimsku vlast i pridružuju se Mitridatu. Kada je Lucije Kornelije Sula proterao Mitridata iz Grčke, Rimljani su se osvetili nekim grčkim gradovima.
Ranom helenizmu pripada jedno od najboljih i u svojoj vrsti najuspelijih vajarskih dela celokupne antičke umetnosti. To je figura Nike sa Samotrake ("pobeda"), koja među antičkim skulpturama Luvra zauzima jedno od najistaknutijih mesta. Tom dobu pripada i Miloska Venera , koja zapravo predstavlja Afroditu sa ostrva Milos. Skulptura "Laokon i sinovi" pripada kasnom helenističkom periodu. Kolos sa Rodosa je jedno od sedam svetskih čuda iz doba helenizma. Sagrađen je u znak zahvalnosti zaštitniku Rodosa, nekom solarnom božanstvu, zato što je spasio grad od razaranja Demetrija Poliorketa, čiji nadimak znači "Gradobija".
