Stećci u Zavali

Stećci u Zavali nalaze se na Arheološkom području Crkvina u Zavali, naselje Zavala, Bosna i Hercegovina. Arheološko područje je proglašeno za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Selo Zavala spominje se u istorijskim dokumentima tek 1372, 1436, i zajedno sa Vjetrenicom 1461. godine.

Lokacija

Zavala se nalazi na jugozapadnom dijelu Popova polja. Tu je približni geografski centar Popova, smješten na najpogodnijem prirodnom putu koji spaja unutrašnjost Huma sa Primorjem. Obiluje, za razliku od drugih mjesta u Popovu, živom pitkom vodom.

Lokalitet, koji se u literaturi pojavljuje pod raznim imenima “Petkovica”, “Crkvina”, “Crkvine” i “Crkvište”, nalazi se u glavnom dijelu Zavale, u naselju Vali, između brda Ostroga i Klisure. "Crkvina" je smještena na dvjema manjim glavicama usred sela. Lokalitet je prepolovljen gradnjom ceste u austrougarsko doba, tako da je smješten na raskrsnici puteva za Ravno, Trebinje i obližnji manastir. Zavala je udaljena od Jadranske obale 13 km lako prohodnim usjekom (Valom).

Istorija

Zavala se nalazila u srednjovjekovnoj župi Popovo koja se spominje u Ljetopisu popa Dukljanina i u darovnici kneza Miroslava, brata Stefana Nemanje, izdatoj crkvi svetog Petra u Limu s kraja XII vijeka. U kasnom srednjem vijeku župom Popovo naizmjenično su gospodarili Nikolići i Sankovići, kada je definitivno uzima pod svoju vlast Sandalj Hranić Kosača. Kosače su župom vladale sve do pada pod osmansku vlast.. U prvoj polovini XV vijeka na brdima iznad Zavale, na lokalitetu Klisura Kosače su podigle grad, koji se u istorijskom izvoru iz 1444. godine javlja pod imenom Popovski grad. To je ujedno bila jedina srednjovjekovna tvrđava na području Popova.

Opis

Nekropola stećaka smještena je na dvjema manjim glavicama, podijeljenim gradnjom pomenute ceste za austrougarske vladavine. Tada je stradalo više spomenika. Dio ih je ugrađen u cestu, a dio je upotrijebljen za branike pored ceste.

Ukupno je na njoj evidentirano 27 stećaka. Od toga je 9 sanduka i 18 ploča. Na južnoj glavici, tj. Crkvini, evidentiran je 21, a na sjevernoj 6 stećaka. Nekada je ovdje bilo više spomenika jer su na nekropoli bili razasuti fragmenti stećaka, a vidljivo je da su mnogi od njih i pomjerani. Većina ih je orijetisana sjeverozapad-jugoistok, dok ostali, oko istočnih zidova obje crkve, ukoliko nisu pomjerani, leže u pravcu sjever-jug. Stećci su dobro obrađeni sa 5 strana, dok im je donja strana, što se danas dobro vidi kod pomjerenih komada, ostala samo grubo odlomljena.

Jedan sanduk, dim: 2,35x1,5x0,4 m, je ukrašen. Na vodoravnoj strani ima borduru od kosih paralelnih crtica, unutar koje je pravougaoni štit sa mačem ispod njega.

Na padini sjeverno od puta za Slano, evidentirano je krajem pedesetih godina XX vijeka 6 stećaka. Uvidom na lokalitetu, početkom XXI vijeka, konstatirano je da je taj dio nekropole tokom vremena devastiran.