Patrijarh (kršćanstvo)

Grb katoličkog Patrijarha

Patrijarh (dolazi od grčke složenice πατήρ ἄρχων patèr àrchon, što doslovno znači otac-vođa, a prevodi se kao poglavar) je visoka crkvena titula koju nose biskupi nekih kršćanskih crkava posebno u Pravoslavnoj i Katoličkoj crkvi.

Ured, dijeceza i grupa biskupija pod vlašću patrijarha zove se patrijarhija.

Patrijarsi kršćanskih crkava

Pravoslavna crkva

Patrijarh Bartolomej - Carigradski ekumenski Patrijarh

U Pravoslavnim i Istočnim pravoslavnim crkvama titula patrijarh ujedno označava poglavara autokefalne crkve, dakle crkve koja ima vlastitog poglavara. Među pravoslavnim patrijarsima Carigradski ekumenski patrijarh ima po tradiciji posebno mjesto, što se ogleda i u njegovom nazivu Ekumenski patrijarh dakle "patrijarh zajednice" (grčki oikomene, "živjeti zajedno"). Tako postoje patrijarsi crkava koje su u zajedništvu sa Kostantinopolisom:

• Ekumenski carigradski patrijarhat, poglavar Grčke pravoslavne crkve;
• Patrijarh Moskve i Rusije, poglavar Ruske pravoslavne crkve;
• Patrijarh srpski, poglavar Srpske pravoslavne crkve;
• Jeruzalemski patrijarh, poglavar Grčke pravoslavne crkve iz Jeruzalema;
• Aleksandrijski patrijarhat cijele Afrike, poglavar Grčke pravoslavna crkva iz Aleksandrije
• Patrijarh Rumunjske, poglavar Rumunjske pravoslavne crkve;
• Patrijarh Gruzije, poglavar Gruzijske pravoslavne crkve.

Ali isto tako postoje i patrijarsi crkava koje nisu su zajedništvu sa Konstatinopolisom:

• Moskovski patrijarh, poglavar Ruske staropravoslavne crkve;
• Kijevski Patrijarh, poglavar Ukrajinske pravoslavne crkve - Kijevskog patrijarhata;
• Patrijarh Kijeva, poglavar Ukrajinske autokefalne pravoslavne crkve.

Katolička crkva

Gregorij III. Laham, Melkitski patrijarh Antiohije

Kod katolika patrijarh je podložan papi kao biskupu Rima i kao Kristovu namjesniku a i kao poglavaru kongregacije. Od crkava koje priznaju papin primat, i dijele zajedništvo s Rimom, Katolička crkva priznaje niz kršćanskih crkava s vlastitim liturgijskim obredima i poštuje njihovu autonomnost (sui iuris), kao i to da imaju vlastitog patrijarha.

Aktualni papa Benedikt XVI prestao je koristiti naslov Patrijarh Zapada, no unutar katoličke crkve još uvijek postoje patrijarsi, čija je titula danas samo počasna i nema nikakvo drugo značenje.

Tako imamo:

• Papa je nominalno Patrijarh i poglavar Katoličke crkve, pod kojom su:
  • Latinski patrijarh Jeruzalema,
  • Patrijarh Lisabona,
  • Patrijarh Venecije,
  • Patrijarh Istočne Indije (i počasno Nadbiskupija Goa i Damão),
  • Patrijarhija Zapadne Indije (upražnjena od 1963),
  • više ne postoje:
    • Patrijarhija Grado (ukinuta 1451),
    • Akvilejska patrijarhija (ukinuta 1751),
    • Latinska patrijarhija Aleksandrija (ukinuta 1964),
    • Latinska patrijarhija Konstatinopolis (ukinuta 1964),
    • Latinska patrijarhija Antiohija (ukinuta 1964);
• Melkitski Patrijarh Antiohije, on je poglavar Melkitske grkokatoličke Crkve;
• Patrijarh Antiohije i Sirije, on je poglavar Sirske katoličke crkve;
• Maronitski Patrijarh Antiohije i cijelog Istoka, poglavar Maronitske Crkve;
• Aleksandrijski Koptski Patrijarh, poglavar Koptske katoličke crkve i Etiopske katoličke Crkve;
• Armenski Patrijarh Kilikije, poglavar Armenske katoličke crkve;
• Patrijarhija Babilona i Kaldeje, poglavar Kaldejske katoličke Crkve.

Grb katoličkog patrijarha je isti kao kardinalski, ima petnaest čvorova sa svake strane, a razlikuje se od kardinalskog po zelenoj boji umjesto crvene.

Historija patrijarhalne funkcije

Prva upotreba pojma patrijarh, zabilježena je u 4. vijeku u pismu bizantskog cara Teodozija II upućenom papi Lavu I u kojem ga on naziva Patrijarh Zapada. Ali u tom vremenu je to samo počasna titula, koja se može dati svakom biskupu. sv.Grgur Nazijanski kaže, "viši biskupi, odnosno patrijarsi".

Postepeno na prijelazu iz 8. u 9. vijek - patrijarh postaje i službeni naziv, koristi se za označavanje razine hijerarhije, da se radi o glavnom biskupu koji predsjedava mitropolitima, i podliježe samo prvom patrijarhu u Rimu.

Isprva su priznavana samo tri patrijarha: Rimski, Aleksandrijski i Antiohijski. Rimski kao nasljednik Svetog Petra imao je prvo mjesto, on ne samo da je bio biskup, nego i mitropolit primas i patrijarh. Prije Prvog nicejskog sabora (325) dvije istočne biskupije; Aleksandrija i Antiohija, imale su patrijarhalne ovlasti upravljajući ogromnim teritorijem. Biskup Aleksandrije postao je poglavar svih mitropolija i biskupija Egipta, biskup Antiohije imao je sličnu ulogu u Siriji koja se širila na Malu Aziju, Grčku i ostatak Istoka.

Kada su hodočasnici počeli masovnije odlaziti na hodočašća u sveti grad Jeruzalem, položaj biskupa Jeruzalema, počeo se držati značajnim, od zvaničnog (a on je bio sufraganski pomoćni biskup Cezareje). Prvi nicejski sabor dodijelio je biskupiji Jeruzalem samo počasni primat, ne dirajući u prava metropolita Cezareje. Jeruzalemska biskupija je konačno uspjela (420-458), nakon mnogih polemika, ishoditi promjenu počasnog naslova patrijarha za stvarna prava, kad je Kalcedonski sabor (451) izdvojio teritorij Palestine i Arabiju (Sinaj) iz Antiohije i osnovao Patrijarhat Jeruzalem.

Najveća novina, koja je napravila puno nesporazuma (koji traju do danas), bilo je uzdizanje Konstatinopolisa na razinu Patrijarhije.

Nakon što je car Konstantin Veliki proglasio Byzantium Novim Rimom, njegov biskup, dotad skromni sufragantski biskup Herakleje, mislio da će biti na drugom mjestu, ako ne i jednak rimskom biskupu. Vijekovima su rimski pape bili protiv tih ambicija, ne toliko da brane svoj primat, već da očuvaju izvorni crkveni poredak. Prvi carigradski sabor održan 381 zaključio je "da će Patrijarh Konstatinopolisa imati počast prvenstva, odmah do rimskog biskupa, jer je Kostantinopolis postao Novi Rim. Pape; Damaz I (nije ni pozvan na sabor) i Grgur Veliki odbili su potvrditi taj kanon. Ipak je ugled Kostantinopolisa rastao uz pomoć bizantskih careva. Kalcedonski sabor potvrdio je Konstantinopolis kao sjedište patrijarha koji je nadležan za Malu Aziju i Trakiju, i potvrdio njegovo drugo mjesto uz Rim. Papa Lav I (440 -461) odbio je priznati taj kanon, koji je odobren bez njegovih predstavnika.

Četvrti lateranski sabor (1215) potvrdio je drugo mjesto Latinskog Patrijarhata Kostantinopolis. Nakon toga Firentinski koncil 1439 potvrdio je taj položaj Patrijarha Kostantinopolisa i dodijelio ga grčkoj crkvi.

Veze

• Istočne katoličke crkve
• Pravoslavna crkva
• Istočne pravoslavne crkve