1480-e
Prijeđi na navigaciju
Prijeđi na pretragu
| Milenijum: | 2. milenijum |
| Vjekovi: | 14. vijek – 15. vijek – 16. vijek |
| Decenije: | 1450-e 1460-e 1470-e – 1480-e – 1490-e 1500-e 1510-e |
| Godine: | 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 |
| Kategorije: | Rođenja – Smrti – Arhitektura Nastanci – Prestanci |
1480-e su decenija koja je počela 1. januara 1480. i završila 31. decembra 1489.
Događaji i trendovi[uredi | uredi kod]
Hrvatska[uredi | uredi kod]
- 8. 2. - Kapetan Blaž Mađar se prevezao sa 6000 ljudi na Krk koji drži Ivan VII. Frankopan pod mletačkim okriljem, te bombardira Omišalj koji će i zauzeti.
- ca. 20. 2. - Blaž Mađar pred gradom Krkom.
- 22. 2. - Ivan VII. na prevaru predao Krk pod mletačku zaštitu, koji nastavljaju borbu protiv ugarskog kapetana.
- ožujak, druga polovica - Blaž Mađar napustio otok Krk (ostaje mletački do 1797, Ivan VII. ga pokušavao povratiti do smrti 1486); papa dao za pravo Mlečanima.
- rujan/listopad - Kralj Matija Korvin boravi u Zagrebu, zatim ide prema Bosni.
- 30. 11. - Sultan Mehmed II ipak priznao dubrovačke posede, nakon što je hercegovački Ajas-beg upadao u Konavle; danak od sledeće godine 12.500 dukata.
- Matija Korvin zauzima Karlobag i priključuje ga Senjskoj kapetaniji.
- 30. 1. - 2. 3. - Veliki slavonski Sabor i opći kraljevski sud u Zagrebu (i kralj Matija je u gradu).
- 13. 7. - Kralj Matija dozvolio Slavoncima da smiju po volji prodavati sol i izvan oblasti kraljevskih solnih komora.
- 15. 7. - Ugarski sabor oslobodio "Rašane i ostale šizmatike" od plaćanja desetine katoličkoj crkvi.
- 17. 12. - Pismo Bajazita II preti Dubrovniku prekidom mira ako i dalje budu pomagali Mađarima u Novom.
- Prvi put spomenute Delnice i Tounj.
- 25. 3. - Andrija Jamometić pokušao obnoviti Bazelski koncil (u rujnu lišen crkvenog dostojanstva, u prosincu uhićen)[1].
- 4. 4. - Kralj Matija izdao povelju Vuku Grgureviću kojom mu daje kaštele Komogovinu i Gradušu, približno u ovo vreme i Kostajnicu.
- 14. 4. - Ivaniš Korvin od oca dobio grad i varoš Šikloš u Baranji (pripadao izumrlim Gorjanskim).
- 3. 5. - Despot Vuk dao Bijelu Stijenu i Totuševinu svojoj supruzi Barbari Sigismundovoj Frankapan[2].
- Turci ove godine harali Kranjsku.
- 22. 2. - Otiskan glagoljski Misal po zakonu rimskog dvora.
- Aktivni su tiskari Dobrić Dobričević i Grgur Senjanin.
- 29 - 30. 10. - Hrvatsko-srpske snage (ban Matijaš Gereb, despot Vuk i dr.) presrele kod Broda Zrinskog na Uni Turke na povratku iz haranja u Sloveniji - potukli ih i oslobodili roblje.
- Nešto kasnije ugovoreno petogodišnje primirje između Turske i Ugarske.
- Nakon Blaža Mađara, hrvatski ban je Matijaš Gereb (1483-89).
- 21. 4. - Ilija Crijević ovjenčan lovorovim vjencem od rimske Akademije za raspravu o Vergiliju, enciklopedijski rječnik i cikluse erotske poezije.
- U Austriji se javljaju prvi kirasiri (regrutovani u Hrvatskoj?).
- 1. 6. - Beč se predao ugarskum kralju Matiji Korvinu posle četiri meseca opsade - često će boraviti u njemu do smrti 1490.
- Rat se nastavlja, Matijine vojvode haraju po gornjoj Austriji, Štajerskoj, Koruškoj i Kranjskoj i Istri (ban Matijaš Gereb pokušava uzeti Trst i Rijeku).
- 17. 6. - Mletačka općina Šibenika ucenila glave vlaškog katunara Kožulića i tri brata Visića jer haraju u njenom kotaru; u isto vrijeme Hrvati iz Klisa napadaju kotare mletačkih Splita i Trogira[3].
- Stolnobiogradski prepošt Dominik je novi gubernator grada i varoši Senja, nakon Dubrovčanina Maroja Žunjevića.
- 1485-87 - Blagajski knezovi u sukobu sa susjedima[4].
- Međusobna provaljivanja između mletačkih i hrvatskih kotara u Dalmaciji.
- Čakavski glagoljaški Kolunićev zbornik.
- 27. 8. - Izaslanik Ankone Franjo Cynthius de Dionysiis dobio od kralja Matije grad Bakar - Ankona se odmetnula od papine vlasti zbog njegovog saveza sa Mlecima, Matija je pristao staviti pod svoju zaštitu[5].
- Riječki carski kapetan Gašpar Rauber osvojio Trsat kojeg je držao Bernardin Frankapan.
- Knjiga De situ Illyriae et civitate Sibenici Jurja Šižgorića - prvi kod nas poistovjećuje Ilire i južne Slavene.
- 10. 4. - Venecija šalje poslanika u Dalmaciju, kako bi sredila razmirice sa susjednim Hrvatima i Vlasima.
- Kralj Matija poslao Jakova Sekelja na pobunjenog zagorskog kneza Jurja Vitovca - oteo mu niz gradova[4].
- Ladislav Egervari postaje hrvatski ban nakon Matijaša Gereba.
- Obnovljen samostan u Lepoglavi.
Bosna[uredi | uredi kod]
- kolovoz - Bosanski Daut-paša pustoši Kranjsku, Korušku i Štajersku.
- novembar - Da bi nadoknadio štetu od Davud-pašine pljačke, ugarska vojska ide u Bosnu a laka konjica (Ladislav Egervari, Petar Dojčin, despot Vuk) prodrla do Sarajeva i poharala ga; u povratku se vodile teške borbe oko Lašve[6], Turci poraženi kod Travnika[7].
- pribl. - Osnovan Zvornički sandžak.
- jun - Nakon smrti Mehmeda II i meteža u Turskoj, Vlatko Hercegović upada u Bosnu, ali nakon što mu je Daut-paša uništio vojsku beži u Novi.
- novembar, druga polovina - Hercegovački sandžak-beg Ajas-beg opseo Herceg Novi, Vlatku pomažu napuljski kralj Ferdinand (lađe) i kralj Matija Korvin (četa mađarskih vojnika).
- 13. 12. - Vlatko Hercegović napustio Herceg Novi[8] (grad se drži još oko mesec i po dana).
- 1484-92 - Donat Đurđević na čelu Mrkanske biskupije.
- januar, krajem - Herceg Novi se predao Ajas-begu, slobodan prolaz mađarskoj posadi - to je kraj države hercegâ (od Hercegovine, u mađarskim rukama, ostala utvrda Koš na ušću Neretve).
- Jahja-beg, osnivač porodice Jahjapašića, postaje bosanski sandžakbeg (1482-83).
- Popis Bosanskog sandžaka: 25.068 hrišćanskih kuća i 4.485 muslimanskih.
Srbija, Crna Gora, Srbi[uredi | uredi kod]
- novembar - Pavle Kiniži upada do Kruševca, za sobom povlači 60.000 Srba[7].
- novembar - Sultan Mehmed II se žali mletačkoj Sinjoriji na nećaka Ivana Crnojevića koji uznemirava turske posede u okolini Kotora[9].
- Oko Smederevske tvrđave Turci dozidali spoljašnji bedem i četiri poligonalne topovske kule.
- april - Sultan Mehmed II priznao Mlečanima Grbalj, Paštroviće i Crmnicu (protivno želji tamošnjih stanovnika)[10].
- 15. 6. - Ivan Crnojević i Leka Dukađin stigli u Dubrovnik i odmah nastavljaju za svoje zemlje[9] (Mehmed II umro 3. 5.).
- 15. 7. - Ugarski sabor oslobodio "Rašane i ostale šizmatike" od plaćanja desetine katoličkoj crkvi.
- septembar - Ivan Crnojević razbio Turke, goni ih Ivan Kastriot; Crnojević će kroz nekoliko meseci postići sporazum sa sultanom - priznanje vrhovne vlasti uz plaćanje danka.
- novembar - Ugarska vojska se okupila kod Rama (Stefan Batori, Pavle Kiniži, despot Vuk, Jovan Jakšić) i prelazi u Srbiju.
- 1480-81 - Veliki broj Srba preseljen iz moravske Srbiju na ugarsku teritoriju[11].
- januar, krajem - Herceg Novi se predao hercegovačkom Ajas-begu, slobodan prolaz mađarskoj posadi.
- 4. 4. - Kralj Matija izdao povelju Vuku Grgureviću kojom mu daje kaštele Komogovinu i Gradušu, približno u ovo vreme i Kostajnicu, sledećeg meseca Vuk daje svojoj supruzi Barbari Sigismundovoj Frankapan Bijelu Stijenu i Totuševinu.
- 9. 9. - Despot Vuk, Petar Doci i Pavle Kiniži kod Bečeja porazili Turke koji su upali u Banat; Kiniži zatim upada preko Dunava.
- Prema iskazu kralja Matije, od 1478. do '82 u Ugarsku preseljeno "do 200.000 Srba"[12].
- Sultan Bajazit II nudi mir Ugarskoj a Vuku Grgureviću obnovu despotovine[7].
- 25. 9. - Dubrovčani odobrili Ivanu Crnojeviću izvoz 2.000 komada crijepa[13] - gradi se Cetinjski manastir.
- 29 - 30. 10. - Hrvatsko-srpske snage (ban Matijaš Gereb, despot Vuk i dr.) presrele kod Broda Zrinskog na Uni Turke na povratku iz haranja u Sloveniji - potukli ih i oslobodili roblje.
- Nešto kasnije ugovoreno petogodišnje primirje između Turske i Ugarske.
- 11. 11. - Kralj Matija daje grad Morović vanbračnom sinu Ivanišu.
- Izgrađen Cetinjski manastir.
- 4. 1. - Ivan Crnojević u Obodu (Rijeka Crnojevića) izdao ktitorsku povelju Cetinjskom manastiru, koji postaje i sjedište mitropolije; Cetinje će postati Ivanovo sjedište.
- 16. 4. - Umro srpski despot Vuk Grgurević Branković, "Zmaj Ognjeni Vuk", bez naslednika - kralj Matija će despotsku titulu dati Angelininom sinu Đorđu (od 1486).
- 8. 7. - U Insbruku se venčali Marija Branković (Stefanova) i Bonifacije III Paleolog od Monferata[12][14], prisustvuje i car Fridrih[7].
- Staniša Crnojević, Ivanov sin, poslat u Stambol gde će preći u islam i postati Skender-beg.
- Filip Gajo je novi barski nadbiskup nakon Stefana II.
- Osnovan Novski kadiluk.
- Turski popis u Skadarskom sandžaku.
- 15. 2. - Despotska porodica stigla u Srem - despot Đorđe sa majkom Angelinom, bratom Jovanom i moštima oca Stefana Slepog; od kralja Matije dobijaju Kupinik i Slankamen, založeno im Berkasovo.
- 8. 11. - Srpski vojvoda Dmitar Jakšić umro od rana zadobijenih kod Smedereva, dok se kao kraljev glasnik vraćao iz Turske.
- Dijak Nikola Kosijer prepisao časlovac na Ivanovom dvoru u Cetinju.
- Despot Đorđe Branković se oženio Izabelom, rođakom supruge kralja Matije.
- Prepisan Petnički psaltir (u Drobnjacima[15]).
- 14. 9. - Na kotorskoj pijaci u sukobu dvije grupe kotorskih podanika ubijen jedan solar Ivana Crnojevića; Đurađ Crnojević sledeće noći opljačkao i zapalio Lastvu na Vrmcu odakle je bio ubica - ubijeno devet seljaka, stradalo i dvoje djece[16]. Dolazi do graničnog rata sa mletačkim gradovima.
- Crnojevićevi ljudi zaposjedaju Grbalj, Paštroviće i Crmnicu.
- oktobar - Mlečani se žale sultanu Bajazitu II na njegovog vazala Ivana Crnojevića.
- Obnovljen manastir Prohor Pčinjski (finansirao Marin iz Kratova).
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ JAMOMETIĆ, Andrija, Hrvatski biografski leksikon
- ↑ V. Klaić, str. 131
- ↑ V. Klaić, str. 144
- ↑ 4,0 4,1 V. Klaić, str. 146
- ↑ V. Klaić, str. 142
- ↑ V. Ćorović, Pad Hercegovine, rastko.rs
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Ž. Fajfrić, Sveta loza Brankovića, rastko.rs
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 321
- ↑ 9,0 9,1 Istorija Crne Gore, str. 323
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 319
- ↑ Dimitrije Bogdanović, Pustošenja srpskih zemalja i prve seobe u XV i XVI veku, rastko.rs
- ↑ 12,0 12,1 V. Ćorović, Srpska despotovina u Sremu, rastko.rs
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 329
- ↑ Boniface IV Paleologue, genealogy.links.org
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 338
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 334
- Vjekoslav Klaić, Svezak drugi: dio treći.... Treća knjiga: Doba kralja Matijaša Korvina i Jagelovića (1458-1526) (archive.org)
- Vladimir Ćorović, Historija Bosne
- Grupa autora, Istorija Crne Gore
