Pirinejski poluotok – razlika između verzija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
mNema sažetka izmjene
Red 1: Red 1:
[[Datoteka:Iberian peninsula.jpg|mini|280p|Satelitska slika Pirinejskog poluostrva]]
{{redirect|Iberija}}
'''Pirinejsko poluostrvo''' je [[poluostrvo]] koje se nalazi na krajnjem jugozapadu [[Evropa|Evrope]]. Od ostatka Evrope je odeljeno planinskim lancem [[Pirineji|Pirineja]], po kojem je i dobilo ime. Poznato je i pod nazivom '''Iberijsko poluostrvo''', koji potiče od imena naroda koji je u davnoj prošlosti naseljavao jedan deo poluostrva ([[Iberi]]).


Danas se na njemu nalaze države [[Španija]], [[Andora]] i [[Portugalija]], [[britanske prekomorske teritorije|britanska prekomorska teritorija]] [[Gibraltar]] i mali deo Francuske ([[Francuska Serdanja]]).
'''Pirinejski poluotok''' je poluotok na krajnjem jugozapadu [[Europa|Europe]], odjeljen od [[Francuska|Francuske]] planinskim lancem [[Pireneji|Pireneja]] po kojem je dobio ime. Poznat je i pod nazivom Iberski poluotok, a nazvan je po starom narodu ([[Iberi]]), koji je u davnoj prošlosti naseljavao jedan dio poluotoka. Danas se na njemu nalaze države [[Španjolska]] i [[Portugal]], te [[britanski prekomorski teritorij]] [[Gibraltar]].


== Zemljopisni podaci ==
== Geografija ==
Pirinejsko poluostrvo je najzapadnije od tri južnoevropska poluostrva (Pirinejskog, [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskog]] i [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog]]). Prostire se između [[rt]]ova [[Punta de Tarifa]] na jugu i [[Punta de Estaka de Bares]] na severu, i između rtova [[Kabo da Roka]] na zapadu i [[Kap de Kreus]] na istoku. Na severu i zapadu je okruženo [[Atlantski okean|Atlantskim okeanom]] a na jugu [[Sredozemno more|Sredozemnim morem]]. Na severoistoku se nalazi planinski lanac Pirineji, koji čini prirodnu granicu između Pirinejskog poluostrva i ostatka Evrope.<ref name="info"/> Uski [[Gibraltarski moreuz]] na jugu odvaja poluostrvo od obale [[Afrika|Afrike]].<ref name="info">[http://www.infoplease.com/encyclopedia/world/iberian-peninsula.html Iberian Peninsula], ''Pearson Education'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref> Površina Pirinejskog poluostrva je oko 582.000 km², što ga čini drugim po veličini poluostrvom u Evropi. Dužina obale je 3.313 km, od čega je 1.660 km sredozemna obala, a 1.653 km atlantska obala.
Pirenejski je poluotok, s površinom od oko 580.000 km2, najzapadniji od tri južnoeuropska poluotoka (Pirenejski, [[Apeninski poluotok|Apeninski]] i [[Balkan]]ski), odnosno četiri sjevernomediteranska poluotoka (tri navedena i [[Mala Azija]]), i ima sve odlike kontinentalnosti.


Najveći deo poluostrva (oko 2/3) zauzima visoravan [[Centralna mezeta]],<ref name="info"/> izgrađena od prekambrijskih i kristalastih [[stene|stena]] i starih [[krečnjak]]a
=== Reljef i klima ===
Reljef Pirinejskog poluotoka je pretezno planinski.Na sjeveru su Kantabrijske planine, a na njih se,prema istoku nadovezuju Iberijske I Pirinejske planine.
U unutrašnjosti se nalazi visoravan Mezeta, čija nadmorska visina iznosi 600-800 metara. Ona je nagnuta prema zapadu I jugozapadu,a okruzuju je planinski masivi: Siera Gata,Siera Gredos,Siera de Gvadarma. Ove planine se nazivaju još i Kastiljske planine,jer dijele Mezetu na sjeverni dio,koji se zove Stara Kastilja, i južni,koji se zove Nova Kastilja.Na krajnjem jugu poluotoka nalaze se Betijske planine.
Veće nizije nalaze se na jugu: Andaluzija i Estramadura,dok je na sjeveroistoku, uz rijeku Ebro, Aragonija.


Istočni deo Španije i južni deo Portugalije imaju mediteransku klimu, delovi okrenuti Atlantskom okeanu imaju okeansku klimu, a u unutrašnjosti preovlađuje kontinentalna klima.
==Stanovništvo==


== Istorija ==
Na prostoru Pirinejskog poluotoka prirodni priraštaj stanovništva je nizak. Danas ovdje zivi oko 50 miliona stanovnika. Na Pirinejskom poluotoku nalaze se tri države: Španija, Portugal i Andora.
=== Praistorijsko razdoblje ===
Pirenejsko poluostrvo bilo je naseljeno već u [[paleolit]]u. U pećinama, od kojih je najslavnija [[Altamira]], nađene su brojne pećinske slike.<ref>[http://www.blic.rs/Kultura/Vesti/251922/U-Altamiri-otkriveni-novi-crtezi-stari-25000-godina U Altamiri otkriveni novi crteži stari 25.000 godina], ''Blic'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>


U [[neolit|mlađem kamenom dobu]] i u [[eneolit|bakarnom dobu]], Pirinejsko poluostrvo je bilo jedno od kulturnih središta.
Etnički sastav stanovnistva je prilično složen. Najbrojniji su: Spanjolci-Kastiljci i Portugalci,a pored njih ima i Katalonaca,Baska,Gala I drugih naroda.
Vecina njih zivi u pomorskom pojasu,narcotio u mediteranskom.


Širenje [[Sahara|Saharske pustinje]] uzrokovalo je iseljavanje stanovništva, od kojih jedan deo prelazi [[Gibraltar]]ski moreuz i naselio se na Pirenejskom poluostrvu. Tu su osnivali stalna naselja, a kasnije su se otvorili i značajni rudnici, naročito srebra i gvožđa.
== Povijest ==


Plemena zemljoradnika i stočara kasnije su sa Pirenejskog poluostrva otišla na sever, kopnenim putem preko Pireneja ili brodovima. Naselili su se na područjima zapadne i srednje Evrope. U II i III milenijumu pre Hrista postojala je značajna pomorska trgovina duž atlantske obale, koja je kasnije zamirla zbog stalnih ratova i gusarskih napada.
=== Predpovijesno razdoblje ===


=== Pre rimskog osvajanja ===
Pirenejski poluotok bio je naseljen već u [[paleolitik]]u. U spiljama, od kojih je najslavnija [[Altamira]], nađene su brojne slikarije.
Početkom I milenijuma pre nove ere [[Fenikija|Feničani]] su osnivali trgovačka naselja ([[faktorija|faktorije]]) na mediteranskoj obali.<ref name="Samardžić1">Samardžić, N. Istorija Španije. Prvih pola miliona godina. Plato, Beograd, 2005. Str-11-18</ref> U VII veku pre Hrista naselili su se i [[Grci]], ali pomorsku trgovinu u sledećim vekovima su kontrolisali [[Antička Kartagina|Kartaginjani]]. Unutrašnjost zemlje su osvojili [[Kelti]].


Nakon poraza u [[Prvi punski rat|Prvom punskom ratu]], kada je izgubila [[Sardinija|Sardiniju]], [[Sicilija|Siciliju]] i [[Korzika|Korziku]], Kartagina je povećala svoje prisustvo na Pirinejskom poluostrvu.<ref name="HyV">-{Tarín, S. Dosier: Hispania Romana: Dos siglos de guerra. Historia y Vida 2004; Nº435:32-41}-</ref> [[Drugi punski rat]] je izbio [[218. p. n. e.]] i završio se porazom Kartagine, nakon čega je poluostrvo postepeno potpalo pod vlast Rimljana.
U [[neolitik|mlađe kameno doba]] i u [[bakreno doba]], ovdje je bilo jedno od kulturnih središta, iako nikad nije došlo do razvoja pravih gradova, pismenosti i države.


=== Vladavina Rimljana ===
Širenje [[Sahara|Saharske pustinje]] uzrukuje iseljavanje stanovništva, od kojih jedan dio prelazi [[Gibraltar]]ski tjesnac i naseljava se na Pirenejskom poluotoku. Starogrčki ih povjesničari pamte pod imenom [[Iberi]]. Ovdje osnivaju stalna naselja, a kasnije se otvaraju i značajni rudnici.
{{Glavni članak|Hispanija}}
[[Datoteka:Hispania 2a division provincial.PNG|220px|mini|desno|Provincije Hispanije za vreme vladavine Oktavijana Avgusta]]


Od početka II veka p. n. e. Kartaginjane su zamenili [[Rimsko carstvo|Rimljani]]. Postepeno su prodirali u unutrašnjost i do kraja I veka pre nove ere osvojili su čitavo poluostrvo i osnovali nekoliko provincija. Suzbili su ustanke domaćeg stanovništva<ref name="UNRV"/> i provodili intenzivnu romanizaciju.
[[Iberi|Iberska plemena]] zemljoradnika i stočara kasnije s Pirenejskog poluotoka odlaze na sjever, kopnenim putem preko Pireneja ili brodovima. Naseljavaju se na područjima zapadne i srednje Europe. U III. i II. tisućljeću pne. postoji značajna pomorska trgovina duž atlantske obale, koja kasnije zamire zbog stalnih ratova i gusarskih napada.


Rimljani su Pirinejsko poluostrvo nazivali ''Hispanija''. Tokom njihove vlasti, nekoliko puta je menjana teritorijalna podela Hispanije. Godine [[197. p. n. e.]] stvorene su dvije provincije — Hispanija Citerior ({{jez-lat|Hispania Citerior}}) i Hispanija Ulterior ({{jez-lat|Hispania Ulterior}}). [[Oktavijan Avgust]] je [[27. p. n. e.]] podelio Hispaniju na tri provincije: Betiku, Luzitaniju i Tarakonensis.<ref>[http://sunburst.usd.edu/~clehmann/pir/tarracon.htm The Conquest of Hispania and the Province of Tarraconensis], pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref> Carevi [[Karakala]] i [[Dioklecijan]] su kasnije vršili nove podele. Karakala je povećao broj provincija na četiri, a Dioklecijan prvo na pet, a kasnije na sedam.
=== Povijest do pada Rimskog carstva ===


Slabljenjem [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]], sa severa su prodirali razni varvarski narodi: [[Alani]], [[Svevi]], [[Vandali]], [[Vizigoti]].<ref name="UNRV">[http://www.unrv.com/provinces/hispania.php Hispania], ''UNRV.com'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>
Početkom I. tisućljeća pne. [[Feničani]] osnivaju trgovačka naselja ([[faktorija|faktorije]]) na južnoj obali. U VII. st.pne. naseljavaju se i Grci, ali pomorsku trgovinu u slijedećim stoljećima kontroliraju [[Kartaga|Kartažani]]. Unutrašnjost zemlje osvajaju [[Kelti]].

Od početka II. st.pne. Kartažane zamijenjuju [[Rimsko carstvo|Rimljani]]. Postepeno prodiru u unutrašnjost i do kraja I. st.pne. osvojili su čitav poluotok i osnovali nekoliko provincija. Suzbijaju ustanke domaćeg stanovništva i provode intenzivnu romanizaciju.

Slabljenjem [[Rimsko Carstvo|Rimskog Carstva]], sa sjevera prodiru razni barbarski narodi: [[Alani]], [[Svevi]], [[Vandali]], [[Vizigoti]].


=== Država Vizigota ===
=== Država Vizigota ===
{{Glavni članak|Vizigotsko kraljevstvo}}


Vizigoti su od 418. g. imali kraljevstvo u [[Akvitanija|Akvitaniji]] (južna Francuska). Godine 507. Franci zaposjedaju njihove posjede i oni se povlače preko Pireneja. U razdoblju 510-531. odbijaju franačke pokušaje prodora.
[[Vizigoti]] su od 418. godine imali kraljevstvo u [[Akvitanija|Akvitaniji]] (južna Francuska). Godine 507. Franci su zauzeli njihove posede i oni su se povukli preko Pireneja.<ref name="Cambridge Ancient v. 14">{{Cite book|last=Cameron|first=Ward |coauthors=Perkins and Whitby |title=The Cambridge Ancient HIstory - Volume XIV. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600|page=113-114}}</ref> U razdoblju između 510. i 531. zaustavili su franačke pokušaje prodora.
[[Datoteka:Reino de los visigodos-sr.svg|mini|desno|Vizigotsko kraljevstvo početkom 6. veka]]

Godine 534. formiraju svoju državu sa sjedištem u [[Toledo|Toledu]], koja kntrolira najveći dio poluotoka. Suzbijaju prodore [[Bizant]]a i Sveva i guše pobune lokalnog stanovništva u [[Baskija|Baskiji]] i [[Andaluzija|Andaluziji]]. Tek 589. g. kralj Rekared prima [[kršćanstvo]].
Godine [[534]]. formirali su svoju državu sa sedištem u [[Toledo|Toledu]], koja je kontrolisala najveći deo poluostrva. Suzbili su prodore [[Vizantijsko carstvo|Vizantije]] i [[Svevi|Sveva]] i ugušili pobune lokalnog stanovništva u [[Baskija (istorijska teritorija)|Baskiji]] i [[Andaluzija|Andaluziji]].

O značaju Pirenejskog poluotoka u to doba svjedoči i činjenica da su u Toledu održana [[Toledo#Crkveni koncili u Toledu|tri crkvena koncila Zapada]] između 396. i 589. g. Kasnije se u Toledu održavaju lokalni koncili, koji imaju bitan utjecaj na politiku kraljevstva.

Vizigoti su tijekom dva stoljeća bili [[arijanstvo|arijanci]]. Kralj Rekard I. popeo se na prijestolje 586. g. Godinu dana kasnije odriče se arijanizma i priznaje katoličku vjeru. Crkva postiže znatan utjecaj. Potiče jedinstvo zemlje, pružajući kralju potporu protiv velikih zemljoposjednika, koji brane svoje privilegije. Svaka odluka koncila postaje državnim zakonom. Stroga vjerska politika uperena je protiv pogana, Židova i arijanaca.

Kraljevi vode politiku stapanja Vizigota sa starim iberskim i romanskim stanovništvom. Preuzimaju i učvršćuju stare rimske ustanove. Godine 654. donesen je zakonik '''[[Liber iudiciorum]]''' ili '''Forum iudicum''', koji zamjenjuje razne vrste običajnog prava. Ohrabruju mješovite brakove. Rimljani se primaju u vojsku.

Kraljevi međutim ne uspjevazu suzbiti partikularističke tendencije. Oni nemaju dovoljnu ekonomsku osnovu za održavanje stajeće vojske i prihvaćaju [[Feudalizam|feudalni]] način organizacije, koji jača položaj aristokracije i nedovoljno je učinkovit za prikupljanje vojske u slučaju masovnog napada. Tako oslabljena, država ne može pružiti jak otpor [[Arapi]]ma.

Taj tip društvene organizacije, temeljen na međusobnoj obavezi [[vazal]]a i [[senior]]a, od Vizigota je preuzela, uspješno primijenila i dalje razvila [[Franačka]].
<tt>Marc Bloch: ''Feudalno društvo'', Zagreb: Golden marketing, 2001, str. 159-160</tt>

=== Prevlast Arapa (711-1085.g.) ===

[[Arapi]] i njihovi saveznici islamizirani sjevernoafrički [[Mauri]] ([[Moriski]](, početkom VIII st. prodiru preko [[Gibraltarski tjesnac|Gibraltarskog tjesnaca]]. U lipnju 711. vojska Arapa i Berbera kod Jerez de la Frontera (u blizini današnjeg Cadiza) pobjeđuje vizigotsku vojsku. Po arapskom vojskovođi Tariku dobio je ime [[Gibraltar]] (Gabal-al-Tarik). U islamskoj vojsci bile su i [[Židovi|židovske]] čete, a lokalni Židovi, koji su bili izloženi stalnim progonima, pružali su pomoć njegovoj vojsci. Toledo je Tarik zauzeo [[712]]. bez borbe, nakon što su plemići i biskupi pobjegli, a Židovi mu otvorili vrata grada. Osnivaju '''emirat Al-Andaluz''', čije je sjedište [[Córdoba]].

Dio Vizigota održao se na sjeverozapadu u [[Asturija|Asturiji]]. U pokušaju prodora preko [[Pirineji|Pirineja]] Arape je zaustavio [[Franci|franački]] majordom [[Karlo Martel]] pobjedama u [[bitka kod Poitersa|bitci kod Poitersa]] [[732]]. i [[bitka kod La Bere|kod La Bere]] [[737]]. g.

Sukob između [[Abasidi|Abasida]] i [[Omejida|Omejidi]] dovodi do raskola jedinstvene arapske države pod vlašću [[kalif]]a iz [[Bagdad]]a. Istrijebljeni u ostalim arapskim zemljama 750.g, Omejidi zadržavaju vlast jedino na Pirenejskom poluotoku.

==== Cordobski kalifat (756-1035) ====

Godine 756. emir emirata Al-Andaluz proglašava se kalifom pod imenom [[Abd ar-Rahman I.]] Tako nastaje Córdobski kalifat.

Tako islamski svijet dobiva dva kalifa, kao što kršćanski svijet, nešto kasnije, krunjenjem [[Karlo Veliki|Karla Velikog]] dobiva dva cara. Politički raskoli dovode do potiskivanja vjerskog sukoba. Tako su već krajem VIII st. Córdobski kalifat i [[Bizant]] na istoj strani, dok savez sklapaju njihovi protivnici franački kralj [[Karlo Veliki]] i bagdadski kalif [[Harun al-Rašid]].

==== Prvo multikulturno društvo ====

U slijedeća dva i pol stoljeća, Córdobski kalifat doživljava razdoblje političke stabilnosti i znatnog gospodarskog i kulturnog napretka.

Kao i u drugim osvojenim zemljama u to doba, [[Arapi|arapski]] muslimani su snošljivi prema drugim "narodima knjige", tj. kršćanima i Židovima. Priznaje im se sloboda vjere, uz uvjet da plaćaju poseban porez; da bi to izbjegli, mnogi dobrovoljno prelaze na islam.

U poljoprivredi, uvodi se uzgajanje [[pamuk]]a, [[riža|riže]] i [[šećerne trska|šećerne trske]], te razvijaju sustavi umjetnog natapanja.

Razvija se trgovina i obrt. Održavaju se trgovačke veze s kršćanskim zemljama; glavna prepreka jačim vezama nije vjera, nego siromaštvo sjevernih susjeda. Kršćanski posjetioci zadivljeni su arapskim bogatstvom (i često, naravno, snivaju pljačku).

Vrhunac razvoja Córdobski kalifat doživljava u X. st, za vladavine kalifa [[Abd-ar-Rahman III.|Abd-ar-Rahmana III.]] i [[al Hakam II.|al Hakama II.]] Córdoba je jedno od najjačih središta znanosti i umjetnosti na području kršćanstva i islama; svakako mnogo napredniji od kršćanskih gradova. U gradu postoje osvjetljene ulice, izgrađeni pločnici, lijepi vrtovi, izgrađeni su veliki mostovi i [[akvadukt]]i koji dovoze svježu vodu.

[[Židovi]] su u kalifatu do XII. st. uživali široku slobodu, pa je došlo do procvata duhovnog stvaralaštva poznatog kao zlatni vijek židovske književnosti.

U X. st, '''Hasdaj Ibn Šaprut''', znalac hebrejskog, arapskog i latinskog, osniva u [[Cordoba|Cordobi]] hebrejsku akademiju. Razvija se poezija, lingvistika, prirodoslovlje, medicina, astronomija. Mnogi autori pišu podjednako arapski i hebrejski. U književnost unose filozofske i svjetovne sadržaje.<br />
<tt>Eugen Werber: ''Stara hebrejska književnost'', u: ''Povijest svjetske književnosti'', knjiga I, Zagreb: Mladost, 1982, str. 53-88<&tt>

"Muslimanska Španjolska (750-1492) bila je prvo i jedino doista multireligijsko i multikulturno društvo u povijesti." <br />
<tt>Ziauddin Sardar: ''Islam za početnike'', Zagreb: Naklada Jesenski i Turk, 2002, str. 125.</tt>


O značaju Pirenejskog poluostrva u to doba svedoči i činjenica da su u Toledu održana [[Toledo#Crkveni sabori u Toledu|tri crkvena koncila Zapada]] između 396. i 589. godine.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/598567/councils-of-Toledo councils of Toledo], ''Encyclopædia Britannica'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref> Kasnije su se u Toledu održavali lokalni saveti, koji su imali bitan uticaj na politiku kraljevstva.
Svojom visokom kulturom, raskošnim životom, tolerancijom i popustljivošću u vjerskim pitanjima, vladari i vladajući sloj Córdobskog kalifata izazivaju nezadovoljstvo radikalnijih vjerskih i političkih vođa iz Sjeverne Afrike. U XII st. antiracionalistička reakcija suzbija tekovine prethodnih stoljeća.


Vizigoti su tokom dva veka bili [[arijanstvo|arijanci]]. Kralj Rekard I popeo se na presto [[586]]. godine. Godinu dana kasnije odrekao se arijanizma i prešao na [[katolicizam]].<ref name="Frassetto2003">{{Cite book|author=Michael Frassetto|title=Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation|url=http://books.google.com/books?id=yW-GfElbafQC&pg=PA304|year=2003|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-263-9|pages=304}}</ref> Crkva je u ovom periodu imala znatan uticaj. Poticala je jedinstvo zemlje, pružajući kralju potporu protiv velikih zemljoposednika, koji su branili svoje privilegije. Stroga verska politika bila je uperena protiv pagana, Jevreja i arijanaca.
Za dalji kulturni razvoj vidi dolje, poglavlje [[#Kulturno prožimanje i reakcija]].


Kraljevi su vodili politiku stapanja Vizigota sa starim iberskim i romanskim stanovništvom. Preuzimali su i učvršćivali stare rimske ustanove. Godine [[654]]. donesen je zakonik ''[[Liber iudiciorum]]'', koji je zamenio razne vrste običajnog prava.<ref name="Sarris2011">{{Cite book|author=Peter Sarris|title=Empires of Faith: The Fall of Rome to the Rise of Islam, 500-700|url=http://books.google.com/books?id=gn_KualBC6AC&pg=PA422|year=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-926126-0|pages=323-324}}</ref>
==== Raspad kalifata (1035-1085) ====


Borbe za presto su oslabile državu Vizigota i učinile je lakom metom muslimanskih osvajača početkom [[8. vek]]a.
Početkom XI st. Córdobski kalifat se raspada zbog unutrašnjih sukoba. Nemiri dovode do ekonomskog i kulturnog nazadovanja. U isto vrijeme jačaju male kršćanske države na sjeveru: [[Kastilija]], [[León, pokrajina|León]], [[Navarra]], [[Aragon]], [[Barcelona]], [[Portugal]].


=== Kršćanska rekonkvista (1085-1492) ===
=== Mavarska osvajanja ===
{{Glavni članak|Mavarsko osvajanje Pirinejskog poluostrva}}
Ponovno kršćansko osvajanje poluotoka ([[rekonkvista]]), započinje 1085. g. kada [[Alfons VI. Hrabri]] kralj [[Kastilija|Kastilije]] i [[León, pokrajina|Leóna]], osvaja [[Toledo]]. Za povijest Europe, ovaj događaj ima veliki politički značaj, ali još više kulturni.
Koristeći unutrašnje sukobe u Vizigotskoj državi, [[Mavri]] su 711. počeli invaziju i u roku od 5 godina zauzeli skoro celo poluostrvo. Nakon zauzimanja Pirinejskog poluostrva, Mavri su prešli na [[Franačka|franačku teritoriju]], ali su 732. doživeli težak poraz [[Bitka kod Poatjea|kod Poatjea]], čime je zaustavljeno njihovo dalje prodiranje u Evropu.<ref>[http://home.eckerd.edu/~oberhot/moussais.htm Battle of Moussais (Poitiers II): October 732], pristupljeno na dan 29. 10. 2013.</ref> Nakon ovog poraza, muslimanski osvajači su počeli da se nastanjuju u južnom delu poluostrva, koji su nazivali Al-Andaluz. [[Abderaman I]] je [[772]]. proglasio [[Kordopski emirat]]. Na severu poluostrva, u asturijskim planinama, održalo se hrišćansko kraljevstvo, a uskoro su nastale i druge hrišćanske države. [[Abderaman III]] je [[929]]. proglasio [[Kordopski halifat]],<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/es-caliph-ummayyad.htm Umayyad Caliphate of Cordoba 929-1031], ''GlobalSecurity'', pristupljeno na dan 29. 10. 2013.</ref> a za vreme njegove duge vladavine došlo je do kulturnog procvata.


=== Rekonkista ===
==== Društvena struktura: slobodni seljaci ====
{{Glavni članak|Rekonkista}}
Borba za ponovno hrišćansko osvajanje Pirinejskog poluostrva počela je 720. [[Bitka kod Kavadonge|bitkom kod Kovadonge.]]


Sredinom [[10. vek]]a, hrišćanske zemlje obuhvatale su Leon, Asturiju, Galiciju i Kastilju, kao i delove Baskije i Navare. U narednim vekovima rekonkista je nastavljena sa promenljivim uspehom. U [[13. vek]]u hrišćanski kraljevi su zauzeli Kordobu, Sevilju, Majorku, Menorku i Valensiju, a muslimanske teritorije su se svele na Grenadu, koja je pala 1492.
U IX. i X. st. u većem dijelu Europe učvrstio se [[feudalizam|feudalni]] sustav, u kojem klasa [[vitez (titula)|vitezova]], profesionalnih vojnika-konjanika, vlada nad masama seljaka. U kršćanskim kraljevstvima Pirenejskog poluotoka seljaci ostaju slobodni i nose oružje. Izuzetak je [[Katalonija]], osnovana kao franačka [[marka]], s feudalnim sustavom gdje su velikaši odgovorni za obranu.


=== Posle rekonkiste ===
Na područjima osvojenim u rekonkvisti vladari naseljavaju kolone, seljake koji obrađuju zemlju i obavljaju vojnu službu kao pogranična [[milicija]]. Bogatiji među slobodnim seljacima ratuju i kao konjanici, paralelno s konjanicom kriadosa, kraljevih kućnih službenika. To, uz malu površinu, omogućava kralju da održava jaču vlast. Skupštine slobodnih seljaka djeluju kao upravno tijelo.
Manje kraljevine su se vremenom ujedinile u jednu državu, sa izuzetkom Portugalije, mada je tokom kratkog vremenskog perioda (1580—1640) celo poluostrvo bilo politički ujedinjeno u [[Iberijska Unija|Iberijsku Uniju]]. Danas se na Pirinejskom poluostrvu nalaze tri države — Španija, Portugalija i Andora, kao i [[britanske prekomorske teritorije|britanska prekomorska teritorija]] Gibraltar.
<tt>Marc Bloch: ''Feudalno društvo'', Zagreb: Golden marketing, 2001, str. 186-187 i 422-423)</tt>


== Stanovništvo ==
==== Kulturno prožimanje i reakcija ====
=== Religija ===
Ogromna većina stanovnika u svim državama i teritorijama Pirinejskog poluostrva su [[Katolicizam|katolici]] po veroispovesti. Druge religije su slabo zastupljene, mada postoje male zajednice [[Protestantizam|protestanata]] i drugih [[Hrišćanstvo|hrišćana]], [[Islam|muslimana]], [[Hinduizam|hindusa]] i [[Jevreji|jevreja]]. U Španiji i Portugaliji postoji značajan broj nereligioznih osoba.


U anketi ''Centra za sociološka istraživanja'' iz februara 2013, 70,9% ispitanih Španaca se izjasnilo kao katolici, 24,6% se izjasnilo kao nereligiozni, dok je 2,4% ispitanika navelo da pripadaju nekoj drugoj religiji.<ref>[http://datos.cis.es/pdf/Es2984mar_A.pdf Barómetro de abril], ''Centro de investigaciones Sociológicas'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>
Osvojivši [[Toledo]], kršćani su zaplijenili i bogatu toledsku biblioteku. Protivno ranijim običajima (koji je bio čest i kod kršćana i kod muslimana, pa su tako i jedni i drugi pridonijeli uništenju [[Aleksandrijska biblioteka|Aleksandrijske biblioteke]]) nisu spalili nađene spise; sačuvali su ih, proučavali i prevodili na latinski. Veliki značaj imali su židovski učenjaci, koji su dobro vladali hebrejskim, latinskim i arapskim jezikom. Kršćanski vladari nastavili su raniju arapsku tradiciju tolerancije (koja u arapskom svijetu nazaduje), tako da su i kršćanski i islamski učenjaci dolazili u dodir i raspravljali o teologiji, filozofiji i drugim temama.


Katolici čine 81% stanovništva Portugalije, prema rezultatima popisa iz 2011. Pripadnici drugih hrišćanskih veroispovesti čine 3,3% stanovništva, a nereligioznih je 6,8%.<ref>[http://www.ine.pt/ngt_server/attachfileu.jsp?look_parentBoui=156749170&att_display=n&att_download=y Census - Final results : Portugal - 2011], ''Statistics Portugal'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>
Osobito značajno bilo je prevođenje s arapskog na latinski spisa [[Aristotel]]a i drugih grčkih autora, koji su na zapadu bili izgubljeni. [[Toma Akvinski]] i drugi [[Skolastika|skolastičari]] XIII-XIV. st. poznavali su Aristotela, zahvaljujući učenjacima s Pirinejskog poluotoka, Aristotela jedino u prijevodu na latinski; tek u XV. st. počinju se na zapadu proučavati i grčki izvornici.


U Andori je preko 90% stanovništva katoličke veroispovesti,<ref>[http://www.refworld.org/docid/502105e1c.html 2011 Report on International Religious Freedom - Andorra], ''United States Department of State'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref> dok u Gibraltaru ima oko 78% katolika.<ref>[https://www.gibraltar.gov.gi/images/stories/PDF/statistics/Census/census_of_gibraltar_2001.pdf Census of Gibraltar 2001], ''Government of Gibraltar'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>
Vrhunac i "jesen" intelektualnog stvaralaštva na arapskom djelu Pirinejskog poluotoka predstavlju dvojica velikih učenjaka: Arapin [[Ibn Rušd]] (Averroës) i Židov [[Majmonid]]. Obojica žive u [[Cordoba|Cordobi]] u XII. st. Obojica međutim dolaze pod udar vjerske reakcije i bivaju protjerani.


== Jezici ==
U isto vrijeme, kršćanski vladari kao što su [[Alfons VI. Hrabri]] i [[Alfons X. Mudri]], poticali su međusobnu toleranciju i preuzimanje arapskih znanja i dostignuća. Već ranije, jedan od pionira takvog prilaza bio je [[Gerbert od Aurillaca]], papa ''[[Silvestar II.]]'' (998-1003).
[[Datoteka:Mapa lingüístic de la Península Ibèrica.svg|220px|mini|desno|Jezici koji se govore na Pirinejskom poluostrvu]]
Najzastupljeniji jezici na Pirinejskom poluostrvu su [[Španski jezik|španski]], [[Portugalski jezik|portugalski]], [[Katalonski jezik|katalonski]], [[Galicijski jezik|galicijski]] i [[Baskijski jezik|baskijski]].


Španski jezik (ili kastiljanski) je službeni jezik u Španiji i ima najviše govornika. U istraživanju Evrobarometra iz [[2005]], 89% anketiranih stanovnika Španije je navelo španski kao svoj maternji jezik.<ref name="barometar">[http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_sum_en.pdf Europeans and their Languages], ''Eurobarometer'', pristupljeno na dan 27. 10. 2013.</ref>
Averröes je svojim tumačenjima Aristotela i origilnim filozofskim radovima bitno utjecao na razvoj aristotelizma i skolastike uopće u kršćanskoj Europi, dok je u islamskoj svijetu zaboravljen. I on i Majmonid su međutim već za svojih života bili žrtve vjerskih progona.


Portugalski jezik je gotovo univerzalni jezik u Portugaliji i drugi je najzastupljeniji jezik na Pirinejskom poluostrvu.
"A onda je i katolike i muslimane povukla međunarodna struja križarskih ratova i [[jihad]]a (muslimanska antikrižarska vojna), koje su ponovo rasplamsale neprijateljske strasti. Povoljan trenutak je propušten!" <tt>Roberto Lopez: ''Rođenje Europe: Stoljeća V-XIV'', Zagreb: Školska knjiga, 1978, str. 228</tt>


Katalonski jezik je službeni jezik u [[Katalonija|Kataloniji]] i [[Andora|Andori]], a govori se i u nekim delovima [[Aragon]]a i [[Mursija|Mursije]]. Dijalekat katalonskog jezika poznat kao [[valensijanski jezik]] je službeni jezik u [[Valensijanska Pokrajina|Valensijanskoj pokrajini]]. Katalonski jezik je maternji za 5 do 6 miliona ljudi.<ref name="cyberspain">[http://www.cyberspain.com/passion/lenguajes.htm The languages of Spain], ''cyberspain.com'', pristupljeno na dan 27. 10. 2013.</ref> U anketi Evrobarometra iz 2005, 9% ispitanika iz Španije je navelo katalonski kao svoj maternji jezik.<ref name="barometar"/>
Obrzo nakon što su osvojili cijeli poluotok, "katolički kraljevi" (naslov koji im je dodijelio papa [[Aleksandar VI.]]) [[Izabela Kastilijska]] i [[Ferdinand II. Aragonski]] protjeruju sve Židove i Muslimane iz Španjolske, a [[inkvizicija]] nemilosrdno progoni one koji su, prividno ili stvarno, prihvatili kršćanstvo. »Kada su ih protjerali, nastala je takva praznina u vlastitim redovima da je nikad više nisu mogli popuniti.« <tt>Lopez, ''isto'', str. 229</tt>)


Galicijski jezik je službeni jezik u [[Galicija (Španija)|Galiciji]] i njime govori oko 2 miliona ljudi.<ref name="cyberspain"/>
U XV. st. započinje [[renesansa]] u Italiji. Španjolska postaje velika sila, ali kulturno nazaduje. Baklju kulturnog napretka, koju je u XII. st. preuzela od Arapa, predaje Italiji.


Baskijski jezik ima oko 600.000 govornika na severu Španije i službeni je jezik u [[Baskija (pokrajina)|Baskiji]] i [[Navara|Navari]].<ref name="cyberspain"/>
==== Širenje Aragona i Kastilije ====


Ostali manji jezici su [[Aragonski jezik|aragonski]], [[Asturijski jezik|asturijski]], [[Leonski jezik|leonski]], [[Asturleonski jezik|asturleonski]] i [[Oksitanski jezik|oksitanski]].
Ubrzo nakon osvajanja [[Toledo|Toleda]], pod vlast [[Kastilija|Kastilije]] došli su i [[Madrid]] i [[Talavera]]. Godine 1236. Kastilija osvaja [[Cordoba|Cordobu]].


== Države i teritorije ==
Istovremeno se širi i [[Aragon]], koji u XII st. osvaja [[Barcelona|Barcelonu]] i [[Zaragoza|Zaragozu]], a u XIII. st. [[Baleari|Baleare]] i [[Sicilija|Siciliju]]. U XIV. st. osvajaju [[Sardinija|Sardiniju]], a 1442. preuzimaju i krunu [[Napuljska kraljevina|Napuljske kraljevine]].
{| class="wikitable"
|-
!Država/<br />Teritorija
!Stanovništvo (na poluostrvu)
!km²
! %
!Napomena
|-
|{{zastava|Španija}}
|align=right|~ 43.500.000
| 493.514<ref>[http://www.iberianature.com/material/spaingeology.html Physical geography and geology of Spain], ''iberianature.com'', pristupljeno na dan 28. 10. 2013.</ref>
|84,66%
|Bez [[Balearska ostrva|Balearskih ostrva]], [[Kanarska ostrva|Kanarskih ostrva]], [[Seuta|Seute]] i [[Melilja|Melilje]].
|-
|{{zastava|Portugalija}}
|align=right|~ 10.000.000
| 89.261
|15%
|Bez [[Azorska ostrva|Azorskih ostrva]] i [[Madeira|Madeire]]
|-
|{{nowrap|{{zastava|Francuska}}}}
|align=right|12.035
|540
|<1%
|[[Francuska Serdanja]] se nalazi na južnoj strani Pirineja, i tehnički pripada Pirinejskom poluostrvu.
|-
|{{zastava|Andora}}
|align=right|84.082
|468
|<1%
|Država na južnoj strani Pirineja, između Francuske i Španije.
|-
|{{nowrap|{{zastava|Gibraltar}}}}
|align=right|29.431
|7
|<1%
|[[Britanske prekomorske teritorije|Britanska prekomorska teritorija]]
|}


== Najveći gradovi ==
Od sredine XIII st. Arapi vladaju još samo u [[Grenada|Grenadi]] na jugu poluotoka. Grenada opstaje još dva i pol stoljeća zahvaljujući ekonomskom bogatstvu i međusobnim sukobima kršćanskih vladara. Tek nakon ujedinjena [[Kastilija|Kastilije]] i [[Aragon]]a, [[Izabela Kastiljska]] i [[Ferdinand II. Aragonski]] pokreću rat protiv Grenade, koji traje deset godina (1482-1492). Emirat je oslabljen građanskim ratom, kada je [[Abu Abdil]] (Boabdil) podigao pobunu protiv svog oca, emira Abu al-Hasana. Čak i na kraju, islamska Granada bila je ekonomski i kulturno znatno razvijenija od kršćanskih zemalja.
{{Najveći gradovi na Pirinejskom poluostrvu}}


== Vidi još ==
U godini pada Granade, 1492., objavljena je naredba o protjerivanju svih Židova iz Španjolske, a Kolumbo je otkrio Novi svijet.
* [[Apeninsko poluostrvo]]
* [[Balkansko poluostrvo]]


=== Stvaranje Španjolske ===
== Reference ==
{{reflist|2}}


== Literatura ==
[[Aragon]] i [[Kastilija]] ujedinjeni su zahvaljujući braku [[Izabela Kastiljska|Izabele Kastiljske]] i Ferdinanda II. Aragonskog, koji vladaju zajedno iako svako zadržava svoje titule.
* {{Cite book |ref= harv|author=Peter Sarris|title=Empires of Faith: The Fall of Rome to the Rise of Islam, 500-700|url=http://books.google.com/books?id=gn_KualBC6AC&pg=PA422|year=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-926126-0|pages=323-324}}
* {{Cite book |ref= harv|author=Michael Frassetto|title=Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation|url=http://books.google.com/books?id=yW-GfElbafQC&pg=PA304|year=2003|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-263-9|pages=304}}
* {{Cite book |ref= harv|last=Cameron|first=Ward |coauthors=Perkins and Whitby |title=The Cambridge Ancient HIstory - Volume XIV. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600|page=113-114}}


== Spoljašnje veze ==
Za dalju povijesti vidi članke [[Španjolska]] i [[Portugal]].
[[categoy: Poluotoci]]
{{Commonscat|Iberian Peninsula}}
{{Commonscat|Iberian Peninsula}}
* [http://www.stonepages.com/megalinks/01_megalithic_sites/iberian_peninsula/index.html Kolekcija internet linkova vezanih za Pirinejsko poluostrvo]


[[Kategorija:Geografija Portugala]]
[[Kategorija:Poluostrva u Evropi]]
[[Kategorija:Geografija Španije]]

Verzija na datum 4 februar 2015 u 01:44

Satelitska slika Pirinejskog poluostrva

Pirinejsko poluostrvo je poluostrvo koje se nalazi na krajnjem jugozapadu Evrope. Od ostatka Evrope je odeljeno planinskim lancem Pirineja, po kojem je i dobilo ime. Poznato je i pod nazivom Iberijsko poluostrvo, koji potiče od imena naroda koji je u davnoj prošlosti naseljavao jedan deo poluostrva (Iberi).

Danas se na njemu nalaze države Španija, Andora i Portugalija, britanska prekomorska teritorija Gibraltar i mali deo Francuske (Francuska Serdanja).

Geografija

Pirinejsko poluostrvo je najzapadnije od tri južnoevropska poluostrva (Pirinejskog, Apeninskog i Balkanskog). Prostire se između rtova Punta de Tarifa na jugu i Punta de Estaka de Bares na severu, i između rtova Kabo da Roka na zapadu i Kap de Kreus na istoku. Na severu i zapadu je okruženo Atlantskim okeanom a na jugu Sredozemnim morem. Na severoistoku se nalazi planinski lanac Pirineji, koji čini prirodnu granicu između Pirinejskog poluostrva i ostatka Evrope.[1] Uski Gibraltarski moreuz na jugu odvaja poluostrvo od obale Afrike.[1] Površina Pirinejskog poluostrva je oko 582.000 km², što ga čini drugim po veličini poluostrvom u Evropi. Dužina obale je 3.313 km, od čega je 1.660 km sredozemna obala, a 1.653 km atlantska obala.

Najveći deo poluostrva (oko 2/3) zauzima visoravan Centralna mezeta,[1] izgrađena od prekambrijskih i kristalastih stena i starih krečnjaka

Istočni deo Španije i južni deo Portugalije imaju mediteransku klimu, delovi okrenuti Atlantskom okeanu imaju okeansku klimu, a u unutrašnjosti preovlađuje kontinentalna klima.

Istorija

Praistorijsko razdoblje

Pirenejsko poluostrvo bilo je naseljeno već u paleolitu. U pećinama, od kojih je najslavnija Altamira, nađene su brojne pećinske slike.[2]

U mlađem kamenom dobu i u bakarnom dobu, Pirinejsko poluostrvo je bilo jedno od kulturnih središta.

Širenje Saharske pustinje uzrokovalo je iseljavanje stanovništva, od kojih jedan deo prelazi Gibraltarski moreuz i naselio se na Pirenejskom poluostrvu. Tu su osnivali stalna naselja, a kasnije su se otvorili i značajni rudnici, naročito srebra i gvožđa.

Plemena zemljoradnika i stočara kasnije su sa Pirenejskog poluostrva otišla na sever, kopnenim putem preko Pireneja ili brodovima. Naselili su se na područjima zapadne i srednje Evrope. U II i III milenijumu pre Hrista postojala je značajna pomorska trgovina duž atlantske obale, koja je kasnije zamirla zbog stalnih ratova i gusarskih napada.

Pre rimskog osvajanja

Početkom I milenijuma pre nove ere Feničani su osnivali trgovačka naselja (faktorije) na mediteranskoj obali.[3] U VII veku pre Hrista naselili su se i Grci, ali pomorsku trgovinu u sledećim vekovima su kontrolisali Kartaginjani. Unutrašnjost zemlje su osvojili Kelti.

Nakon poraza u Prvom punskom ratu, kada je izgubila Sardiniju, Siciliju i Korziku, Kartagina je povećala svoje prisustvo na Pirinejskom poluostrvu.[4] Drugi punski rat je izbio 218. p. n. e. i završio se porazom Kartagine, nakon čega je poluostrvo postepeno potpalo pod vlast Rimljana.

Vladavina Rimljana

Glavni članak: Hispanija
Provincije Hispanije za vreme vladavine Oktavijana Avgusta

Od početka II veka p. n. e. Kartaginjane su zamenili Rimljani. Postepeno su prodirali u unutrašnjost i do kraja I veka pre nove ere osvojili su čitavo poluostrvo i osnovali nekoliko provincija. Suzbili su ustanke domaćeg stanovništva[5] i provodili intenzivnu romanizaciju.

Rimljani su Pirinejsko poluostrvo nazivali Hispanija. Tokom njihove vlasti, nekoliko puta je menjana teritorijalna podela Hispanije. Godine 197. p. n. e. stvorene su dvije provincije — Hispanija Citerior (lat. Hispania Citerior) i Hispanija Ulterior (lat. Hispania Ulterior). Oktavijan Avgust je 27. p. n. e. podelio Hispaniju na tri provincije: Betiku, Luzitaniju i Tarakonensis.[6] Carevi Karakala i Dioklecijan su kasnije vršili nove podele. Karakala je povećao broj provincija na četiri, a Dioklecijan prvo na pet, a kasnije na sedam.

Slabljenjem Rimskog carstva, sa severa su prodirali razni varvarski narodi: Alani, Svevi, Vandali, Vizigoti.[5]

Država Vizigota

Glavni članak: Vizigotsko kraljevstvo

Vizigoti su od 418. godine imali kraljevstvo u Akvitaniji (južna Francuska). Godine 507. Franci su zauzeli njihove posede i oni su se povukli preko Pireneja.[7] U razdoblju između 510. i 531. zaustavili su franačke pokušaje prodora.

Vizigotsko kraljevstvo početkom 6. veka

Godine 534. formirali su svoju državu sa sedištem u Toledu, koja je kontrolisala najveći deo poluostrva. Suzbili su prodore Vizantije i Sveva i ugušili pobune lokalnog stanovništva u Baskiji i Andaluziji.

O značaju Pirenejskog poluostrva u to doba svedoči i činjenica da su u Toledu održana tri crkvena koncila Zapada između 396. i 589. godine.[8] Kasnije su se u Toledu održavali lokalni saveti, koji su imali bitan uticaj na politiku kraljevstva.

Vizigoti su tokom dva veka bili arijanci. Kralj Rekard I popeo se na presto 586. godine. Godinu dana kasnije odrekao se arijanizma i prešao na katolicizam.[9] Crkva je u ovom periodu imala znatan uticaj. Poticala je jedinstvo zemlje, pružajući kralju potporu protiv velikih zemljoposednika, koji su branili svoje privilegije. Stroga verska politika bila je uperena protiv pagana, Jevreja i arijanaca.

Kraljevi su vodili politiku stapanja Vizigota sa starim iberskim i romanskim stanovništvom. Preuzimali su i učvršćivali stare rimske ustanove. Godine 654. donesen je zakonik Liber iudiciorum, koji je zamenio razne vrste običajnog prava.[10]

Borbe za presto su oslabile državu Vizigota i učinile je lakom metom muslimanskih osvajača početkom 8. veka.

Mavarska osvajanja

Glavni članak: Mavarsko osvajanje Pirinejskog poluostrva

Koristeći unutrašnje sukobe u Vizigotskoj državi, Mavri su 711. počeli invaziju i u roku od 5 godina zauzeli skoro celo poluostrvo. Nakon zauzimanja Pirinejskog poluostrva, Mavri su prešli na franačku teritoriju, ali su 732. doživeli težak poraz kod Poatjea, čime je zaustavljeno njihovo dalje prodiranje u Evropu.[11] Nakon ovog poraza, muslimanski osvajači su počeli da se nastanjuju u južnom delu poluostrva, koji su nazivali Al-Andaluz. Abderaman I je 772. proglasio Kordopski emirat. Na severu poluostrva, u asturijskim planinama, održalo se hrišćansko kraljevstvo, a uskoro su nastale i druge hrišćanske države. Abderaman III je 929. proglasio Kordopski halifat,[12] a za vreme njegove duge vladavine došlo je do kulturnog procvata.

Rekonkista

Glavni članak: Rekonkista

Borba za ponovno hrišćansko osvajanje Pirinejskog poluostrva počela je 720. bitkom kod Kovadonge.

Sredinom 10. veka, hrišćanske zemlje obuhvatale su Leon, Asturiju, Galiciju i Kastilju, kao i delove Baskije i Navare. U narednim vekovima rekonkista je nastavljena sa promenljivim uspehom. U 13. veku hrišćanski kraljevi su zauzeli Kordobu, Sevilju, Majorku, Menorku i Valensiju, a muslimanske teritorije su se svele na Grenadu, koja je pala 1492.

Posle rekonkiste

Manje kraljevine su se vremenom ujedinile u jednu državu, sa izuzetkom Portugalije, mada je tokom kratkog vremenskog perioda (1580—1640) celo poluostrvo bilo politički ujedinjeno u Iberijsku Uniju. Danas se na Pirinejskom poluostrvu nalaze tri države — Španija, Portugalija i Andora, kao i britanska prekomorska teritorija Gibraltar.

Stanovništvo

Religija

Ogromna većina stanovnika u svim državama i teritorijama Pirinejskog poluostrva su katolici po veroispovesti. Druge religije su slabo zastupljene, mada postoje male zajednice protestanata i drugih hrišćana, muslimana, hindusa i jevreja. U Španiji i Portugaliji postoji značajan broj nereligioznih osoba.

U anketi Centra za sociološka istraživanja iz februara 2013, 70,9% ispitanih Španaca se izjasnilo kao katolici, 24,6% se izjasnilo kao nereligiozni, dok je 2,4% ispitanika navelo da pripadaju nekoj drugoj religiji.[13]

Katolici čine 81% stanovništva Portugalije, prema rezultatima popisa iz 2011. Pripadnici drugih hrišćanskih veroispovesti čine 3,3% stanovništva, a nereligioznih je 6,8%.[14]

U Andori je preko 90% stanovništva katoličke veroispovesti,[15] dok u Gibraltaru ima oko 78% katolika.[16]

Jezici

Jezici koji se govore na Pirinejskom poluostrvu

Najzastupljeniji jezici na Pirinejskom poluostrvu su španski, portugalski, katalonski, galicijski i baskijski.

Španski jezik (ili kastiljanski) je službeni jezik u Španiji i ima najviše govornika. U istraživanju Evrobarometra iz 2005, 89% anketiranih stanovnika Španije je navelo španski kao svoj maternji jezik.[17]

Portugalski jezik je gotovo univerzalni jezik u Portugaliji i drugi je najzastupljeniji jezik na Pirinejskom poluostrvu.

Katalonski jezik je službeni jezik u Kataloniji i Andori, a govori se i u nekim delovima Aragona i Mursije. Dijalekat katalonskog jezika poznat kao valensijanski jezik je službeni jezik u Valensijanskoj pokrajini. Katalonski jezik je maternji za 5 do 6 miliona ljudi.[18] U anketi Evrobarometra iz 2005, 9% ispitanika iz Španije je navelo katalonski kao svoj maternji jezik.[17]

Galicijski jezik je službeni jezik u Galiciji i njime govori oko 2 miliona ljudi.[18]

Baskijski jezik ima oko 600.000 govornika na severu Španije i službeni je jezik u Baskiji i Navari.[18]

Ostali manji jezici su aragonski, asturijski, leonski, asturleonski i oksitanski.

Države i teritorije

Država/
Teritorija 		Stanovništvo (na poluostrvu) km² % Napomena
 Španija ~ 43.500.000 493.514[19] 84,66% Bez Balearskih ostrva, Kanarskih ostrva, Seute i Melilje.
 Portugalija ~ 10.000.000 89.261 15% Bez Azorskih ostrva i Madeire
 Francuska 12.035 540 <1% Francuska Serdanja se nalazi na južnoj strani Pirineja, i tehnički pripada Pirinejskom poluostrvu.
 Andora 84.082 468 <1% Država na južnoj strani Pirineja, između Francuske i Španije.
 Gibraltar 29.431 7 <1% Britanska prekomorska teritorija

Najveći gradovi

Šablon:Najveći gradovi na Pirinejskom poluostrvu

Vidi još

Reference

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Iberian Peninsula, Pearson Education, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  2. ↑ U Altamiri otkriveni novi crteži stari 25.000 godina, Blic, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  3. ↑ Samardžić, N. Istorija Španije. Prvih pola miliona godina. Plato, Beograd, 2005. Str-11-18
  4. ↑ Tarín, S. Dosier: Hispania Romana: Dos siglos de guerra. Historia y Vida 2004; Nº435:32-41
  5. ↑ 5,0 5,1 Hispania, UNRV.com, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  6. ↑ The Conquest of Hispania and the Province of Tarraconensis, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  7. ↑ Cameron, Ward; Perkins and Whitby. The Cambridge Ancient HIstory - Volume XIV. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600. str. 113-114. 
  8. ↑ councils of Toledo, Encyclopædia Britannica, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  9. ↑ Michael Frassetto (2003). Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation. ABC-CLIO. str. 304. ISBN 978-1-57607-263-9. 
  10. ↑ Peter Sarris (2011). Empires of Faith: The Fall of Rome to the Rise of Islam, 500-700. Oxford University Press. str. 323-324. ISBN 978-0-19-926126-0. 
  11. ↑ Battle of Moussais (Poitiers II): October 732, pristupljeno na dan 29. 10. 2013.
  12. ↑ Umayyad Caliphate of Cordoba 929-1031, GlobalSecurity, pristupljeno na dan 29. 10. 2013.
  13. ↑ Barómetro de abril, Centro de investigaciones Sociológicas, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  14. ↑ Census - Final results : Portugal - 2011, Statistics Portugal, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  15. ↑ 2011 Report on International Religious Freedom - Andorra, United States Department of State, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  16. ↑ Census of Gibraltar 2001, Government of Gibraltar, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.
  17. ↑ 17,0 17,1 Europeans and their Languages, Eurobarometer, pristupljeno na dan 27. 10. 2013.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 The languages of Spain, cyberspain.com, pristupljeno na dan 27. 10. 2013.
  19. ↑ Physical geography and geology of Spain, iberianature.com, pristupljeno na dan 28. 10. 2013.

Literatura

Spoljašnje veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Pirinejski_poluotok&oldid=9043117