Evanđelje po Luki
(J)evanđelje po Luki (grč. Κατὰ Λουκᾶν εὐαγγέλιον Kata Loukan euangelion) je treće od četiri kanonska evanđelja Novog zavjeta, koji opisuje Isusov život, smrt i uskrsnuće.
Hrišćanska tradicija njegov nastanak datira oko 60. godine, dok većina današnjih naučnika smatra da je napisano pred kraj 1. veka, odnosno oko 85. godine.[1]
Izvori ovog jevanđelja su jevanđelje po Marku, kao i drugi izvori (vidi Q dokument). Oko trećine evanđelja po Luki čini jedinstven materijal u odnosu na druga evanđelja, i taj se tekst bavi pozitivnim odnosom koji je Isus imao prema ženama i strancima, njegovim saosećanjem za prognane i siromašne, i novom snagom koju krotkima donosi sveti Duh.[2] Jevanđelje po Luki karakteristično je po Hristovim pričama i parabolama. Ovde se nalaze i čuvene priče o bludnom sinu i o dobrom Samarićaninu.[2]
Lukino je jevanđelje u prvom redu bilo namenjeno hrišćanskim zajednicama sastavljenim od preobraćenika koji nisu pripadali judaizmu (gentiles).
Hrišćanska tradicija ga pripisuje Luki, preobraćeniku iz paganske grčke porodice, liječniku i sljedbeniku apostola Pavla. Prema preovlađujućem mišljenju današnje nauke, pravi autor je nepoznat.[3]
U svakom slučaju, hrišćanin koga tradicija naziva Lukom je jedini nejevrejin među piscima evanđelja, i govori u ime nejevrejskih preobraćenika u hrišćanstvo koji su sebe smatrali istinskim naslednicima Izraela. On uzima Markovo evanđelje kao osnov i proširuje ga u skladu sa svojim shvatanjima - shvatanjima nejevrejina koji je prišao Isusovom pokretu.[4] Isti autor je napisao je i Dela apostolska[5], koja mnogi naučnici smatraju drugi tomom Lukinog jevanđelja.[6][7] Oba spisa su upućena izvesnom Teofilu, čiji identitet nije savim jasan.[2]
Na početku Evanđelja (1:1-4) autor ukazuje da je prilikom pisanja konsultovao „mnoge" prethodne priče o tome šta je Isus rekao i učinio, koje danas više ne postoje, te da se nakon toga konsultovao sa „očevicima i poslanicima reči". Drugim rečima, Luka je imao i pisane i usmene izvore za događaje o kojima priča - on sam nije bio svedok Isusovog zemaljskog života.[8]
Neki od biblijskih stručnjaka smatraju da je evanđelje po Luki napisano kako bi se kršćanski nauk približio helenističkom svijetu. Ovo evanđelje ističe da je nova Hristova zajednica, budući Božji narod, preuzela Izraelovu ulogu i nasleđe. Lukina vizija univerzalnog spasenja podstakla je Grke, Azijce, Afrikance, Sirijce i Egipćane da se s punom samouverenošću izjasne kao članovi „istinskog Izraela".[4]
Luka daje mnoge detalje koji su doprineli kasnijim hrišćanskim percepcijama da je Pilat bio dobronamerni slabić, a da je jevrejski narod odgovoran za Isusovu smrt, kao i za smrt mnogih njegovih sledbenika.[4]
Profesor Bart Erman nalazi primere teoloških izmena novozavetnih rukopisa radi suprotstavljanja adopcionističkom gledištu. Te izmene naglašavaju da je Isusa rodila devica, da nema zemaljskog oca, da nije usvojen prilikom krštenja i da je bio Bog.
Tako, u starim rukopisima Evanđelja po Luki, kada su Josif i Marija odneli Isusa u Hram gde ga je blagoslovio sveti čovek Simeon, stoji: „njegov otac i majka čudili onome što mu je rečeno" (Luka 2:33). Međutim, u velikom broju rukopisa taj pasus je izmenjen da glasi: „Josif i njegova majka su se čudili..." Tako izmenjeno Evanđelje više ne govori da je Josif otac Isusa.[9] Sličnih izmena ima i nekoliko stihova kasnije, kada Isus kao dvanaestogodišnjak, bez znanja roditelja ostane u Hramu. Tekst kaže: „njegovi roditelji nisu znali za to". Neki rukopisi menjaju tekst da glasi: „Josif i njegova majka nisu znali za to". Dalje u tekstu, nakon što su se vratili u Jerusalim da nađu Isusa, Marija ga nalazi u hramu i grdi: „Otac i ja smo te tražili!" I opet su neki pisari izmenili tekst da glasi „Mi smo te tražili!" [8]
Još jedna protuadopcijska izmena se pojavljuje u priči o Jovanovom krštenju Isusa, što je mesto koje su mnogi rani hrišćani koristili u prilog tvrdnji da je Bog odabrao Isusa da bude njegov sin. U najvećem broju sačuvanih rukopisa, glas sa neba kaže: „Ti si moj voljeni Sin kojim sam veoma zadovoljan" (Luka, 3:23). Ali, u jednom starom grčkom rukopisu i u nekoliko latinskih rukopisa, glas kaže nešto sasvim drugačije: „Ti si moj Sin, danas sam te rodio”. Citat u ovom obliku također navode rani crkveni oci u vremenu pre nastanka većine sačuvanih rukopisa. Ta rečenica se često citira u 2. i 3. veku svuda, od Rima, preko Aleksandrije, severne Afrike, Palestine i Galije, pa sve do Španije. I u gotovo svim slučajevima, navodi se druga varijanta teksta („danas sam te rodio"). Tekst su izmenili kasniji pisari koji su se plašili adopcionističkih konotacija.[8]
- ↑ Raymond E. Brown. An Introduction to the New Testament.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. ISBN 86-7473-281-X
- ↑ "biblical literature." Encyclopædia Britannica. 2010. Encyclopædia Britannica Online. 06 Nov. 2010 [1].
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Elejn Pejgels - Poreklo Satane (scribd)
- ↑ Udo Schnelle, The History and Theology of the New Testament Writings, Fortress Press, 1998. p. 259.
- ↑ David Aune The New Testament in Its Literary Environment (Philadelphia: Westminster, 1987), p. 77.
- ↑ The Books of The Bible (Colorado Springs: International Bible Society, 2007); The Original New Testament (San Francisco: Harper & Row, 1985).
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Bart Ehrman - Isus to nije rekao (scribd)
- ↑ Tako, na primer, u prevodu Vuka Karadžića stoji: "Josif i mati njegova", dok kod Ivana Šarića stoji: "Otac njegov i majka njegova".
| Prethodi: Marko |
Biblijske knjige |
Slijedi: Ivan |
