Eurokomunizam
Eurokomunizam je naziv za trend karakterističan za vodeće zapadnoevropske komunističke partije 1970-ih i 1980-ih - odnosno nastojanje da se razvija teorija i praksa socijalne transformacije, koja bi bila relevantna u zapadnoevropskoj demokraciji, a manje povezana s utjecajem ili kontrolom Komunističke partije Sovjetskog saveza.
Porijeklo pojma «eurokomunizam» bio je predmet velike debate sredinom sedamdesetih, a bio je između ostalih pripisivan Zbigniewu Brzezinskom i Arrigu Leviju. Jean-Francois Revel jednom je napisao da je «jedna od omiljenih zabava 'političkih znanstvenika' da traže autora pojma eurokomunizam. U travnju 1977. godine, Deutchland Archiv je odlučio da je riječ prvi upotrijebio (u ljeto 1975. godine) jugoslavenski novinar Frane Barbieri, tadašnji urednik beogradskog časopisa NIN.
Glavni teoretski temelj eurokomunizma bio je spis Antonija Gramscija o marksističkoj teoriji, koja propitkuje sektaštvo ljevice i ohrabruje komunističke partije da razviju saveze koji će omogućiti podršku društvenim reformama. Eurokomunističke partije izrazile su njihovu lojalnost demokratskim institucijama jasnije nego ranije, i pokušale pridobiti šire slojeve prihvaćajući radnike iz srednje klase, koji rade u javnom sektoru, nove društvene pokrete poput feminističkog i gay pokreta, te javno propitujući politiku Sovjetskog Saveza. Rana nadahnuća za eurokomunizam mogu se također pronaći u austromarksizmu i njegovom traženju 'trećeg' demokratskog puta u socijalizam.
Neke komunističke partije sa snažnom podrškom, naročito Komunistička partija Italije (PCI) i Komunistička partija Španjolske (PCE) prihvatile su ideju eurokomunizma s najviše entuzijazma. Nasuprot tome, barem jedna partija sa masovnim članstvom, Komunistička partija Francuske (PCF) i mnogo manjih partija snažno su se usprotivile i ostale na liniji Komunističke partije Sovjetskog saveza, sve do raspada SSSR-a (mada je PCF učinila kratkotrajni privremeni zaokret prema eurokomunizmu u drugoj polovici 70-tih).
Komunistička partija Španjolske i njena katalonska podružnica, Ujedinjena socijalistička partija Katalonije, već su se ranije bili okrenuli liberalnoj posibilističkoj politici Narodnog fronta, za vrijeme Španjolskog građanskog rata. Lider španjolskih komunista Santiago Carillo napisao je knjigu, koja definira eurokomunizam - Eurocomunismo y estado (Eurokomunizam i država), te učestvovao u razvoju liberalnog demokratskog ustava, kada je Španjolska izašla iz Frankove diktature. Komunističke partije Velike Britanije, Nizozemske i Austrije su se sve okrenule eurokomunizmu.
Zapadnoevropski komunisti došli su do eurokomunizma kroz razne puteve. Za neke je to bilo direktno iskustvo feminističkog i sličnih pokreta. Za druge je to bila reakcija na političke događaje u Sovjetskom savezu, na točki kulminacije onog što je Mihail Gorbačov nazvao erom stagnacije. Ovaj proces se počeo ubrzano odvijati nakon 1968. i nakon sloma Praškog proljeća.
Politika razoružanja je također odigrala ulogu. Nakon što je mogućnost rata postala manje izglednom, zapadni komunisti bili su manje pod pritiskom sovjetske ortodoksije, no ipak su također željeli biti uključeni u zapadne proleterske militantne pokrete poput talijanske Vruće jeseni (Autunno caldo) ili britanskog Shop steward pokreta.
Eurokomunizam je na mnoge načine bio temelj za promjene u političkoj strukturi evropske ljevice. Neki – prvenstveno Talijani postali su socijaldemokrati, dok su drugi, poput nizozemskog CPN prešli na područje politike zelenih, dok je još samo francuska partija 80-tih zauzimala više pro-sovjetski stav.
Eurokomunizam je postao značajna snaga 1977. godine, kada su se u Madridu sastali čelnici komunističkih partija Italije (Enrico Berlinguer), Španjolske (Santiago Carillo) i Francuske (Georges Marchais), kako bi postavili osnove «novog puta». Talijanski komunisti već su se ranije počeli distancirati od Moskve, što je došlo do izražaja već 1968., kada je partija odbila dati podršku sovjetske invazije Praga. Godine 1975. talijanski i španjolski komunisti su donijeli zajedničku deklaraciju u pogledu «puta u socijalizam», koji se mora odvijati na miran i slobodni način. Godine 1976. Berlinguer je u Moskvi govorio o «pluralističkom sistemu» i objasnio namjere Komunističke partije Italije da izgradi «socijalizam za koji oni vjeruju da bi bio nužan i potreban samo u Italiji». Povijesni kompromis (Compromesso storico) sa Demokršćanskom partijom (Democrazia cristiana) zaustavljen smrću Alda Mora, bio je posljedica ove nove politike.
Kolaps Sovjetskog saveza i kraj Hladnog rata praktički su sve lijeve partije stavili u jednu defanzivnu poziciju, i donijele na dnevni red neoliberalne reforme. Mnoge eurokomunističke partije su se raspale, sa desnim frakcijama koje su prihvatile socijaldemokraciju, dok je istinska ljevica nastojala sačuvati neke pozicije, koje bi još uvijek ukazivale na komunistički identitet.