1490-e
Prijeđi na navigaciju
Prijeđi na pretragu
| Milenijum: | 2. milenijum |
| Vjekovi: | 14. vijek – 15. vijek – 16. vijek |
| Decenije: | 1460-e 1470-e 1480-e – 1490-e – 1500-e 1510-e 1520-e |
| Godine: | 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 |
| Kategorije: | Rođenja – Smrti – Arhitektura Nastanci – Prestanci |
1490-e su decenija koja je počela 1. januara 1490. i završila 31. decembra 1499.
Događaji i trendovi[uredi | uredi kod]
Hrvatska[uredi | uredi kod]
- 6. 4. - Kralj Matija Korvin umire u Beču bez zakonitog naslednika.
- travanj - Frankapani pokušavaju povratiti Senj od Ugarske[1].
- 17. 6. - U očekivanju izbora kralja, Ivaniš Korvin sklapa ugovor sa Vladislavljevim pristalicama (da postane kralj Bosne, herceg Slavonije, ban Hrvatske itd.)[2] - delimično ispunjen.
- 7. 6. - 15. 7. - Ugarski sabor u Pešti bira[3] češkog kralja Vladislava, unuka Alberta II., za vladara (1490-1516; protivkandidati bili Ivaniš Korvin, Maksimilijan I Habsburg i češki princ Jan I Olbracht).
- Ivaniš će se postati slavonski herceg.
- Srpski despot Đorđe Branković bio za Ivaniša, kao i slavonski velikaši.
- 18. 9. - Češki kralj Vladislav II. je krunisan za ugarsko-hrvatskog kralja u Stolnom Biogradu od zagrebačkog biskupa Osvalda Tuza. Hrvatski sabor ga neće priznati za kralja do 1492. godine.
- 8. 10. - Maksimilijan I Habsburški ulazi s vojskom u Ugarsku.
- ca. listopad - Jan Olbraht opsjeda Košice.
- 17. 11. - Maksimilijan osvojio Stolni Biograd, njegova vojska poharala grad, pa i crkve i kraljevske grobnice (mnogi hrvatski plemići nakon osvojenja grada prilaze Maksimilijanu).
- kraj godine - Okončano ugarsko-tursko primirje.
- Na Jadranu gusare Nikola i Pavao Pričevići[4].
- 20. 2. - Mir kod Košica između ugarskog kralja Vladislava II. i poljskog pretendenta i brata Jana Olbrahta; Vladislav nastavlja borbu protiv Maksimilijana I koji kontrolira dijelove jugozapadne Ugarske i Hrvatske.
- srpanj - Slavonski herceg Ivaniš Korvin i ban Ladislav Egervari oslobodili Zagreb od Nijemaca[5].
- rujan - Bosanski Turci haraju oko Zagreba i u Kranjskoj, ali naneti im gubici[6].
- Nakon isteka primirja (1483-90) bosanski i smederevski paša opet haraju Hrvatskom, Ugarskom i dan. Slovenijom.
- listopad - Ban Ladislav Egervari sa Frankopanima razbio Turke na Uni.
- 7. 11. - Požunski mir: razrešenje Austro-ugarskog rata (1477-88), Vladislav se odriče donje Austrije, Maksimilijan, koji ima pravo na ugarsku titulu, naslediće ga ako ne bi imao naslednika (slično ugovoru iz 1463, začetak habsburške vlasti u ugarsko-hrvatskim zemljama).
- 24. 12. - Bitka kod Košica - konačno poražen poljski pretendent na ugarski presto, princ Jan Olbraht .
- Otiskan glagoljaški Kosinjski brevijar.
- Jedan reljef u senjskoj crkvi sv. Franje je prvi prikaz hrvatske šahovnice.
- 2. 2. - 7. 3. - Ugarsko-hrvatski sabor u Budimu - prihvaćen Požunski mir od prošle godine i nasljedstvo kuće Habsburg[7]; smanjenje kraljevske vlasti na račun velikaša.
- ožujak - Mađarsko-otomanski rat 1492-94: Sultan Bajazit II došao u Sofiju a granične paše napadaju susedne ugarske zemlje, od Severinske do Jajačke banovine.
- Hrvatska od ove godine plaća ratnu kontribuciju i polovičnom iznosu[8].
- Frankopani se sukobljavaju međusobno i sa hercegom Ivanišom i banom Egervarijem[9].
- Maksimilijan I porazio Osmanlije kod Villacha u Koruškoj[10].
- Osmanlije osvojile dio makarskog područja.
- 1492-98? - Osnovan Arboretum Trsteno kod Dubrovnika, najstariji na svijetu.
- 15. 3. - Blaž Baromić tiska svoj prvi brevijar u Veneciji.
- ca. srpanj - Ban Emerik Derenčin odbio Bernardina Frankapana od Senja i opsjeo ga u Brinju (tokom opsade poginuo ban Ivan Bot od Bajne).
- ca. kolovoz - Bosanski Hadum Jakub-paša napada Jajce, upada do Slovenije, u Štajerskoj ga odbio habsburški Jakov Sekelj (i car Maksimilijan došao u te krajeve); u povratku zapalio okolinu Modruša (tamošnji biskup prelazi u Novi Vinodolski).
- 9. 9. - Krbavska bitka - težak poraz Hrvata od Osmanlija, zarobljen ban Derenčin.
- Doroteja Kurjaković mora plaćati danak Turcima nakon ove bitke.
- 20. 10. - Car Maksimilijan I upućuje pismo u Hrvatsku da će se njegovi kapetani pridružiti obrani Hrvatske čim Hrvati to zatraže.
- 28. 10. - Ugarski sabor u Budimu, Lovro Iločki okuplja opoziciju kralju.
- 22. 11. - Novi hrvatski ban je Ladislav Kanižaj, privrženik njemačkog cara.
- Despot Đorđe sa saveznicima uzima i pustoši posede Gerebovih od Vintgarta, među kojima Osijek i Sotin; Banićima iz Lendave uzeo Borovo[11].
- Turci zauzimaju Imotsku krajinu (do 1717).
- Trogiranin Vinko Andreis imenovan otočkim biskupom.
- 8. 3. - Drniš se prvi put pominje pod tim imenom.
- ožujak-svibanj - Nakon što je Ivaniš Korvin otišao u istočnu Ugarsku u borbu protiv Turaka, zagrebački biskup Osvald Tuz mu uzima grad Rakovec i dr.; Ivaniš mu zatim uzvraća haranjem u zagrebačkom polju.
- travanj - Hrvatski sabor u Bihaću.
- 7. 8. - Blaž Baromić otiskao Senjski glagoljski misal (tiskara u Senju radi do 1508, otiskaće sedam knjiga).
- kolovoz - Turci haraju od Slavonije do Štajerske (zaobišli posjede Lovre Iločkog), štajerski carski kapetan se nije odazvao pozivima hrvatskog bana.
- rujan - Hadum-paša Bosanski opet napada Hrvatsku - pokušava privoleti Bernardina Frankapana u Modrušu, u listopadu kreće u Kranjsku i Štajersku.
- ca. 20. 11. - Kralj Vladislav II. iz Bača poslao vojsku pred Ilok.
- 21. 12. - Kraljevske čete zauzele Lovrin Ilok; srpski despot Đorđe će uzeti Mitrovicu i Orahovicu.
- Nebljuška župa pripojena lapačkoj zbog turskog prodiranja.
- 1. 2. - Ugarsko-hrvatski kralj Vladislav II. prešao iz Valpova u Viroviticu, nastavlja rat sa Lovrom Iločkim;
- u Virovitici održan sabor o pitanjima obrane (odluka o "nekoj vrsti domobranstva" od 10.000 konjanika), Ivaniš Korvin postavljen za bana hrvatskih zemalja (poslednji boravak kralja Vladislava u Hrvatskoj).
- 27. 3. - Turski poslanici u Pečuhu zaključili primirje na tri godine sa Ugarskom.
- lipanj i studeni - Slavonija plaća vanrednu daću (u četiri županije između Save i Drave izbrojeno 29.390 dimnjaka).
- Drugi Novljanski brevijar (hrvatski glagoljski rukopis), Misal Jurja Topuskog i Lekcionar Bernardina Splićanina, prva datirana latinična hrvatska knjiga.
- Barbara Frankopan, udovica despota Vuka, se udala za Franju Berislavića.
- ožujak - Ban Ivaniš Korvin se u Modrušu oženio Beatricom Frankopan, kćeri kneza Bernardina.
- 25. 4. - Iz senjske Baromićeve glagoljske tiskare izlazi Spovid općena (Blažiolovićev prijevod hrvatskim čakavskim djela La Confessione generale).
- lipanj - Ivaniš Korvin i Bernardin Frankopan provalili u kotar mletačkog Zadra, sve do gradskih vrata.
- 5. 12. - Ugarski kralj Vladislav II. upozorava bana Ivaniša da "uzdrži plemstvo slavonsko u njegovim starim običajima i pravima" i bira banovce iz njihove sredine a ne strance.
- 8. 12. - Kralj Vladislav II. odredio grb Kraljevine Slavonije
. - Kuga u Novom Vinodolskom.
- Lovri Iločkom vraćena imanja.
.svg){kind=small}
- ca. 7. 5. - Ban Ivaniš Korvin uvršćen među mletačke plemiće.
- listopad - Kralj Vladislav II. se vratio u Ugarsku, postavio Juraja Kanižaja za bana u Hrvatskoj, ali Ivaniš Korvin ne želi odstupiti.
- Petar iz Trogira izradio osmerokutnu krstionicu u Rabu.
- prosinac, krajem - Ivaniš Korvin se izmirio s kraljem Vladislavom, postaje doživotni hrvatski ban.
- siječanj - Dve turske čete iz Bosne upale u Dalmaciju, jedna u kotar mletačkog Šibenika a druga "na kraljevsku zemlju".
- 2 - 3. 2. - Ban Ivaniš Korvin savladao obe turske čete koje su upale u Dalmaciju.
- lipanj - Mletački podanici u Turskoj bačeni u tamnice (Otomansko-mletački rat (1499–1503)); Skender-paša bosanski pustoši zadarski i ninski kotar, spalio Zemunik, neuspješno napada hrvatsku Ostrovicu.
- 22. 7. - Šibenčani razbili jednu Skender-pašinu četu.
- rujan - Ban Ivaniš sklopio mir s bosanskim Skender-pašom, koji se kroz Hrvatsku i Istru zaleće do mletačke Furlanije, do Cordignana.
- De natura angelica fra Jurja Dragišića.
Bosna[uredi | uredi kod]
- Emerik Derenčin je novi jajački ban.
- Turci zauzeli Drijevu/Gabelu (Posrednicu, Koš?).
- 20. 8. - Vladislavljeva povelja banu Egervariju, daje mu u zalog Bihać i Krupu.
- Hadum Jakub-paša je bosanski sandžak-beg.
- Kod Sokola poginuo izvesni Gürz Ilyas, mogući predložak Alije Đerđeleza (?).
- ca. kolovoz - Bosanski Hadum Jakub-paša napada Jajce, upada do Slovenije, u Štajerskoj ga odbio habsburški Jakov Sekelj (i car Maksimilijan došao u te krajeve); u povratku zapalio okolinu Modruša (tamošnji biskup prelazi u Novi Vinodolski).
- 6. 2. - Prvi pomen imena Banja Luka.
- Prvi pomen Bilaja u Bosni.
- Ivan Keglević preuzima Bužim od preminulog Jurja Mikuličića.
- Poslednji spomen bosanske kraljice Mare.
- Ahmed-paša Hercegović prvi put postaje veliki vezir.
Srbija, Crna Gora, Srbi[uredi | uredi kod]
- januar? - U Veneciju stigao sultanov izaslanik za posredovanje u sukobu sa Ivanom Crnojevićem.
- jun/jul - Umro gospodar Zete Ivan Crnojević[12], nasljeđuje ga sin Đurađ (1490-96).
- 12. 7. - Mletački Senat dao svoj pristanak da se Đurađ Crnojević oženi Jelisavetom Erico, rođakom mletačkog kotorskog kneza (Đ. C. takođe dobio i dozvolu Porte).
- 7. 6. - 15. 7. - Ugarski sabor u Pešti bira češkog kralja Vladislava, unuka Alberta II., za vladara (1490-1516).
- Srpski despot Đorđe Branković bio za Ivaniša Korvina.
- 1. 11. - Deo ugarskog plemstva, među kojima i despot Đorđe, priznaje Maksimilijana za kralja (Jakšići i Miloš Belmužević ostali uz Vladislava).
- kraj godine - Okončano ugarsko-tursko primirje.
- 24. 12. - Bitka kod Košica - konačno poražen poljski pretendent na ugarski presto, princ Jan Olbraht (na Vladislavljevoj strani učestvovale i srpske čete).
- Neprijateljstvo despota Đorđa i Lovre Iločkog.
- ožujak - Mađarsko-otomanski rat 1492-94: Sultan Bajazit II došao u Sofiju a granične paše napadaju susedne ugarske zemlje, od Severinske do Jajačke banovine (Sulejman-paša napada Beograd[13][10]).
- Brat despota Đorđa, Jovan Branković takođe dobija despotsku titulu.
- Pominje se Lukarevac, mesto sa srpskom većinom u Rumuniji[14].
- U štampariji Đurđa Crnojevića se štampa Oktoih (Osmoglasnik), prva ćirilska inkunabula kod južnih Slovena.
- Pavle Kiniži preseljava veliki broj Srba iz šire okoline Smedereva[15].
- Despot Đorđe sa saveznicima uzima i pustoši posede Gerebovih od Vintgarta, među kojima Osijek i Sotin; Banićima iz Lendave uzeo Borovo[11].
- 4. 1. - Na Cetinju u štampariji Crnojevića štampan Oktoih prvoglasnik, prva srpska štampana knjiga (pet knjiga odštampano do 1496).
- studeni - Kralj Vladislav boravi u Petrovaradinu, opskrbljuje beogradsku tvrđavu.
- 21. 12. - Kraljevske čete zauzele Lovrin Ilok; srpski despot Đorđe će uzeti Mitrovicu i Orahovicu.
- približno - Nakon Visariona, cetinjski mitropolit je Vavila.
- Pal Kiniži pustošio 14 dana u turskoj Srbiji (Turci sklonili stanovništvo iz srpske Posavine kako ga Ugari ne bi odveli[16]).
- oko februara - Šarl VIII prepušta Konstantinu Arijanitu, ujaku Đurđa Crnojevića i Filipu Kominu, izaslaniku u Veneciji, planiranje rata protiv Turaka - ali Mlečani to sprečavaju i obaveštavaju Turke.
- april, krajem - Sastanak Vladislava II. sa velikašima u Irigu - on sam će zadržati sve posede oduzete Lovri Iločkom, despoti Đorđe i Jovan moraju nadoknaditi štetu u gradovima koje su osvojili.
- U štampariji Crnojevića odštampani Psaltir s posledovanjem, Trebnik i možda Četvorojevanđelje (1495-96).
- Barbara Frankopan, udovica despota Vuka, se udala za Franju Berislavića.
- Poslednji spomen bosanske kraljice Mare.
- Despot Đorđe Branković se zamonašio, nasleđuje ga brat Jovan (do 1502).
- Lovri Iločkom vraćena imanja.
- decembar - Đurđu Crnojeviću brat Stefan donosi poruku od sultana da dođe na Portu ili napusti Crnu Goru; Đurađ odlazi preko Budve u Veneciju, gde postaje najamnik, a Stefan ga formalno nasleđuje do 1498. - ovo je kraj samostalne Zete.
- 1. 5.? - U Gioii del Colle Rogeri de Pacienza di Nardò zabeležio prvu bugaršticu, o Sibinjanin Janku u smederevskoj tamnici (događaj iz 1448).
- Ahmed-paša Hercegović prvi put postaje veliki vezir.
- Turci uzimaju Grbalj Mlečanima.
- Turski popis (defter) u Crnoj Gori.
- jul - Đurađ Crnojević, sada kondotijer u Raveni, zatvoren jer je kritikovao mletačku vladu (pušten na posredovanje francuskog kralja).
- novembar? - Stefan II Crnojević zatvoren od skadarskog zapovednika Feriz-bega, u zemlji Crnojevića postavljen subaša.
- Stefan Štiljanović zbog svađe sa Mlečanima otišao iz Paštrovića u Srem.
- januar? - Crna Gora Crnojevića priključena Skadarskom sandžaku, Stefan II Crnojević odveden u Albaniju - i formalni kraj zetske/crnogorske države.
- oktobar - Oslikana crkva manastira Poganovo.
- 22. 10. - Đurađ Crnojević sastavio testament u vidu pisma svojoj ženi Izabeti Erico.
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ V. Klaić, str. 164
- ↑ V. Klaić, str. 166
- ↑ V. Klaić, str. 164-169
- ↑ V. Klaić, str. 174
- ↑ V. Klaić, str. 180
- ↑ V. Klaić, str. 188
- ↑ V. Klaić, str. 183
- ↑ Historija naroda Jugoslavije II, str. 1020, Školska knjiga Zagreb, 1959
- ↑ V. Klaić, str. 189
- ↑ 10,0 10,1 George C. Kohn, Dictionary of Wars, p. 240
- ↑ 11,0 11,1 Ž. Fajfrić, Sveta loza Brankovića, rastko.rs
- ↑ Istorija Crne Gore, str. 336
- ↑ Članak Süleyman Paşa na tr wiki (nejasan Google prevod)
- ↑ Srpske pravoslavne crkve u Rumuniji - Lukarevac
- ↑ Сеобе српског народа у Краљевину Угарску у 14. и 15. веку, rastko.rs
- ↑ Rastko Budimpešta, Seobe srpskog naroda
- Vjekoslav Klaić, Svezak drugi: dio treći.... Treća knjiga: Doba kralja Matijaša Korvina i Jagelovića (1458-1526) (archive.org)
- Grupa autora, Istorija Crne Gore
