Posuška kultura

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu

Posuška kultura nastala je u toku složenog procesa sažimanja kasnoeneolitskog substrata sa novim talasima naseljenika koji na zapadni Balkan dolaze krajem kasnog eneolita i početkom bronzanog doba. Ime je dobila po užem području oko Posušja, Bosna i Hercegovina, gdje su otkrivena prva nalazišta i gdje je zabilježena značajna koncentracija njenih aglomeracija (više od dvadeset gradina i otvorenih naselja.) [1]

Za otkriće ovog fenomena najzaslužniji je Petar Oreč. Prvi je objavio sistematizovane podatke sa nalazišta koja se pripisuju ovoj kulturi, mada su neka pojedinačna nalazišta bila poznata i od ranije, ali van nekog određenog kulturnog konteksta. Prvo sistematsko istraživanje jednog nalazišta posuške kulture obavili su Borivoj Čović i Petar Oreč 1975. God. na gornjem platou Trostruke gradine u Sovićima (Grude). Uslijedilo je istraživanje gradine Nečajno kod Posušja 1977-1982. (B. Čović, B. Marijanović) i istraživanje Ravlića pećine 1980. god. Istovremeno su završena istraživanja gradina u Duvnu, Livnu, Glamoču i Buškom Blatu (Alojz Benac, Blagoje Govedarica). Borivoj Čović je 1983. god. prikazao prve rezultate Posuške kulture. Istraživanja su nastavljena i u istočnoj Hercegovini publikovana u Arheološkom leksikonu.[2]

Dijeli se na:

  • Stariju ili Nečajno-faza, koja počinje u starijem dijelu ranog bronzanog doba (Br.A-1 srednjoevropske periodizacije)
  • Mlađu ili Sovići-faza, koja počinje u mlađem dijelu ranog bronzano doba (Br.A-2) a završava se početkom srednjeg brončanog doba (Br.B-1)
  • Faza Gagrice – Hatelji, prema nalazištu Gagrice (Lokve, Čapljina) i pećinskog naselja Hatelji (Berkovići)

[3]

Rasprostranjenost[uredi | uredi kod]

Od važnijih nalazišta najbrojnjija su naselja. Ukupno ih je evidentirano 84, od čega 51 gradinsko, 23 otvorena (vangradinska) i 10 pećina. Drugu vrstu nalazišta čine tumuli.

Osim kod Posušja, nalazišta ove kulture otkrivena su u Duvanjskom polju (Gradina Privala i drugi lokaliteti) i Ljubuškom (Ravlića pećina). Novija istraživanja otkrila su značajan broj ove kulture i na prostoru između Neretve i Trebišnjice: Guvnine (Lokve, Čapljina), Džakulina glavica (Rivine, Stolac), Alađinsko brdo (Crnići, Stolac), Hateljska i Sunička pećina (Berkovići), Meteriz i Kamenica (Orašje, Trebinje), Gradina Bihovo (Trebinje). [4] Dio nalaza sa ranijih istraživanja, nakon nove obrade, bilo je moguće priključiti nalazima Posuške kulture.

Naselja[uredi | uredi kod]

Najčešći oblik naselja su gradine. [5] One se međusobno razlikuju po smještaju, veličini branjenog prostora, te po tipu i razvijenosti fortifikacije.

Kad je u pitanju smještaj, velika većina je smještena dosta nisko, na samom rubu polja ili većih dolina pogodnih za zemljoradnju. Samo manji broj je smješten na dominantan strateški položaj. Neke su podignute i na tjemenu manjih bregova, a njihov relativno nepovoljan položaj nadoknađivan je snažnom fortifikacijom. Neznatan broj je izgrađen na padinama brda ili u blizini strme litice. Poseban manji broj čine gradine izgrađene u samom polju.

I veličina gradina varira. Ima ih posve malih (promjera 30-50 metara), malih (50-100 metara) i velikih (promjera 100-150 metara), površine oko 15.000 m2 (Sovići, Kičin, Gagrice i Jasočka gradina).

Pored jednostavnih gradina sa jednim prstenastim suhozidom, pojavljuju se gradine sa bastionom i bočnim zidovima, gradine sa dva ili tri koncentrična suhozida, ili sa drugim složenijim elementima utvrđenja.

Pronađene su i gradine koje su služile i kao svetište.[6][7]

Drugi važan tip su otvorena (vangradinska) naselja. Mogu se konstatovati dva tipa: koncentrisana, obično manjih dimenzija (više kuća na manjem prostoru) , i naselja razbijenog tipa.

Pećine su takođe služile za boravak, obično kao sezonsko sklonište za čobane.

Keramika[uredi | uredi kod]

Keramika se dijeli na grubu (pitoci, lonci, amfore, grublje zdjele) i finiju (manji lonci, pehari, zdjele i šolje). Važna karakteristika ove kulture su drške, posebno one sa produžecima na obodu, iznad drške. sjekirastim, u obliku prizme ili pločice, rožastim i sl.. Koljenaste drške se takođe pojavljuju. Ukrašavanje nije posebno razvijeno, ali su tehnike i motivi dosta raznovrsni: udubljeni, urezani i žigosani ukrasi, plastični ukrasi (bradavice, polumjesečasti naljepci) otisci namotane uzice, i uske tkanice, dosta rijetko i kanelirani ukrasi. Rađena je bez primjese mrvljenog kamena ili pijeska i neotporna je.

Privreda, duhovna kultura i organizacija društva[uredi | uredi kod]

Osnovne privredne djelatnosti su stočarstvo i zemljoradnja. Gradine na višim brdima bila su ljetna naselja stanovništva orijentisanog na stočarstvo, dok su naselja u pećinama bila idealna za zimska boravišta pastira. Stanovnici Posuške kulture ne mogu se okarakterisati kao nomadi. Oni su nosioci sjedilačke kulture. Naselja uz polje su zimska naselja, i u njima je pronađen znatan dio žrvnjeva.

Kult mrtvih i dekorativna ukrašavanja keramike su jedina osnova njihove duhovne kulture. Nema spaljivanja, a mrtvi su sahranjivani u zgrčenom položaju. Tragovi ugljenisanog drveta i keramike u grobovima su potvrda rituala kod sahranjivanja.

Neki od grobova su bogatije opremljeni (bodeži), kao potvrda postojanja društvene hijerarhije.

Ostalo[uredi | uredi kod]

Ovoj kulturi pripadaju razni kameni (žrvnjevi za žito, kamena sjekira), metalni (bronzani bodeži, sjekire), te sitniji kremeni artefakti (vrhovi za strijele, nožići, strugalice).

Literatura[uredi | uredi kod]

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ „Blagoje Govedarica -PRILOZI KULTURNOJ STRATOGRAFIJI PRAHISTORIJSKIH GRADINA U JUGOZAPADNOJ BOSNI”. ANUBIH, Godišnjak 1982. Arhivirano iz originala na datum 2018-02-12. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  2. ↑ Arheološki leksikon – Posuška kultura, s.142
  3. ↑ Borivoj Čović - Posuška kultura
  4. ↑ Arheološki leksikon
  5. ↑ „Alojz Benac –Utvrđena ilirska naselja”. ANUBiH, Sarajevo. 1985. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  6. ↑ „Petar Oruč: Tri prapovijesna svetišta (hrama) u Posušju i Ljubuškom –strana 189”. ANUBiH Naše starine. Arhivirano iz originala na datum 2021-09-16. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  7. ↑ „Alojz Benac –Religijske predstave prastanovnika južnoslavenskih zemalja”. ANUBiH, Sarajevo. 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017. 

Vanjski linkovi[uredi | uredi kod]

Portal Bosna i Hercegovina
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Posuška_kultura&oldid=41809752