Tejlorizam
Tejlorizam ili naučni menadžment predstavlja fazu u razvoju menadžmenta u kojoj su postavljene osnove moderne nauke o menadžmentu. Razvoj naučnog menadžmenta se vezuje za američkog inženjera Frederika Tejlora, koji je prvi istakao nužnost korišćenja nauke i savremenih metoda u proučavanju i primeni menadžmenta.
Suštinu naučnog pristupa čini pronalaženje tzv. „najboljeg načina“ obavljanja određenog posla. Pošto su kvalifikovani radnici u to vreme bili redak resurs, rast produktivnosti se mogao ostvariti razvojem metoda selekcije, obuke i motivacije radnika.
Naučni menadžment je naziv kojim se označava filozofija i grupa metoda i tehnika koje se zasnivaju na proučavanju organizacije posla na nivou operacija u cilju povećanja efikasnosti. Ovo upravljanje ili ovaj pristup proučavanju i unapređivanju menadžmenta razvio se posle industrijske revolucije, u vreme velike akumulacije fizičkih i ljudskih resursa i na toj osnovi, stvaranja poslovnih organizacija u američkoj privredi.
„Ove organizacije (organizacije u američkoj privredi) su rasle zbog proširenja tržišta, zbog usavršavanja tehnologije, šireg korišćenja električne energije i poboljšavanja u transportu i komunikaciji. Organizacijama je bilo potrebno bolje razumevanje načina na koji bi se njima moglo uspešno upravljati, racionalnije metode obavljanja i organizovanja poslovanja, kao i bolji rukovodioci i radnici koji će biti u stanju da obavljaju najrazličitije zadatke koje pred njih postavlja razvoj jedne industrijske države. Ovo je bilo okruženje u kome je došlo do sledeće faze razvoja ideje o menadžmentu, kao i pojave ključne figure koja je primenila naučne metode na industrijske probleme — Fredrika V. Tejlora“.
Uz Tejlora, kao tvorci ili kao ključni autori ovog koncepta često se navode i druga dva istraživača ove problematike iz tog vremena — francuski inženjer Anri Fejo i američki fabrikant Henri Ford (čak se za rad u Fordovim fabrikama razvio pogrdan pojam „fordizam“).
Neki od principa naučnog menadžmenta primenjeni su čak i na istoku, u SSSR-u, gde je Lenjin, impresioniran tejlorizmom, sa Staljinom težio usvajanju Tejlorovih principa, kao i Fordovih metoda masovne proizvodnje u sovjetskim fabrikama.
Istoričar Tomas Hjuz je opisao način na koji je Sovjetski Savez 1920-ih i 1930-ih godina sa entuzijazmom prihvatio fordizam i tejlorizam, dovodeći američke eksperte iz oba polja, kao i američke inženjerske firme da izgrade delove nove industrijske infrastrukture. Tragovi uticaja tejlorizma na sovjetsku misao primetni su u konceptima Petogodišnjeg plana i centralizovane ekonomije. Hjuz pri tom citira Staljina:
„Američka efikasnost je ta nesavladiva sila koje niti zna, niti priznaje prepreke; to se prenosi na zadatke od trenutka kada su otpočeti, do trenutka kada su završeni, pa čak i ako su u pitanju manji poduhvati; i bez čega je bilo kakav ozbiljan konstruktivan rad nemoguć. Kombinacija ruskog revolucionarnog zaokreta i američke efikasnosti čini suštinu Lenjinizma.“
