1. vijek pne.
1. vijek pne., također poznat i kao posljednji vijek pne. počeo je na prvi dan godine 100. pne. i završio na posljednji dan godine 1. pne.
Označavanje "novom erom" ne koristi nultu godinu; međutim, astronomsko brojanje godina koristi znak minus, pa "2. pne." može biti "godina -1".
U holocenskom kalendaru je ovo 99. vijek; pokriva godine od 9901. do 10.000.
Za 1. vijek pne. na istočnoj hemisferi je karakterističan nastavak uspona dva svjetska carstva. Na krajnjem istoku je Kinesko Carstvo pod dinastijom Han poslije smrti kralja Wua svoju teritorijalnu ekspanziju usmjerila na zapad, prema Centralnoj Aziji, dok se na unutrašnjem planu pod konfucijanstvom kao državnom ideologijom stvorio prosperitet i razvila kultura. Na krajnjem zapadu je, pak, Rimska Republika prolazila kroz izuzetno buran period društvenih sukoba koji su se odrazili kako kroz građanske ratove i nastavak teritorijalne ekspanzije na okolne oblasti. Rim je tako direktno ili preko klijentskih država proširio svoju vlast na gotovo cijelu Malu Aziju, Levant i Egipat, uništivši pri tome ostatke nekadašnjih helenističkih carstava, a dalju ekspanziju na istok je zaustavio jedino otpor Partskog Carstva. Na zapadu su Rimljani pacificirali Hispaniju i pod Cezarom osvojili Galiju. Građanske ratove je okončao Oktavijan August, transformiravši Republiku u Carstvo i stvorivši tako preduvjete za pax romana, dugi period relativnog mira i blagostanja koji će dovesti do vrhunca antičke civilizacije.
Skordisci: T. Didije ih porazio 101-100.[1] Lucije Kornelije Scipion Azijatik ih je porazio 85.[2] ili 84. godine[3] - kraj njihove moći, do 16. godine pne. se ne čuje o njihovim pohodima na jug.[4] Tiberije pokorava Panonce oko Save, nizvodno od Siscije u ratu 13-9. - Skordisci su rimski saveznici, a njihova teritorija je ubrzo zatim priključena rimskoj, čime su pokorena sva plemena na teritoriji dan. Srbije.
Dačani pod Burebistom se u prvoj polovini veka šire na zapad, do Srema i prostora južno od Save i Dunava, pustoše ilirske i tračke oblasti do rimske Makedonije.[5]
Dardanci: neočekivano se pominje rimska pobeda nad njima (i Medima) 97.[6] (ranije su bili saveznici). Sula vodi kazneni pohod protiv njih i Tračana 85.[2] Tokom 80-tih i 70-tih su glavna pretnja za rimski jug Balkana. Namesnik Makedonije Apije Klaudije ih 77-76. prinuđava na isplatu novca, a njegov naslednik Gaj Skribonije Kurion vodi surovi rat 75-72 i prvi stiže do Dunava.[7][8] Rimski pohodi se nastavljaju i sledećih decenija, guverner Makedonije G. Antonije neuspešno ratuje protiv Dardanaca i Tračana 62-61.[9] Antonije Hibrida i Kalpurnije Pizon su 50-tih procesuirani povodom ratovanja.[10] Dardanci i Besi su bili prisutni u Pompejevoj vojsci u bici kod Farsale.[11]
U tračansko-ilirskom napadu 85-84, hram u Delfima je oštećen vatrom, L. Scipion odgovara napadom na Ilire.[12]
Meze je pokorio Marko Licinije Kras 29-28, u toku rata protiv Bastarna koji su prešli Dunav i prodrli do dan. Ćustendila.[13]
L. Kornelije Cina prevozi vojsku u Liburniju 84. [12] to je trebala biti baza u borbi protiv Sule, ali dolazi do pobune u Ankoni u kojoj je Cina ubijen a Karbon povlači trupe iz Liburnije.
Prokonzul Gnej Koskonije porazio Ilire i zauzeo Salonu 77.[14]
Cezar zahtijeva taoce od Pirusta 54, nakon što su ovi upadali u Iliriju.[15] Iliri napadaju teritoriju Tergeste (današnji Trst) 52.[16] Dalmati zauzeli 51. liburnijski grad Promonu i porazili armiju koju je poslao Cezar.[17]
Tijekom građanskog rata, Pompejev časnik M. Oktavij zarobljava 49. pored Dalmatinske obale G. Antonija.[18] Sljedeće godine pokušava opsadu Salone, ali ga stanovnici otjeraju. Namjesnik Ilirika u o ovo vrijeme bio je Kv. Kornificij, koji je mudrom upravom sačuvao provinciju za Cezara[19] Ali, Cezarov general Gabinij je poražen 47. i ubrzo umire u Saloni.[20] Cezar je 45. poslao Vatinija da izvuče danak i taoce od Ilira, ovaj u pismu Ciceronu pominje svoje ratovanje[21]; njegov časnik Bebij poražen je od Ilira iduće godine.[5], ali ipak slavi trijumf u Rimu 31. srpnja 42.
Pred novim građanskim ratom, Marko Brut 43. zauzima teritorij i vojsku od Vatinija, prokonzula Ilirika.[22]
Oktavijan August vodi rat u Iliriku 35-32. Protiv Japoda 35, povrijeđen je u padu mosta pri napadu na Metul (kod Ogulina). Napada Panone i zauzima Sisciju (današnji Sisak).[23] Sljedeće godine Helvije i Gemin guše pobunu Japoda i Panona. Oktavijan je namjeravao krenuti na Britaniju, ali nakon vijesti o neredu u Iliriji, ratuje protivu Dalmata[24], ovi mu se predaju 33. Oktavijan prikazuje trofeje iz Ilirije u obnovljenom Portiku Oktavija, među novim kolonijama koje osniva je i Pola (današnja Pula) u Histriji[25]
- August, državnik, prvi rimski car
- Gaj Julije Cezar, rimski državnik, vojskovođa i pisac
- Kvint Horacije Flak, rimski pisac
- Marko Tulije Ciceron, rimski govornik i državnik
- Marko Vipsanije Agripa, rimski državnik i vojskovođa
- Pompej Veliki, rimski državnik i vojskovođa
- Publije Vergilije Maron, rimski pisac
- U Rimu postalo uobičajeno puhanje stakla.
- U Rimu sagrađena prva kupola.
- Antikitera mehanizam, prvi poznati (mehanički) kompjuter
- ↑ 100. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 2,0 2,1 85. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ Zemlje antičkog Ilirika prije i poslije Milanskog edikta. Filozofski fakultet u Sarajevu. str. 84–. ISBN 978-9958-625-41-1.
- ↑ Istorija s. n., 70
- ↑ 5,0 5,1 44. B.C. - events and references, part two. attalus.org
- ↑ 97. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 74. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 73. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 61. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ Istorija s.n., 70-71
- ↑ Istorija s.n., 72
- ↑ 12,0 12,1 84. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ Istorija s.n., 71
- ↑ 77. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 54. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 52. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 51. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 49. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 48. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 47. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 45. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 43. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 35. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 34. B.C. - events and references. attalus.org
- ↑ 33. B.C. - events and references. attalus.org
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, Prva knjiga - Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), SKZ Beograd 1981