Liburnska nalazišta u Zadru
Liburnska nalazišta u Zadru su skupina nekoliko arheoloških lokaliteta na teritoriji grada Zadra, Hrvatska. Zadar je, poput svih antičkih gradova na istočnoj obali Jadrana – Pule, Poreča, Salone ili Narone, postojao i u predrimsko vrijeme[1]
Svakodnevni život Liburna odvijao se u okvirima autohtonih navika, a putem trgovine bili su izloženi i prihvatali uticaje s područja Grčke ili Apeninskog poluostrva. U završnim fazama njihovog razvoja, prisutne su promjene u društvenim odnosima, duhovnoj kulturi i uvođenju savremenijih tehnika u gradnji i oblikovanju naselja.
Najstarije naselje na zadarskom poluotoku potvrđuju arheološki nalazi koji osnivanje naselja smještaju na početak željeznoga doba, u 9.stoljeće p.n.e. Osnovali su ga Liburni koje mnogi autori smatraju dijelom Ilira, dok u novije vrijeme autori ga smatraju samostalnom narodnosnom grupom.
Na nekoliko nalazišta u okviru sjeverozapadne polovine poluotoka otkriveni su dijelovi željeznodobnih objekata – suhozidi, pretežno glineni podovi kuća i malo ostataka kućnoga lijepa, kao i poravnati živac hodnih površina. Ovakvih nalaza nema dovoljno da bi se mogao ustanoviti raspored i gustoća kuća i ulica te govoriti o materijalnim ostatima javnih ili stambenih zona unutar naselja.
Ostatci najstarijega bedema, koji su Liburni uvijek gradili u suhozidu, još nisu ustanovljeni. Dosadašnjim istraživanjima potvrđeno je 20 željeznodobnih grobova: ustanovljeni su u zoni današnjih gradskih bedema, na području Foruma i na dvjema pozicijama na Relji. Najveći dio liburnske nekropole preslojili su kasniji rimski ukopi. Zadar je, poput ostalih liburnskih gradina imao takozvano „groblje na ravnom“.[2] Svi pronađeni grobovi pripadaju početnoj fazi liburnske kulture od 9. do 7. stoljeća p.n.e. Datirani su zahvaljujući grobnim prilozima – nakitu i dijelovima nošnje.
Otkriveni su arhitektonski ostaci liburnske luke: nizovi paralelnih suhozidova, najvjerojatnije zidovi skladišta ili istezališta za brodove s velikom količinom pretežno uvozne keramičke građe te drvena ograda jednoga predrimskog izvora.
Površina prvog naselja zauzimala je prostor dužine oko 600 m (od samostana sv. Nikole do današnjega Trga Petra Zoranića) i širine oko 250 m (otprilike od linije bedema uz luku do sjevernoga ruba Poljane pape Ivana Pavla II), čime Zadar spada među velike liburnske gradine. Iz rimskih izvora zna se da je liburnski teritorij bio ustrojen u opštine sastavljene od većega broja gradinskih naselja te da je svaka opština imala razvijeno naselje – centar. Zadar je bio ekonomsko središte jedne takve teritorijalne opštine u čemu je glavnu ulogu imala trgovina. Da su stanovnici Zadra imali vlastitu flotu brodova, svjedoče dva važna natpisa na grčkome jeziku koji spominju Jadasine ili Jadastine. Jedan je iz Staroga Grada na Hvaru s početka 4. stoljeća p.n.e, a drugi iz Salone iz polovine 1. stoljeća p. n. e.[3]
Izvrstan geografski položaj i značenje koje je u završnim stoljećima stare ere imao kao razvijeni opštinski protourbani centar su razlozi zbog kojih su Rimljani u Zadru i osnovali koloniju, rimsko naselje najvišega statusa.[4]
- ↑ „Natalija Čondić, Morana Vuković: Liburni - U TEMELJIMA GRADA – Iz arheoloških slojeva liburnskoga Zadra”. Arheološki muzej Zadar 2017.. Pristupljeno 5. 10. 2023.
- ↑ „Sineva Kukoč: liburnska nekropola”. Histria Antiqua, 20/2011. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Liburni”. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2021.. Pristupljeno 5. 10. 2023.
- ↑ „Hrvoje Manenica: URBANIZACIJA IZMEĐU RAŠE I KRKE U VRIJEME RANOG PRINCIPATA”. Filozofski fakultet u Zagrebu Poslijediplomski doktorski studij arheologije, 2015. Pristupljeno 5. 10. 2023.