Stajni trap
| Stajni trap Landing gear | |
|---|---|
 | |
Stajni trap (engleski: Landing gear) ili podvozje je dio aviona namijenjen poletanju, sletanju i stabilnom kretanju (rulanju) aviona na tlu.[1]
Osnovna funkcija stajnog trapa kao sistema nosača je da omogući kretanje, nosi težinu aviona i drži ravnotežu. To se postiže raznim kombinacijama dizajna stajnih trapova i njihovim rasporedom duž trupa samog aviona.
Stajni trap je složen sistem koji se sastoji od; hidraulike, amortizera, kočnica, kotača i guma.[1] Pored tog najčešće imaju uređaje za upravljanje i mehanizme za uvlačenje trapa. Od mnogih komponenti, konstrukcijski elementi su ti koji podnose teška opterećenja pri sletanju i sprečavaju lom stajnog trapa pod težinom aviona. Materijali moraju biti dovoljno čvrsti da izdrže veliku težinu pri poletanju kada je avion pun goriva i velika udarna opterećenja pri sletanju. Materijali stajnog trapa moraju imati visoku čvrstoću, otpornost na lom i zamor, a najčešće korišteni materijali su čelik i legura titanija.[1]
Stajni trap je glavni nosač aviona prilikom sletanja, a sastoji se od amortizera, kotača, kočionog sistema, sistema za upravljanje i sistema uvlačenja trapa. Koristi se za amortizaciju udarca pri sletanju kako bi se smanjila opterećenja koja se prenose na konstrukciju aviona. Kako stajni trap podnosi veliko opterećenje prilikom rada, potrebno je točno predviđanje opterećenja, posebno za dinamički promjenjivo udarno opterećenje pri sletanju, kako bi se osiguralo da projektirani stajni trap može izdržati energiju udarca pri sletanju.[1]
Današnji stajni trapovi velikih aviona su digitalizirani, pomoću senzora za pokret, tlak, temperaturu, naprezanje i akcelerometra i ugrađenog sistema kontrole leta, pa se podaci o stajnom trapu tokom leta prikupljaju na jednostavan način. Podaci koji se odnose na stajni trap, kao što je pramčani kut, brzina sletanja i podatci o atmosferskim prilikama, temperatura, tlak i brzina vjetra, donose se u stvarnom vremenu.[1]
Vrata stajnog trapa štite stajni trap tokom leta, otvaraju se kod sletanja aviona a zatvaraju nakon poletanja aviona.[1]
Kod prvih a i današnjih manjih lakih aviona sistem amortizacije udara nije kompliciran. Sastoji se jednostavnog sistema opruga što rezultira laganim odskokom aviona kod sletanja. Kako se veličina, a time i težina aviona povećavala, javila se i potreba za amortizacijom udara kod sletanja.
Povećanjem težine počinju se koristiti hidraulički amortizeri. Kočioni sistem je sastavni dio gotovo svih tipova stajnog trapa. Nema ga jedino na lakim kotačima na krilima, koji imaju zadaću da drže ravnotežu a ne da nose težinu samog aviona.
Stajni trap služi i za upravljanjem avionom na tlu, najčešće taj zadatak ima ili prednji koji je pokretljiv ili stražni - repni, (isto tako pokretljiv) a ostali su fiksni.
- a. Fiksni (neuvlačivi) stajni trap
To je najstariji i najjednostavniji tip stajnog trapa, koji je prevladavao u avionima do Drugog svjetskog rata. Danas ga koriste samo manji (spori) avioni i helikopteri.[1]
- b. Uvlačivi stajni trap
Je složen tip stajnog trapa, razvijen da se poveća aerodinamičnost, ekonomičnost, efikasnost i domet.
Danas ima puno tipova uvlačivog stajnog trapa, ali se najčešće koriste dva bazna modela;
- Tricikl, dva kotača straga i jedan upravljački napred
- Repni (engleski: taildragger) dva kotača naprijed i upravljivi straga, koji je lakši i stvara manji otpor od tricikla.
- Monokotač sa potporama na krilima je popularan kod dizajna jedrilica i lakih aviona. Lockheed U-2 koristio je monokotač zbog male težine
- Četverocikl ili tandem je vrlo rijedak tip stajnog trapa.
Stajni trap tricikla čini avion dinamički stabilnim na tlu i smanjuje rizik od krivudanja kod sletanja. To ga čini boljim za neiskusne pilote, a time i za trenažne avione. Repni trap je dinamički nestabilniji i skloniji krivudanju kod sletanja, ali je pouzdaniji kod uzletanja na kratkim pistama.[1]
