Klaros
Κλάρος (grc) Clarus (la) | |
|---|---|
| |
| Zemlja | Turska |
| Regija | Ahmetbeyli, Izmir |
| Pod upravom grada | Kolofon |
| Civilizacija | Antička Grčka |
  | |
| Koordinate: 38°00′N 27°11′E / 38.000°N 27.183°E | |
Klaros ili Klar (starogrčki: Κλάρος, latinski: Clarus) bilo je drevno grčko svetilište i proročište posvećeno Apolonu Klarskom. Nalazilo se na području grada Kolofona u Joniji, oko dvanaest kilometara severno od ovog grada. Dva kilometra južno od Klarosa ležao je grad Notij. Ruševine Klarosa nalaze se severno od današnjeg grada Ahmetbeylija u oblasti Menderesu, koja pripada provinciji Izmir u današnjoj Turskoj. Apolonov hram u Klarosu bio je među važnijim proročištima u grčkom svetu, uz proročišta u Delfima i Didimi. Najstarije informacije o ovom svetilištu potiču iz 6. i 7. veka pne. Hesiod ga je spomenuo u kontekstu jednog nadmetanja između prorokâ Kalhanta i Mopsa,[1] a kao jedno od Apolonovih središta spominje se u homerskoj himni Apolonu.[2][3]
Nije poznato kada je tačno osnovano svetilište u Klarosu, premda se čini da je već postojalo u 8. veku pne.[3] U antičkoj tradiciji njegovi su počeci povezani s mitologijom. Prema Pausaniji, Kolofonjani su smatrali da su svetilište i proročište u Klarosu nastali u davnoj prošlosti i njegovo su osnivanje povezivali s Epigonima, naslednicima Sedmorice protiv Tebe koji su zauzeli Tebu. Proročicu Mantu, ćerku starog proroka Tiresije, delfski je Apolon kao zarobljenicu poslao u Aziju, zajedno s drugim tebanskim zarobljenicima, da tamo osnuju naseobinu. Kad su stigli do Klarosa, napali su ih Krićani, koji su se pod vođstvom Rakija još ranije naselili, ali su ostali u manjini u odnosu na urođeničke Karane. Rakije uzme Mantu za ženu i dozvoli onima koji su bili s njom da se tu nasele. Njihov sin Mopso potpuno je proterao Karane iz te oblasti.[4] Ova legenda pokazuje kako su Grci u klasično doba smatrali da Klaros vuče poreklo iz kritsko-mikenskog perioda. Arheološki nalazi potvrđuju da su naseobine iz mikenskog doba postojale u Kolofonu, Efesu i drugim obližnjim mestima. U Miletu je nemačka škola 1995/1996. otkrila tragove minojske naseobine. U samom Klarosu između žrtvenika i fasade hrama otkrivena je protogeometrijska keramika iz 10. veka pne.
Premda mitu, slavni grčki prorok Kalhant, učesnik trojanskog rata, umro je u Klarosu. On je, naime, izazvao Mopsa na nadmetanje oko toga ko je bolji prorok; pogađali su koliko ima maslina na jednom stablu, ali Kalhant je izgubio i umro od tuge.[1]
Apolonovo svetilište u Klarosu bilo je naročito čuveno u helenističko doba.[5] Prema legendi, to je proročište savetovalo Smirnjanima da se presele iz stare Smirne u novu Smirnu na gori Pagosu (danas Kadifekale), koju je tamo utemeljio Aleksandar Veliki:
"Aleksandar, Filipov sin, postao je osnivač sadašnjeg grada prema priviđenju iz sna. Pričaju da je Aleksandar, loveći po gori Pagu, pošto se završio lov došao do hrama Nemezâ i pred hramom naišao na izvor i platan koji je rastao iznad vode. Zatim kažu da su mu se, dok je spavao pod platanom, pojavile Nemeze i zapovedile da tu osnuje grad i da u njega dovede Smirnjane, pošto ih preseli iz pređašnjeg grada. Smirnjani onda pošalju poslanike u Klar da pitaju o onome što im predstoji i bog im odgovori: Tri puta blaženi oni i četiri ljudi će biti, koji nastaniće Pag, preko puta Meleta slavnog. Tako su se preselili dobrovoljno".[6]
Stara Smirna već je bila izgubila svoju važnost, a nakon preseljenja i svog ponovnog zasnivanja postala je jedan od najprosperitetnijih gradova Azije.
Klarsko svetilište uživalo je veliki ugled u doba Rimskog carstva.[7] Putujući na Istok, Germanik je pitao za savet klarsko proročište, koji mu je je, navodno, "kroz nejasne nagoveštaje, kao što proročišta obično čine, predskazalo ranu smrt".[8]
Arheološka iskopavanja na lokalitetu klarskog svetilišta iznela su na videlo brojne natpise, koji, u kombinaciji sa antičkim književnim izvorima, objašnjavaju način proricanja u Klarosu. Postojale su posebno određene noći ("svete noći") tokom kojih se proročište moglo pitati za savet. Tada bi se formirala povorka ljudi koji su želeli savet, koja bi nakon prinošenja žrtvi krenula ka Apolonovom hramu pevajući usput himne. Zatim bi zapisali pitanja koja su želeli da postave Apolonu i predali ih sveštenicima, koji bi onda sišli ispod površine zemlje, prolazeći kroz hodnike obložene mermerom, sve do aditona (svetilišta u užem smislu), prostorije u kojoj se nalazio kip sedećeg Apolona.[5] i koja se nalazila pored spilje, u kojoj je bio izvor svete vode.[9] Sa tog bi izvora pio prorok (θεσπιῳδός / thespiōdos), koji se nije pojavljivao pred publikom, i davao odgovor na svako od pitanja koje mu je pročitano. Odgovore bi u stihovima zapisivao "tumač" (προφήτης / prophētēs) i zatim ih odnosio gore onima koji su postavili pitanja.[3] Prema Pliniju Starijem, verovalo se da pijenje proročke vode skraćuje život proroka.[10]
Jedan natpis iz helenističkog doba potvrđuje Tacitovu izjavu da su Kolofonjani za proroke (thespiōdoi) uvek dovodili ljude jonskog porekla,[3] a možda se radilo o miletskoj svešteničkoj porodici Branhida, koja je davala sveštenike za Apolonova proročišta u Didimi i u Patari u Likiji.[7] Opisujući Germanikovu posetu klarskom proročištu, Tacit daje i kratak opis načina proricanja i kaže da pitanja uopšte nisu bila ni zapisivana, nego samo "u mislima postavljana"; pri tom Tacit spominje samo jednog sveštenika koji proriče, premda su funkcije "proroka" (koji je izgovarao zamagljene odgovore) i "tumača" (koji je te odgovore zapisivao i oblikovao ih u stihove) bile jasno razgraničene:
"Tamo ne proriče žena, kao u Delfima, nego sveštenik koji potiče iz određene grupe porodica, gotovo isključivo miletskih. Taj sveštenik se raspita samo za broj i imena onih koji žele proročanstvo, zatim silazu u jednu pećinu, zahvata vodu iz svetog izvora i, mada najčešće nije vičan ni pismenima ni stihovima, daje stihovane odgovore na pitanja koja mu ljudi u mislima postavljaju".[8]
Ceo Klaros ležao je zatrpan aluvijalnim muljem koji je vremenom nataložila mala reka koja tuda protiče, što je u tim krajevima bila česta pojava počev od 1. veka pne., kad je počelo krčenje šuma u zaleđu.
T. Macridy otkrio je 1905. monumentalni ulaz u klarsko svetilište, a 1913. vratio se s francuskim arheologom Charlesom Picardom radi daljih istraživanja. Nova iskopavanja ponovo su vršena od 1950. do 1960. godine[5] pod rukovodstvom Louisa Roberta. Otkriven je čitav niz važnih spomenika iz rimskog doba, kao i velelepni Apolonov hram u dorskom stilu, sagrađen u 3. veku pne.[7] "Sveti put" je otkopan 1988. pod rukovodstvom J. de La Genièrea. Od tada je veliki deo aluvijalnog mulja uklonjen, i Klaros je postao otvoren za posetioce.
Natpisi koji su pronađeni u Klarosu pokazuju da je to proročište bilo jedno od najvažnijih u Maloj Aziji u periodu između 3. veka pne. i 3. veka nove ere.[3]
- ↑ 1,0 1,1 Strabon, Geografija, XIV, 1, 27.
- ↑ Himna Apolonu, 40.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Simon Hornblower & Antony Spawforth, The Oxford Classical Dictionary, 3rd ed., 2003, s.v. "Claros".
- ↑ Pausanija, Opis Helade, VII, 3, 1–2.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović u: Pausanija, Opis Helade, knjiga II, prev. Zora Đorđević, Matica srpska, Beograd, 1994, komentar pod 1. uz VII, 3, str. 376.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, VII, 5, 1–3 (prev. Zora Đorđević u: Pausanija, Opis Helade, knjiga II, Matica srpska, Beograd, 1994, str. 70–71).
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Ljiljana Crepajac u: Kornelije Tacit, Anali, Srpska književna zadruga, Beograd, 1970, komentar pod 112. uz II, 54, str. 480.
- ↑ 8,0 8,1 Tacit, Anali, II, 54 (prevela Ljiljana Crepajac).
- ↑ Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović u: Pausanija, Opis Helade, knjiga II, prev. Zora Đorđević, Matica srpska, Beograd, 1994, komentar pod 2. uz VII, 3, str. 376.
- ↑ Plinije, Prirodoslovna pitanja, II, 106.
