Ruska ustavna kriza
Ruska ustavna kriza 1993. godine | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Bijeli dom, sjedište Vrhovnog sovjeta nakon bombardiranja | |||||||
| |||||||
Sukobljene strane | |||||||
predsjednik Rusije Federalna služba zaštite (Rusije)Glavna uprava za zaštitu Ministarstvo unutrašnjih poslova Ministarstvo obrane |
Vrhovni sovjet Rusije Kongres narodnih deputata Rusije potpredsjednik Rusije[1] [note 1] Pristaše Vrhovnog sovjeta i Aleksandra Ruckoja | ||||||
Komandanti i vođe | |||||||
Boris Jeljcin Aleksandar Koržakov Pavel Gračev Viktor Jerin Anatolij Kulikov |
Aleksandar Ruckoj Ruslan Hazbulatov Albert Makašov Aleksandar Barkašov Viktor Anpilov | ||||||
Žrtve i gubici | |||||||
187 killed, 437 ranjenih (službeni podaci) do 2000 ubijenih (tvrdnje pristaša Sovjeta) | |||||||
↑ proglasio se v.d. predsjednika Ruske Federaciuje |
Ruska ustavna kriza 1993. godine je naziv za niz događaja u Rusiji godine 1993. vezanih uz spor između predstavnika izvršne vlasti na čelu sa predsjednikom Borisom Jeljcinom na jednoj, te predstavnika zakonodavne vlasti okupljenih u Vrhovnom sovjetu i Kongresu narodnih deputata, a koji je početkom jeseni 1993. doveo do kratkotrajnog oružanog sukoba riješenog u Jeljcinovu korist. Faza eskalacije, koja je otpočela Jeljcinovim ukazom o raspuštanju Sovjeta i Kongresa 21. septembra se ponekad naziva Oktobarski ustanak, Oktobarski puč ili Jeljcinov prevrat.
Do sukoba je došlo u kontekstu burnih zbivanja u Rusiji tokom prve godine i pol nakon raspada SSSR, odnosno postojanja Rusije kao nezavisne postsovjetske i postkumunističke države. Njih je prije svega obilježila tranzicija ruske ekonomije sa tzv. realnog odnosno državnog socijalizma i planske privrede na kapitalizam i slobodno tržište, a koju je Jeljcin, pod uticajem zapadnih savjetnika nastojao sprovesti kroz niz radikalnih reformi i tzv. šok terapiju. Ona je za rezultat imala katastrofalni pad svih indikatora ruske ekonomije, kao i životnog standarda za najširi dio stanovništva, dok se sićušna manjina, kasnije poznata kao oligarsi naglo obogatila i tako stečeno bogatstvo iskoristilo da se veže uz Jeljcinovu predsjedničku administraciju. Taj je proces, sa druge strane, bio daleko manje izražen u slučaju Sovjeta i Kongresa, gdje je sa vremenom naraslo neraspoloženje prema radikalnim reformama, odnosno opozicija prema Jeljcinu.
Udaljavanje Jeljcina i ruskog parlamenta se, sa druge strane, nije izražavalo samo kroz spor oko ekonomske politike, nego i različito tumačenje tada još važećeg Ustava iz 1978. godine, odnosno pitanje da li je izvršna vlast u isključivoj domeni predsjednika ili parlamenta. Tokom spora je tadašnji Ustavni sud donio niz presuda koji su, s obzirom na svoju kontradiktornost, samo produbili krizu. Ona je svoj vrhunac dostigla 21. septembra 1993. kada Jeljcin službeno raspustio (Kongres narodnih deputata i njegov Vrhovni sovjet), iako po izričitom tumačenju Ustavnog suda to nije mogao učiniti. Jeljcin je u tu svrhu iskoristio rezultate na proljeće održanog referenduma iz aprila 1993. koji je odobrio njegov plan o raspuštanju parlamenta i donošenju novog ustava. Kao odgovor na to, parlament je Jeljcinove odluke ocenio ništavnim, smenio Jeljcina i proglasio potpredsednika Aleksandra Ruckoja za vršioca dužnosti predsjednika.
Situacija se dalje pogoršavala početkom oktobra. Demonstranti su 3. oktobra probili policijski kordon oko parlamenta, zauzeli kancelarije gradonačelnika Moskve i pokušali da zauzmu televizijski toranj Ostankino. Ruska vojska, koja se u početku proglasila neutralnom, po Jeljcinovom naređenju zauzela je zgradu Vrhovnog sovjeta i ranim jutarnjim časovima 4. oktobra i uhapsila vođe pobune.
Desetodnevni ulični sukobi su postale ulične borbe sa najvećim brojem žrtvama u istoriji Moske još od Oktobarske revolucije.[1] Prema, procenama vlade, ubijeno je 187 ooba i povređeno 437, dok izvori bliski ruskim komunistima procenjuju broj žrtava na oko 2000.
Epilog sukoba je bila Jeljcinova pobjeda, koju su pozdravile vodeće zapadne vlade, dok je u zapadnoj javnosti bilo široko uvriježeno mišljenje kako je Jeljcin spriječio kontrarevoluciju odnosno ponovnu uspostavu sovjetskog komunističkog režima. Jeljcin je svoju vlast dodatno ojačao novim ustavom i političkim reformama, a za svoje mjere je ispočetka uživao podršku većeg dijela ruske javnosti, a najviše među liberalnim i prozapadnim krugovima, među kojima su se čak opravdavale stroge autoritarne mjere poput uspostavljanja čvrste kontrole nad medijima. Na duži rok je, međutim, kriza Jeljcinu donijela političku štetu; već je na prvim izborima za novi Parlament Državnu dumu izgubio većinu na račun nacionalista i komunista, a nastojanje da potvrdi svoj autoritet korištenjem sile u svrhu "zaštite ustavnopravnog poretka", odnosno presedan korišten u slučaju gušenja pobune u Moskvi, je u znatnoj mjeri doprinio izbijanju Prvog čečenskog rata.
- ↑ Pristaše Aleksandra Ruckoja, Vrhovnog sovjeta i Kongresa narodnih deputata su često koristili te zastave. Službena ruska trobojnica je, pak, sve vrijeme ostala vijoriti na vrhu Bijelog doma, sjedišta pobunjenika (v. dokumentarne video-snimke).
- ↑ Braithwaite, Rodric (2011). Afgantsy: the Russians in Afghanistan 1979-89. Profile Books. str. 7. ISBN 978-1-84668-054-0.