Sastanak u Brajićima
Sastanak u Brajićima je bio sastanak partizana i četnika na najvišem nivou na kojem je sklopljen sporazum o zajedničkoj borbi protiv okupatora. Sastanak je održan 27. oktobra 1941. godine u četničkom štabu u selu Brajići kod Gornjeg Milanovca, na inicijativu partizanskog rukovodstva.
Partizansku delegaciju su činili: Josip Broz Tito, Mitar Bakić i Sreten Žujović. Četničku delegaciju su činili: Draža Mihailović, Dragiša Vasić, potpukovnik Dragoslav Pavlović i kapetan Milorad Mitić. Tito je tražio da razgovorima prisustvuje i britanski oficir za vezu Bil Hadson, ali je Mihailović to odbio, pa je Hadson sve vrijeme sjedio u drugoj sobi.[1]
Razgovori u Brajićima bili su poslednji pokušaj da se organizuje zajednička partizansko-četnička komanda. Sklopljen je privremen sporazum. Tito je podneo Mihailoviću pismene predloge u 12 tačaka, od kojih četnički predstavnici nisu prihvatili zajedničku oružanu borbu protiv neprijatelja, zajedničko snabdevanje partizanskih i četničkih jedinica, obrazovanje narodnih vlasti na oslobođenoj teritoriji ni dobrovoljnu mobilizaciju; po ostalim tačkama sporazum je, uglavnom, postignut.[2]
Na sastanku je načelno garantovao održavanje statusa qou u međusobnim odnosima i sugerisao izbegavanje sukoba, dok se partizanska strana obavezala da je ispuniti određene isporuke četničkoj strani (1.200 pušaka, municiju i izvesna novčana sredstva).[3] Inače, u svim pregovorima između narodno-oslobodilačkog i četničkog pokreta uvek je sporno pitanje bilo organizacija vlasti na oslobođenoj teritoriji.[4]
Propali višenedeljni pregovori između Mihailovića (vođa četničkog pokreta, koji su verni kralju) i Tita (vođa komunističkih partizana u Jugoslaviji) u vezi mogućnosti zajedničke borbe protiv okupatora i to zato, jer su postavljeni takvi uslovi, koje Mihailović nije mogao da prihvati.[5]
– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 26. oktobara 1941.
Nakon dvadesetodnevnih pokušaja da ugovore sastanak sa najvišim četničkim vođstvom, predstavnici partizanskog Vrhovnog štaba, uspeli su da izdejstvuju sastanak na kome su prisustvovali Josip Broz Tito i Draža Mihailović. Sastanak je održan u Brajićima, u blizini Ravne gore 26. oktobra 1941. godine.[6] Osnova za pregovore bilo je pismo sa 12 tačaka koje je Tito 20. oktobra 1941. uputio Mihailoviću, sa predlogom o sklapanju sporazuma i zajedničkoj saradnji.[7]
Odmah po obrazovanju "Vlade nacionalnog spasa, kod Nedića su došli Mihailovićevi izaslanici na pregovor koji su trajali od 29. avgusta do 5. septembra 1941. godine.[8] Delegaciju su činili Aleksandar Mišić, Radoslav Đurić[9] i Pavlović.[10] Prema Nedićevom svedočenju, između Mihailovićeve delegacije i njega je postignut sporazum o zajedničkoj borbi protiv partizana, davanju novčane pomoći, određivanju oficira za vezu i kasnijem formiranju zajedničkog operativnog plana.[10] Sporazum o saradnji između Nedića i Mihailovića je sadržao sledeće stavke:
- Da Nedićeva vlada i pukovnik Mihailović sarađuju u borbi protiv partizana u cilju njihovog uništenja;
- Da Nedićeva vlada izda odmah novčanu pomoć Mihailoviću za plate oficirima i podoficirima, i za ishranu vojske;
- Da Nedić odmah odredi oficira za vezu koji će biti stalno pri štabu pukovnika Mihailovića;
- Da Nedić izdejstvuje kod Nemaca da ne gone Mihailovića i njegove četnike;
- Da posle formiranja vladinih odreda koordinirano čiste Srbiju od partizana;
- Da posle uništenja komunista u Srbiji Nedićeva vlada ukaže pomoć Mihailoviću radi smirenja građanskog rata u Bosni i Crnoj Gori.[8][9]
– Sporazum o saradnji između Nedića i Mihailovića od septembra 1941.
Nakon sklapanja sporazuma Nedić je odmah izdao novčanu pomoć, koju je delegacija ponela sa sobom.
Nedić je potom izdejstvovao preko nemačke komande da Nemci ne progone četnike Mihailovića.[8] On je obavestio nemačkog zapovednika Srbije generala Dankelmana o dolasku delegacije i postignutom dogovoru. Rekao je Dankelmanu da Mihailović traži legitimaciju četnika, da se mogu nesmetano kretati bez bojazni od gonjenja od strane Nemaca, da bi mogli voditi borbu protiv komunista. Dankelman je odmah to prihvatio i izdao naređenje u tom smislu nemačkim jedinicama.[9]
Četničko-partizanski sukob je sve više izbijao na površinu među ustanicima. Prisustvo britanskog oficira Bila Hadsona u ovom području donekle je uticalo na obuzdavanje Mihailovića, koji je bio podstaknut izveštajima da ima podršku jugoslovenske vlade u Londonu kao glavni vođa otpora u zemlji. Hadson je imao zadatak da ujedini dva pokreta otpora, ali Mihailović ga je isključio iz pregovora u Brajićima.[1]
Tito je bio spreman da se formira zajednički operativni štab, ali nije imao nameru da se bilo na koji način stavi lično pod Mihailovićevu komandu, niti je bio spreman da odobri odluku Mihailovića da odustane od napada na nemačke okupatorske jedinice, što je ovaj pravdao sve težim represalijama protiv stanovništva.[1]
Četnički kapetan Vučko Ignjatović je "mrzeo partizane koliko i Nemce" i predlagao Mihailoviću da Titu postavi zasedu na povratku iz Brajića.[11]
Josip Broz se po izlasku iz Beograda na slobodnoj teritoriji pojavljuje pod nadimkom Tito, bez navođenja imena i prezimena. Titovo ime i prezime nije bilo poznato ni partijskom članstvu, a kamoli širim krugovima.
Prilikom razgovora Tita i Mihailovića u Struganiku, Mihailović je bio mišljenja da je u pitanju Rus. Dragiša Vasić, koji je prisustvovao sastanku u Brajićima, smatra da je Tito krio svoje pravo ime da ne bi izazvao neprijateljstvo Srba koji su u Hrvatima gledali krvnike zbog genocida u NDH. Po Vasiću, Titov naglasak je bio više ruski nego hrvatski, iz čega je izvlačio zaključak da je on morao duže vremena provesti u SSSR-u.
Kvislinška i nemačka propaganda širile su jedno vreme glasine da se na čelu partizanskih odreda nalazi Vladimir Lebedev, savetnik poslanstva SSSR-a u Beogradu.[12]
Neposredno po sklapanju sporazuma, Vrhovni štab NOPOJ je četničkoj strani isporučio 500 pušaka i 24.000 puščanih metaka, a četničkoj komandi u Požegi 5.000 kg žita.[13]
Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.[14]
– Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.
U vreme pregovora o saradnji između partizana i četnika u selu Brajići, opunomoćenici D. Mihailovića su u Beogradu vodili preliminarne razgovore sa predstavnicima nemačkih vojnih vlasti o zajedničkoj borbi protiv partizana.
Pozadinu četničkog ponašanja najbolje otkriva veza koju je Mihailović prethodno uspostavio sa Nemcima, preko svojih ovlašćenih predstavnika. Dan posle razgovora sa Titom u Brajićima, 28. oktobra 1941, pukovnik Branislav Pantić izjavio je oficiru Abvera Jozefu Matlu da je od strane Mihailovića opunomoćen da stupi u vezu sa nemačkim instancama kako bi im se četnički odredi Jugoslovenske vojske stavili na raspolaganje u cilju savlađivanja komunizma u Srbiji. Mihailović je jamčio da će srpski prostor istočno i zapadno od Morave očistiti od komunista. Zauzvrat je očekivao da Nemci obustave kaznene akcije protiv srpskog stanovništva i masovna streljanja na područjima koja drže njegovi odredi.[12]
Pukovnik Mihailović se, s tim u vezi, kasnije sastao sa nemačkim predstavnicima 11. novembra 1941. u selu Divci (Valjevo).[15]
Partizani navode da se četnici nisu držali sklopljenog sporazuma. Još iste noći 27/28. oktobra četnici su oteli Milana Blagojevića, komandanta 1. šumadijskog partizanskog odreda, i kasnije ga mučki ubili. Blagojević je u Požegi, na putu za Čačak izvučen iz voza, zatvoren, mučen i ubijen 28. oktobra 1941. godine. Već sutradan izbio je incident kada je delegacija VŠ NOPOJ, po povratku u Užice, naišla na minirani most kod Požege, i samo zahvaljujući Titovoj intervenciji nije došlo do težih posledica.[16]
Četnici, s druge strane, navode da su vođi partizanskih odreda na sve moguće načine ometali su izvršenje ovog sporazuma, te da umesto da iz Užica šalju naoružane ljude na front prema neprijatelju oni su ih slali na Požegu da se dočepaju vlasti.[17]
William Deakin navodi da u danima koji su usledili posle sastanka s Titom u Brajićima, ohrabren od svojih savetnika, Mihailović je podstakao prve otvorene oružane sukobe između svojih jedinica i nekih partizanskih grupa koje su još bile nezvanično združene s njegovim. Do ovih napada došlo je 2. novembra blizu varoši Loznice, ispod jedne od borbenih planinskih baza na Ceru i na ivici mačvanske ravnice na severu.[1]
Istoričar Branko Petranović smatra da je građanski rat započet opštim napadom četnika na Užice, Ivanjicu, Čačak, Gornji Milanovac i druga mesta slobodne teritorije u noći između 31. oktobra i 1. novembra 1941.[12]
Glavni štab NOPO Srbije je 6. novembra 1941. izdao Proglas srpskom narodu o „izdajstvu Draže Mihailovića" koji je napao partizane i nastoji da obmane „poštene srpske seljake i četnike".[18]
Ubrzo nakon dogovora o zajedničkoj borbi, Nemci su započeli ofanzivu na slobodnu teritoriju. Oko 23. novembra Tito je iz napadnutog Užica pitao telefonom: „Šta ćete vi raditi?" a Mihailović mu je odgovorio da vraća odrede na svoje terene. Na to je Tito rekao da će se oni boriti protivu Nemaca.[10]
Na posleratnom suđenju Mihailoviću je između ostalog pomenut i sastanak u Brajićima:
Pretsednik: Dakle, posle ovoga pismenog ugovora o saradnji iz oktobra došao je period borbe.
Optuženi: Jeste. Ali to je sve bilo vrlo brzo.
Pretsednik: Kad vam je Tito kazao da će prihvatiti borbu sa Nemcima vi ste mu kazali da ne možete da prihvatite frontalnu borbu?
Optuženi: Moje je mišljenje da ne može ni on da prihvati tu borbu.[10]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 https://www.znaci.org/00001/5_3.htm
- ↑ Zbornik NOR-a, tom I, knj. l, dok. br 70, dr J. Marjanović, Ustanak u Srbiji, str. 313—320
- ↑ Zbornik NOR-a, I/1, Beograd, 1949, str. 244.
- ↑ Opširnije o tome, vidi dr J. Marjanović, Ustanak u Srbiji, str. 300.
- ↑ Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta
- ↑ Живота Марковић, Партизанско-четнички односи и привремена сарадња у Србији 1941. године, Ужице, 2010, стр. 310-312.
- ↑ Zbornik NOR-a, II/2, Beograd, 1954.[mrtav link], str. 78.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Milovanović, Nikola: Draža Mihailović, Beograd, PEGAZ 1991. - glava 4
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Saslušanje optuženih
- ↑ Zvonko Vučković, n.d., 154.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
- ↑ Zbornik NOR-a, tom I, knj. 1, dok. br. 70
- ↑ Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића
- ↑ O pripremama, toku i rezultatima tih pregovora vidi: Prilog II, dok. br. 1—7, Zbornik NOR-a, tom' XII, knj. 3, dok. br. 156.
- ↑ Zbornik NOR-a, tom I, knj. 1, dok br. 69, 70 i 72; dr J. Marjanović, Ustanak u Srbiji, str. 333—339
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_18.htm
- ↑ Zbornik NOR, tom I, knj. 2, dok. 60.