Crkvina u Makljenovcu

Crkvina u Makljenovcu je arheološki lokalitet neposredno pored ušća Usore u Bosnu, u Makljenovcu, oko 4 kilometra južno od Doboja, istočno od nekadašnje željezničke pruge Doboj-Teslić.

Nacionalni spomenik

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 3. do 5. februara 2014. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se Arheološki lokalitet – Crkvina u Makljenovcu, proglasi za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo. Nacionalni spomenik čine ostaci paleolitske stanice, kasnoeneolitskog, kasnobronzanog i mlađeželjeznog naselja, kasnoantičkog refugija, srednjovjekovne crkve, nekropole i pokretni arheološki materijal sa lokaliteta.

Arheologija

Godine 1890. prilikom eksploatacije šume naišlo se na zidane temelje i različite pokretne predmete. Napravljen je nacrt tvrđave, a pokretni materijal je prebačen u Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine. Vjenceslav Radimski je ustanovio da je lokalitet pokriven mnoštvom sječenog i lomljenog kamena, rjeđe opekom i pronašao je i značajan pokretni arheološki materijal. Lokalitet je ukazivao na upotrebu od neolita (ili bar bronzanog perioda), preko rimskog doba, do seobe naroda i kasnog srednjeg vijeka. Zaključna zaštitna istraživanja (lokalitet desetljećima služio kao kamenolom) na predmetnoj lokaciji, kojima je rukovodio Đuro Basler, vršena su u dva navrata 1955. godine.

Arheološkim radovima bilo je zahvaćeno osam stratuma, tako da su i dobijeni nalazi potjecali iz različitih kulturnih epoha. Prva četiri sloja su iz vremena paleolita.

1. sterilna žuta masna glina ispunjavala je škripove osnove od eocenskog vapnenca;
2. sloj tamnosmeđe masne gline sa kamenim artefaktima paleolitskog tipa (sloj E);
3. sloj sterilne smeđe ilovae sa nešto oblučastog kamena;
4. sloj sličan lesu sa malobrojnim kamenim artefaktima i vrlo rijetkim sitnim ulomcima posuda od slabo pečene zemlje. Odsustvo predmeta od glačanog kamena i bilo kakve čvršce izvedene arhitekture, približava ovaj sloj najranijem periodu neolitika;
5. tamni kulturni sloj s ostacima zemunica. Od pokretnih artefakata u njemu su nađeni kremenica, glačani kamen, ukrašena keramike i bronzani predmeti. Ovaj sloj nosio je ostatke naselja iz bronzanog doba, koji se dalje neprimjetno povezuju za:
6. ostatke ilirske gradinske keramike i predmete iz rimskog doba: četiri bakrena carska novčića, dijelovi pluga, sjekira, srpa, ključ, oštrica od noža i slični upotrebni predmeti, nekoliko kamenih odlomaka sa natpisima koji potvrdili su da je ovdje boravila rimska kohorta (cohors I Flavia Belgarum), ulomaci manjih stubova i kameni odlomak sa reljefnim ornamentom lista.
7. ostaci zidova iz kasnoantičkog doba, izvedenih u tehnici "ribljih kostiju" (Fischgratenmauer), opasivali su Crkvinu sa svih strana. Grad se sastojao iz prednje tvrđave, površine od 5500 m² i grada površine od 5700 m² koji su bili opasani zidinama od tesanog kamena vezanog malterom pomiješanim sa komadićima opeke (bez biljega legije). Bedem prednje tvrđave bio je pojačan sa dvije kule, a gradski bedem sa tri kule. Pri dnu južne strane brda, pružao se preko 30 m dug malterni zid.
8. sloj u koji su bili ukopani grobovi sa prilozima iz doba ranog srednjeg vijeka. Pronađeno je srednjovjekovno bakreno posuđe, koje prema analogijama u Českoj spada negdje u IX–XII stoljeće. U jednom grobu nađena je slavenska sljepočnica sa duguljastom jagodom, par bronzanih karika sa 3 pokretna kolutića, bronzani prsten čija se karika naprijed širi u pločice koje nisu sastavljene.