Seldžuci
Za dinastijsku državu, vidite članak Seldžučka Monarhija.| Seldžuci | |
|---|---|
 | |
| Države | Seldžučko carstvo |
| Osnivanje | 10. vijek |
| Osnivač | Seldžuk |
| Izumiranje | 13. vijek |
| Posljednji vladar | Mesud II |
 | |
| Zemlja | Veliko Seldžučko Carstvo Rimski Sultanata |
|---|---|
| Titule | |
| Osnivanje | 10. vijek - Seldžuk |
| Prestanak | Damask: 1104 - Baqtash svrgnut od Toghtekina Veliki Seldžuk: 1307 - smrt Mesuda II |
Seldžuci (turski: Selçuklu, arapski: سلجوق , Saljūq, ili السلاجقة al-Salājiqa; perzijski: Saljūqiyān) je naziv za vladarsku dinastiju, ali i za glavnu granu Oguza jednog od turkijskih plemena koje je vladalo dijelovima Srednje Azije i Bliskog Istoka od 10. do 13. vijeka.[1]
Danas se Turkijci Seldžuci smatraju precima zapadnih Turkijaca, današnjih stanovnika Turske, Azerbejdžana i Turkmenistana.[2][3]
Tokom 10. vijeka za velike migracije turkijskih plemena iz Centralne Azije i jugoistočne Rusije, jedna skupina nomadskih plemena, na čelu sa vođom po imenu Seldžuk naselila se u donjem toku rijeke Sir Darja. Tokom vremena prihvatili su sunitski islam . Oni su igrali važnu ulogu u graničarskim snagama Samanidsko Carstvo i kasnije Mahmuda Gaznevija. Seldžukova dva unuka, Čagri beg i Togrul beg, uz perzijsku podršku osnovali su vlastita kraljevstva. Čagri je vladao većim dijelom Horasana a Togrul beg je u trenutku svoje smrti 1063. bio je na čelu carstva koje je uključivalo zapadni Iran i Mezopotamiju.[1]
Pod sultanom Arp Arslanom i njegovim sinom Malik Šahom I, Seldžučko carstvo proširilo se na cijeli Iran, Mezopotamiju, Siriju i Palestinu. Alp Arslan uspio je 1071 pobijediti veliku bizantsku vojsku u Bitci kod Manzikerta i zarobiti bizantskog cara Romana IV Diogena. Nakon te bitke je otvoren put za naseljavanje turkijskih plemena po Maloj Aziji.[1]
Nakon pobjede Togrul bega nad Bujidima u Bagdadu 1055., Seldžuci su isplivali kao restauratori muslimanskog jedinstva pod sunitskim kalifatom. Dok su Alp Arslan i Malik-šah I proširili carstvo sve do granica Egipta, Seldžučki vezir Nizam al-Mulk nadgledao je carstvo u oba kraljevstva. Seldžučko carstvo ostavilo je snažan trag u islamu, zbog svoje političke i vjerske prirode. Za vrijeme Seldžučke vladavine izgrađena je mreža medresa, koja je osposobila velik broj sposobnih državnih administratora i vjerskih vođa, kao i brojne džamije kao što je npr. Saborna džamija u Isfahanu. Za njihova carstva procvjetala je perzijska kulturna autonomija. Kako Seldžuci nisu imali vlastitu islamsku tradiciju ili veliku književnu baštinu, oni su prilagodili jezik i kulturu svojih perzijskih učitelja islamu. Na taj način proširili su perzijski po cijelom Iranu, i istisnuli arapski, koji je preživio samo u uskim teološkim krugovima.[1]
Seldžučka Monarhija nije bio u mogućnosti spriječiti širenje šijitske vjerske sekte Nizari, koja je izgleda bila odgovorna za ubistvo vezira Nizam al-Mulka - 1092. Još pogubnija za budućnost carstva bila je praksa podjela provincija sinovima, koji su nakon smrti svojih očeva otpočeli međusobnu borbu za vlast do istijebljenja.[1]
Posljednji iranski seldžučki vladar poginuo je na bojnom polju - 1194., tako da su 1200 zadržali vlast samo u u Anadoliji.[1]
U Bizantu su Seldžuke angažirali kao najamne vojnike, brojni rivalski nastrojeni bizantski generali u svojim zakulisnim borbama za carski tron u Konstantinopolisu, tako da su Seldžuci vremenom imali sve veći uticaj na bizantske političke prilike. Istovremeno su kontrolirali sve veći teritorij Anadolije kao saveznici bizantskog cara. Sredinom 12. vijeka za vrijeme Drugog križarskog rata Križari iz Sirije potisnuli su ih u unutrašnjost Anadolije 1097.[1]
Stisnuti između Bizanta na zapadu i križarske države u Siriji na istoku, Seldžuci organizirali su u Anadoliji svoju državu poznatu kao Rimski sultanat sa prijestolnicom Konya. Iako je stanovništvo te države bilo jako mješano vjerski, nacionalno i rasno; kršćani, muslimani, židovi, Armenci, Grci, Aramejci i Perzijanci - njihova država je ipak prosperirala tako da se danas u suvremenoj Turskoj smatra za predhodnika današnje države. Tome je svakako pridonijela rasna i religijska tolerancija, koja je pridonijela procvatu trgovine, poljoprivrede i umjetnosti i ukopnoj stabilnosti zemlje.[1]
Rat protiv perzijskog Horezmijskog Carstva kojeg je otpočeo 1230. sultan Rimskog sultanata - Kej Kubad I na kraju je doveo do raspada države i propasti Seldžučke dinastije. Uništenje horezmijske tampon države, otvorilo je Mongolima put za napad na anadolske istočne granice, koje Seldžuci nisu mogli odbiti. Nakon poraza u Bitci kod Köse Dagha 1243., Seldžuci su zauvjek izgubili svoju samostalnost. Iako je formalno Rimski sultanat nastavio svoju egzistenciju kao mongolska provincija a pojedini turkmenski emiri nastavili vladati u svojim malim zabačenim planinskim okruzima. Seldžučka dinastija izumrla je na kraju 13. vijeka.[1]
Vladari Seldžučkog carstva:
- Togrul, unuk Seldžuka, vladao od 1037. do 1063.
- Alp-Arslan, vladao od 1063. do 1072.
- Malik-šah, vladao od 1072. do 1092.
- Mahmud, vladao od 1092. do 1094.
- Barkijaruk, vladao od 1094. do 1105.
- Malik-šah II, vladao 1105.
- Muhamed I Tapar, vladao od 1105. do 1118.
- Ahmad Sandžar, vladao od 1118. do 1153.
Opadanje dinastije, sultani Hamadana odnosno istočne Perzije:
- Mahmud II Seldžuk, vladao od 1118. do 1131.
- Davud, u snazi oko 1131/1132.
- Togrul II, vladao od 1132. do 1134.
- Mesud, vladao od 1134. do 1152.
- Malik-šah III, vladao od 1152. do 1153.
- Muhammad-šah, vladao od 1153. do 1159.
- Sulejman-šah, vladao od 1159. do 1161.
- Arslan-šah, vladao od 1161. do 1176.
- Togrul III, vladao od 1176. do 1191.
- Kizil Arslan, vladao 1191.
- opet Togrul III, vladao od 1192. do 1194.
S time imamo otcijepljivanja seldžučke države u više sultanata:
- Seldžučki sultanat Kermana od 1041. do 1187.
- Seldžučki sultanat Sirije od 1085. do 1123.
- Seldžučki sultanat Damaska od 1076. do 1104.
- Seldžučki sultanat Ruma odnosno Anatolije od 1060. do 1307.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 „Seljuq” (engleski). Encyclopædia Britannica Online. Pristupljeno 30. 05. 2012.
- ↑ Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (Rutgers University Press, 1991), 161,164; "..renewed the Seljuk attempt to found a great Turko-Persian empire in eastern Iran..", "It is to be noted that the Seljuks, those Turkomans who became sultans of Persia, did not Turkify Persia-no doubt because they did not wish to do so. On the contrary, it was they who voluntarily became Persians and who, in the manner of the great old Sassanid kings, strove to protect the Iranian populations from the plundering of Ghuzz bands and save Iranian culture from the Turkoman menace."
- ↑ Nishapuri, Zahir al-Din Nishapuri (2001), "The History of the Seljuq Turks from the Jami’ al-Tawarikh: An Ilkhanid Adaptation of the Saljuq-nama of Zahir al-Din Nishapuri," Partial tr. K.A. Luther, ed. C.E. Bosworth, Richmond, UK. K.A. Luther: "... the Turks were illiteratre and uncultivated when they arrived in Khurasan and had to depend on Iranian scribes, poets, jurists and theologians to man the institution of the Empire"(pg 9)
- Grousset, Rene (1988). The Empire of the Steppes: a History of Central Asia. New Brunswick: Rutgers University Press. str. 147. ISBN 0813506271.
- Peacock, A.C.S, Early Seljuq History : A New Interpretation; New York, NY ; Routledge; 2010
- Previte-Orton, C. W. (1971). The Shorter Cambridge Medieval History. Cambridge: Cambridge University Press.
