Progon Srba u Drugom svjetskom ratu
Zločini nad Srbima u Drugom svetskom ratu podrazumevaju genocid,[1][2][3][4][5] masovna pogubljenja, prisilna pokrštavanja, deportacije u logore, progone i druge ratne zločine. Prema raznim procenama, tokom Drugog svjetskog rata ubijeno je više stotina hiljada Srba na području okupirane Jugoslavije. Veliki broj njih su bili civili ubijeni od strane ustaša u koncentracionom logoru Jasenovac.[6]
Broj žrtava Srba, ili bilo koje druge jugoslovenske nacije, je nemoguće tačno utvrditi jer postoji nekoliko različitih procena. Demografski gubici Jugoslavije u drugom svjetskom ratu iznose 1.685.000 ljudi prema zvaničnom izveštaju objavljenom 26. maja 1945. godine, odnosno 1.706.000 prema kasnijem izveštaju.[7] Pritom, broj od 1.706.000 je ukupan demografski gubitak, koji uključuje i umrle. Broj ubijenih ljudi svih nacionalnosti Vladeta Vučković procenjuje na oko 1 milion.[8][9] Prema popisu žrtava Jugoslavenske državne komisije iz 1964., broj umrlih civila i partizana kojima se zna ime i prezime u cijeloj Jugoslaviji je bio 597.323 na što je dodano i dodatnih 20 % nepoznatih žrtava. Od tog broja, 346.740 (ili 58 %) su bili Srbi.[10][11]
Poslije Aprilskog rata i okupacije Jugoslavije 1941. Kraljevina Jugoslavija je podijeljena u nekoliko okupacionih zona.
- Njemačka je okupirala Sloveniju i Banat,
- Mađarska je okupirala Bačku, Baranju, Međimurje i Prekomurje,
- Italija je okupirala Crnu Goru, Kosovo i zapadnu Makedoniju,
- Bugarska je okupirala veći dio Makedonije i istočnu Srbiju,
- Ostatak Srbije je sveden na njemačko okupaciono područje.
- Nacistička država, takozvana „NDH“ („Nezavisna Država Hrvatska“) je osnovana na teritoriji današnje Bosne i Hercegovine i Hrvatske uz njemačku i italijansku pomoć i naoružanje.
- Nakon odbijanja hrvatskih političara iz doba kraljevine Jugoslavije da preuzmu vlast u NDH pod "zaštitom" Njemačke, nacisti su vlast dali ustašama koje su počele sa masovnim progonom i ubijanjima Srba.[12][13][14]
Poznatiji koncentracioni logori i stratišta u NDH su bili:[15]
- Logor Jasenovac, u kome je ubijeno između 89.000 i 115.000 ljudi po raznim, veoma divergentnim procenama[6] najvećim delom Srba, ali delom i Jevreja, Roma i komunista.[16]
- Logor Jadovno (pored Gospića),
- Logor Đakovo,
- Logor Danica (pored Koprivnice),
- Logor Rab (ostrvo Rab),
- Logor Pag (ostrvo Pag) i
- Logor Jastrebarsko (pored Jastrebarskog, koncentracioni logor za djecu),
- Loborgrad,
- Gornja Rijeka,
- Tenje,
- Sisak,
- Kerestinec,
- Kruščica,
- Lepoglava,
- Caprag.
Takođe, veliki broj Srba je pobijen van koncentracionih logora, na raznim gubilištima, i bačen u jame, rijeke i druge lokacije. Njihova tijela nikad nisu pronađena, stoga ne možemo znati preciznu brojku ubijenih.
Za razliku od Hrvatske gdje su političari odbili preuzeti vlast u Srbiji pod njemačkom okupacijom vladu preuzimaju srpski ministri iz doba kraljevine Jugoslavije. U oktobru 1941, njemački okupatori će ubiti 2.800 civila u samo jednom danu u Kragujevcu (vidjeti Kragujevački oktobar).
Poznatiji koncentracioni logori i gubilišta u Srbiji su bila:[15]
- Logor na Banjici, Beograd
- Logor Jajinci, blizu Beograda
- Logor Sajmište, Zemun pod njemačkom upravom na teritoriju NDH.
- Topovske šupe (Beograd)
- Logor Sremska Mitrovica
- Logor Šabac
- Zasavica (blizu Šapca)
- Crveni krst (Niš)
- Bubanj (blizu Niša)
- Borski rudnici bakra
- Jabuka
- Ledine
- Draginac
Mnogi ljudi su poubijani i van logora i gubilišta, masovnim strijeljanjima u cilju odmazde, u pokretnim gasnim komorama i drugdje.
U Vojvodini, njemačka i mađarska vojska i ustaše su počinili brojna zvjerstva nad civilima. Oko 50.000 je ubijeno a oko 280.000 je mučeno ili uhapšeno. Žrtve su bili uglavnom Srbi, Jevreji i Romi.[17] Poznato masovno zvjerstvo je Novosadska racija, u kojoj je više od 1.300 ljudi ubijeno za 3 dana samo u Novom Sadu.[18]
Racija je počela 21. januara 1942. oko 6 časova ujutro. Po celom gradu izlepljeni su plakati koje su objavljivali početak racije: "Pošto se na području Novog Sada kriju razna sumnjiva lica kao i velika količina oružja, to je Ministarstvo vojske naredilo da se održi pretres svih stanova kao i legitimisanje svih lica." Po tekstu plakata niko nije mogao pomisliti da okupator namerava pod "racijom" da izvrši masovnu likvidaciju Srba i Jevreja.
Tokom Drugog svjetskog rata, Italija je stavila veći dio Kosova i Makedonije naseljen Albancima pod upravu kvislinške vlade Kraljevine Albanije. Progon Srba i ostalih nealbanaca je bio surov.[20][21] Srbi su ubijani i mučeni, njihova imovina je pokradena, a kuće spaljene.[22]
Mustafa Kruja, premijer Albanije je bio na Kosovu u junu 1942, i na sastanku sa vođama kosovskih Albanaca je izjavio: "Srpsko stanovništvo treba što pre skloniti sa Kosova. Srpski kolonisti trebaju biti ubijeni.[23]
Tačan broj ubijenih Srba ne može se precizno utvrditi zato što su posleratne komisije utvrđivale broj poginulih građana Jugoslavije, a ne njihovu nacionalnost. Službeni izvještaj Demokratske Federativne Jugoslavije, objavljen 26. maja 1945, navodi da je ukupan broj žrtava rata (ljudi svih nacionalnosti, ubijeni ili umrli kao posljedica rata) iznosi 1.685.000 (jedan milion i šest stotina i osamdeset pet hiljada).[24] Kasnije, Državna komisija zadužena za utvrđivanje ratnih zločina na prostoru Jugoslavije utvrđuje da je broj žrtava rata 1.706.000.[24] Srpski autori uglavnom smatraju da su većina ukupnog broja žrtava bili Srbi.
Tijekom pregovora o ratnoj odšteti Njemačka je odbila prihvatiti broj od 1.706.000 žrtava rata, tako da je Jugoslavenska državna komisija 1964. godine bila prisiljena napisati popis žrtava. Taj popis iz 1964 godine ima puno ime i prezime 597.323 ubijene osobe kao i 509.849 onih koji su preživjeli.[10] Taj broj ne uključuje i broj poginulih kolaboracionista osovinskih sila, čime se broj penje za još 10-20 %.
Vladimir Žerjavić procjenjuje da je u Drugom svjetskom ratu poginulo ukupno oko 487 000 Srba, od toga preko 300 000 u NDH. U relativnom pogledu, Srbi su izgubili 6,9 % svoje ukupne nacionalne populacije u ratu, čime su pretrpjeli treće najveće gubitke u Jugoslaviji, iza Židova i Cigana.[25] Srđan Bogosavljević na temelju svojih istraživanja smatra da su u sklopu granica zamišljene NDH, u Bosni i Hercegovini Srbi činili 72 % svih žrtava, Muslimani 17 % a Hrvati 4 %, dok su u Hrvatskoj Srbi činili 50 % svih žrtava a Hrvati 37 %.[26]
Prema podacima Američkog muzeja holokausta, ustaše u NDH (Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj) ubili 330.000 - 390.000 Srba.[27] Po procjenama njemačkih okupatora, oficira i dimplomata, ubijeno je do dva puta više Srba. Na primjer Hitlerov izaslanik Herman Nojbaher je pisao: "Kada glavni ustaše tvrde da su ubili jedan milion pravoslavnih Srba (uključujući bebe, djecu, žene i starce), to je po mom mišljenju pretjerivanje. Na bazi dokumenata koje sam ja dobio, procjenjujem da je ubijeno 750.000 nezaštićenih ljudi."[28]
Protivnici teorije[tko?] da je nad Srbima izveden genocid tokom Drugog svetskog rata se pozivaju pre svega na službene jugoslovenske podatke o broju stanovnika Jugoslavije pre i posle rata pošto oni ukazuju da se povećao broj Srba na području države.[nedostaje referenca] Ti podaci su prikazani u sledećoj tablici:
| Srbi | Vojvodina | Hrvatska[29] | Bosna i Hercegovina[30] | Ukupno |
|---|---|---|---|---|
| 1931 popis stanovništva | 528.000 | 633.000 | 1.028.139 | 2.189.139 |
| 1948 popis stanovništva | 841.246 | 543.795 | 1.136.116 | 2.521.157 |
| Ukupno | + 313.246 [19] | - 89.205 | + 107.977 | + 332.018 |
Primjedba: U ovim popisima Bosnjaci su morali da se izjasne ili kao Srbi ili kao Hrvati pa to moze da objasni netacne podatke o broju Srba i Hrvata prije i poslije Drugog svjetskog rata.[nedostaje referenca]
- Srbofobija
- Zločini četnika u Drugom svetskom ratu
- Demografski gubici Jugoslavije u drugom svjetskom ratu
- Kroatofobija
- Jugofobija
- ↑ McCormick 2014, McCormick 2008, Yeomans 2012: str. 5, Levy 2011, Lemkin 2008: str. 259–264, Mojzes 2008: str. 154, Rivelli 1999, Paris 1961
- ↑ Samuel Totten; William S. Parsons (2004). Century of Genocide: Critical Essays and Eyewitness Accounts. Routledge. str. 422. ISBN 978-1-135-94558-9. »The Independent State of Croatia willingly cooperated with the Nazi “Final Solution” against Jews and Gypsies, but went beyond it, launching a campaign of genocide against Serbs in “greater Croatia.” The Ustasha, like the Nazis whom they emulated, established concentration camps and death camps.«
- ↑ Michael Lees (1992). The Serbian Genocide 1941–1945. Serbian Orthodox Diocese of Western America.
- ↑ John Pollard (30 October 2014). The Papacy in the Age of Totalitarianism, 1914–1958. OUP Oxford. str. 407–. ISBN 978-0-19-102658-4.
- ↑ Kasapović 2018
- ↑ 6,0 6,1 United States Holocaust Memorial Museum
- ↑ Jasenovac and the Holocaust in Yugoslavia, Barry M. Lituchy, ISBN 1-84065-092-3, страна 3.
- ↑ Naša Reč broj 368 izdan u desetom mjesecu 1985. godine
- ↑ časopis Duga broj 412 za 9 - 23 decembar 1989
- ↑ 10,0 10,1 „Vladimir Zerjavic, YUGOSLAVIA-MANIPULATIONS -WITH THE NUMBER OF SECOND WORLD WAR VICTIMS”. Arhivirano iz originala na datum 2012-07-16. Pristupljeno 2009-11-02.
- ↑ Davor Kovačić (2004). „Iskapanja na prostoru koncentracijskog logora Stara Gradiška i procjena broj žrtava”. Pristupljeno 18.6. 2011.
- ↑ Hitler's Pope, John Cornwell, Viking Penguin, New York 1999 (p250).
- ↑ Ustaša: Croatian Separatism and European Politics 1929-1945, Lord Byron Foundation for Balkan Studies, London 1998 (pp144-145 etc).
- ↑ Genocide in Satellite Croatia, Edmond Paris, American Institute for Balkan Affairs, Chicago 1961.
- ↑ 15,0 15,1 Jasenovac and the Holocaust in Yugoslavia, Barry M. Lituchy, ISBN 1-84065-092-3, strana xxv
- ↑ [https://web.archive.org/web/20130511014745/http://www.ushmm.org/museum/exhibit/online/jasenovac/frameset.html Arhivirano 2013-05-11 na Wayback Machine-u Jasenovac - USHMM
- ↑ Enciklopedija Novog Sada, Sveska 5, Novi Sad, 1996. (page 196)
- ↑ „OBELEŽENA ŠEZDESETOGODIŠNJICA NOVOSADSKE RACIJE”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-28. Pristupljeno 2009-10-20.
- ↑ 19,0 19,1 300.000 Srba se doselilo iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore - Dr. Branislav Bukurov, Bačka, Banat i Srem, Novi Sad, 1978.
- ↑ Rastko project: Albanian Skenderbeg SS Division
- ↑ Roots of Kosovo's Fascism[mrtav link]
- ↑ „Nacistički genocid nad Srbima”. Arhivirano iz originala na datum 2012-02-22. Pristupljeno 2009-10-20.
- ↑ The roots of Kosovo fascism[mrtav link]
- ↑ 24,0 24,1 Jasenovac and the Holocaust in Yugoslavia, Barry M. Lituchy, ISBN 1-84065-092-3, strana 3.
- ↑ Cox 2002: str. 97
- ↑ Hayden 2012: str. 132
- ↑ Staff. Jasenovac koncentracioni logor, Jasenovac, veb sajt američkog muzeja genocida (eng. United States Holocaust Memorial Museum)
- ↑ Genocide in Satellite Croatia, Edmond Paris, American Institute for Balkan Affairs, Chicago 1961, p100.
- ↑ Croatia Population 1931 – 2001 Retrieved 26 December 2010.
- ↑ Projekat Rastko.
- Cox, John K. (2002). The History of Serbia. Greenwood Publishing Group. str. 97. ISBN 9780313312908.
- Hayden, Robert (2012). From Yugoslavia to the Western Balkans: Studies of a European Disunion, 1991-2011. BRILL. str. 132. ISBN 9789004241909.
- Izveštaj Zemaljske komisije Hrvatske o zločinima okupatora i njihovih pomagača u logoru Jasenovac Arhivirano 2013-03-31 na Wayback Machine-u
- O Jasenovcu, materijal iz američkog muzeja holokausta, (srpski i engleski) Arhivirano 2003-08-02 na Wayback Machine-u
- Atanasije Jevtić, Hronika stradanja Srba na Kosovu i Metohiji (1941-1945) Arhivirano 2014-09-03 na Wayback Machine-u