Cetinjski oktoih
| Oktoih | |
|---|---|
 Oktoih, prva crnogorska tiskana knjiga | |
| Autor(i) | sedam monaha na čelu jeromonaha Makarija |
| Originalni naslov | Октоих |
| Država | Zeta / Crna Gora |
| Jezik | crkvenoslovenski |
| Žanr(ovi) | bogoslužbena knjiga |
| Izdavač | Štamparija Crnojevića |
| Datum izdanja | 4. januara 1494. |
| Stranica | 540 |
Oktoih (na crnogor. ćiril. Октоих) je prva crnogorska tiskana knjiga, također i prva tiskana ćirilična knjiga među Južnim Slavenima, objavljena 4. januara 1494. u Štampariji Crnojevića na Cetinju.
Arheografski opis[uredi | uredi kod]
Tiskan u dva dijela, njegov prvi svezak sadrži pjesme koje se pjevaju na prva četiri tona oktoiške ljestvice, a pjesme za preostala četiri tona uključene su u drugi svezak. Dva sveska se zovu Oktoih prvog glasa (Oktoih prvoglasnik) i Oktoih petog glasa (Oktoih petoglasnik). Stoga knjiga se naziva po književno-liturgijskoj vrsti Oktoih ili Osmoglasnik (grč. Ὀκτώηχος), što je bogoslužbena knjiga u pravoslavnoj tradiciji, odnosno zbornik pjesama posvećenih Kristovom vaskrsenju, te sadrži promljenjljive dijelove bogosluženja tijekom nedjeljnoga ciklusa za niz od osam nedjelja. Najstariji u povijesti tiskani Oktoih je onaj iz Crnojevića tiskare koji je uknjižen koncem 1493. na Cetinju (Obod) za doba crnogorskog vladara Đurađa Crnojevića.
Riječ je o oktoihu prvoglasniku (I-IV glas), dimenzija 254 x 186 mm i obima 269 listova (538 strana). Tiskan je na papiru u dijve boje (crna i crvena), u stilu renesanse. Ukrašen je inicijalima i zastavicama, na naslovnoj strani zastavica sa ukomponovanim grbom Crnojevića i inicijalom P. Tekst je ilustriran i ima ornamente u tehnici ksenografije. Štampanje i ukrašavanje Oktoiha prvoglasnika izvelo je sedam monaha pod budnim okom jeromonaha Makarija u Obodskoj štampariji. Štamparija je poznata kao Štamparija Crnojevića, prva srpska[1] i južnoslovenska ćirilična štamparija i prva državna štamparija u svijetu. Oktoih je štampan u relativno velikom broju, od čega je do danas sačuvano 105 primjeraka. To ukazuje želju izdavača da knjiga bude distribuirana i u okolne krajeve. Inicijator štampanja Oktoiha – što se vidi iz kolofona – je Ivanov sin Đurađ koji se na čelu Zete našao posle smrti svog oca. U predgovoru Oktoiha prvoglasnika stoji:
Poveljenijem gospodina Đurđa Crnojevića, ja Hristu rab svještenik Makarije, rukodjelisah sije pri vaseosvještenom mitropolitu kir Vavili.
U predgovoru i kolofonu Oktoiha prvoglasnika Đurađ govori ustima svog štampara i rukodjelnika Makarija[α 1], da ga i na štampanje te knjige nagoni ljubav prema crkvi i tuga zbog velike pustoši koju su Turci naneli, pored ostalog, upravo manastirskim, crkvenim bibliotekama.
Viđevši... crkve bez svetih knjiga što su ih agarenska čeda usljed grijehova naših razgrabila i pocijepala, uz revnovnah uz pomoć svetog Duha i sastavih forme na kojima za godinu dana osmorica ljudi izradiše Oktoih prva četiri glasa, na slavoslov Bogu ukrepitelju našem[...]
Crna Gora je ostala bez knjiga i Đurađ Crnojević koristi pronalazak štampe da taj nedostatak u posljednjem času državne samostalnosti bar donekle otkloni.[2] Pored Cetinjskog oktoiha prvoglasnika na Cetinju je u isto vreme štampan i Cetinjski oktoih petoglasnik (V-VIII glas), koji je sačuvan u svega nekoliko nepotpunih primjeraka.[3] Štamparija Crnojevića je također tiskala i druge crkvene knjige: Molitvenik (Trebnik ili Euhologij) i Četvorojevanđelje.
Povezano[uredi | uredi kod]
Bilješke[uredi | uredi kod]
- ↑ U tekstu: Makarie ot Črnie Gori.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Obodska stamparija - Budimir Aleksic”. www.njegos.org. Pristupljeno 2021-06-16.
- ↑ Монтегрина
- ↑ Dušanić 1973: str. 89-93
Bibliografija[uredi | uredi kod]
- Dušanić, Svetozar (1973). „O Oktoihu petoglasniku iz Crnojevića štamparije”. Oktoih od petog do osmog glasa iz štamparije Đurđa Crnojevića. Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. str. 89-93.
- Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo.
- Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425-440.
- Trifunović, Đorđe (1990). Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova (2. izd.). Beograd: Nolit.
Vanjske poveznice[uredi | uredi kod]
- Ivić, Pavle; Pešikan, Mitar. „Српско штампарство”. Projekat Rastko. Pristupljeno 24. 5. 2023.
- Bubnjević, Slobodan (18. 7. 2022). „Inkunabula”. naukakrozprice.rs. Pristupljeno 24. 5. 2023.
- „Oktoih prvoglasnik”. heritage.cg.yu. 6. 5. 1999. Arhivirano iz originala na datum 2008-09-18.
- „Prepisi tekstova Đurđa Crnojevića”. Portal Montenegrina. Pristupljeno 24. 5. 2023.
- Stamatović, Aleksandar. „Зетска епископија и Црногорска митрополија до Петровићког периода”. Projekat Rastko. Pristupljeno 24. 5. 2023. iz knjige: Кратка историја Митрополије Црногорско-приморске, 1219-1999.
