Ljevica – razlika između verzija
m jatovske varijante u definiciji |
Nema sažetka izmjene |
||
| Red 1: | Red 1: | ||
{{drugo značenje|političku stranku iz Nјemačke|[[Lјevica (stranka)]]}} |
|||
{{otheruses}} |
|||
{{bez_inlajn_referenci}} |
|||
'''Lјevica''' ('''radikalna lјevica''') predstavlja pojam kojim se označavaju politički [[pokret (politika)|pokreti]], [[politička stranka| političke stranke]] i [[politička ideja|političke ideje]] koji pripadaju političkom spektru lјevice. |
|||
'''Ljevica''' ([[ijekavski izgovor|ijek.]]) ili '''levica''' ([[ekavski izgovor|ek.]]), u najširem smislu, označava pobornike različitih nivoa društvenih, političkih i ekonomskih promena sa ciljem stvaranja ''države blagostanja'' (u smislu društvene brige o pojedincu). |
|||
| ⚫ | |||
''Politička levica'', ''levo krilo'' ili samo ''levica'' naziv je kojim označavamo onaj deo [[politički spektar|političkog spektra]] koji je u bliskosti sa idejama i oblicima socijalizma, socijal-demokratije a ponekad i liberalizma; najjednostavnije rečeno, one ideje koje su suprotne [[desnica|desnici]]. |
|||
Savremena ljevica teži umanjenju ili prevazilaženju svih [[društvena stratifikacija|društvenih stratifikacija]].<ref name="expo">Woshinsky, Oliver H., ''Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior'' (Oxon, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 2008) pp. 145-149.</ref> Savremena ljevica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje uzrokuje ekonomski kapitalizam, a kao krajnji cilj vidi prevazilaženje ekonomskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja baziranog na [[direktna demokracija|direktnoj demokraciji]] u političkoj i ekonomskoj sferi, te na demokratski planiranoj proizvodnji. To je sistem proizvodnje i raspodjele koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i svakog pojedinca, te društva kao celine, i koji bi uzimao u obzir nosive kapacitete i uslove regeneracije životne sredine. |
|||
[[Komunizam]], [[socijalizam]], [[marksizam|marksistička]] [[filozofija]], ponekad i oblici [[anarhizam|anarhizma]] najčešće se smatraju levicom ili radikalnim levicom. Ipak, postoje i levičari koji se odriču i negiraju vezu sa komunizmom ili anarhizmom. S druge strane, ima i onih koji smatraju da ne može biti levičar onaj koji se striktno ne drži socijalističke ili komunističke filozofije. |
|||
Zagovara dostizanje postkapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnoj slobodi, jednakosti, solidarnosti i međusobnoj pomoći, zbog čega teže umanjenju i prevazilaženju svih oblika represije, hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarivanje ovih ideja neophodno umanjiti i prevazići sve oblike autoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u ljevičarske političke stranke i pokrete. |
|||
| ⚫ | |||
Pristalice savremene ljevice shvataju svoj ideal kao proces umanjenja i prevazilaženja nepravdi koje stvara ekonomski kapitalizam, koji slijedi višestoljetnu tradiciju borbi naprednih pokreta, radnika, poljoprivrednika, žena, manjina i starosjedioca. |
|||
Vremenom je naziv dobio šira značenja, i počeo je da označava tačku gledišta govornika. U poslednje vreme pod levicom uglavnom podrazumevamo oblike socijalizma, socijal-demokratiju, dok se u SAD pod levicom podrazumeva liberalizam (u smislu individualnih ljudskih sloboda). |
|||
Obilježja savremene ljevice za umanjenje nepravdi koje stvara ekonomski kapitalizam: |
|||
Levica najčešće podrazumeva i [[sekularno|sekularizaciju]] (u smislu odvajanja institucija [[država|države]] i [[religija|religije]]), kao što je to primer u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], [[Indija|Indiji]], [[Bliski Istok|Bliskom Istoku]], i mnogim katoličkim državama, iako postoje retki istorijski primeri saradnje crkve i levičara, kao što je npr. pokret za ljudska prava u SAD ili u slučajevima liberalne teologije i hrišćanskog socijalizma. |
|||
-Na nivou poduzeća to znači razvijanje mehanizama demokracije na radnom mjestu; |
|||
U SAD se "levica" najčešće doživljava kao "volja da se sa drugima dele životni problemi". U svakom slučaju, moral levice uglavnom nije vezan za tradiciju, naciju ili dalje istorijske izvore, već smatra da društvo mora da se menja i da stalno teži ka boljem, pravednijem obliku. |
|||
-Na nivou ekonomije to znači razvijanje društvene i demokratske koordinacije umjesto slijepe tržišne proizvodnje; |
|||
== Poreklo pojma i njegove nedorečenosti == |
|||
Iako zvuči pomalo ironično, prvi "levičari" za vreme Francuske revolucije bili su uglavnom [[buržoazija|buržuji]], oni koji su podržavali [[lese-fer]] kapitalizam i slobodnu trgovinu. Kako su se biračka prava vremenom širila, ova relativno bogata nova elita prevladala je [[aristokracija|aristokratiju]] i ostatke [[feudalizam|feudalizma]], ali se našla u sukobu sa sve brojnijom i sve bolje organizovanom siromašnom klasom radnika i nadničara. Levica iz XVIII veka danas bi najverovatnije bila "desnica". |
|||
-Na nivou državnih institucija to znači širenje predstavničkog tipa demokracije sa mehanizmima direktne demokracije (npr. participativni proračun, opoziv zastupnika i gradonačelnika, itd.); |
|||
U nekim zemljama, na primer Holandiji, levica je dugo vreme označavala ne-religiozne političke ideje. Danas uglavnom preovladava Evropsko značenje i poimanje levice. |
|||
-Na nivou društva to znači borba protiv svakog oblika podređenosti i iskorišćavanja, naročito borba protiv diskriminacije na osnovu rase, pola, seksualne orijentacije, nacionalne ili etničke pripadnosti, svjetonazora, hendikepa, pripadnosti manjinskoj grupi i sl.; |
|||
Evropska levica uglavnom je zauzimala sredinu između ne-komunističkih i komunističkih partija (uključujući i hibride poput eurokomunizma), koje su se ponekad udruživale sa radikalnijom levicom i predstavljale ujedinjeni front levice. U SAD, međutim, nijedna socijalistička ili komunistička partija nije uspela da postigne većeg uticaja u nacionalnoj politici, iako su Socijalistička partija Amerike (krajem XIX i početkom XX veka) i Komunistička partija Amerike (1930-tih godina) napravile određene prodore. |
|||
- U odnosu na okoliš to znači usklađivanje gospodarstva u skladu sa nosećim i obnovljivim sposobnostima okoliša, te sa uvođenjem ekološki prihvatljivih tehnologija. |
|||
== Izvori savremene levice == |
== Izvori savremene levice == |
||
Verzija na datum 10 maj 2018 u 19:24
Ukoliko ste tražili političku stranku iz Nјemačke, vidite članak Lјevica (stranka).Lјevica (radikalna lјevica) predstavlja pojam kojim se označavaju politički pokreti, političke stranke i političke ideje koji pripadaju političkom spektru lјevice.
Smatra se da je naziv nastao u vrијeme Francuske revolucije, iz saziva Skupštine, kada su republikanci, suprotstavljeni monarhistima sјedili na lijevoj strani skupštine.
Savremena ljevica teži umanjenju ili prevazilaženju svih društvenih stratifikacija.[1] Savremena ljevica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje uzrokuje ekonomski kapitalizam, a kao krajnji cilj vidi prevazilaženje ekonomskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja baziranog na direktnoj demokraciji u političkoj i ekonomskoj sferi, te na demokratski planiranoj proizvodnji. To je sistem proizvodnje i raspodjele koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i svakog pojedinca, te društva kao celine, i koji bi uzimao u obzir nosive kapacitete i uslove regeneracije životne sredine.
Zagovara dostizanje postkapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnoj slobodi, jednakosti, solidarnosti i međusobnoj pomoći, zbog čega teže umanjenju i prevazilaženju svih oblika represije, hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarivanje ovih ideja neophodno umanjiti i prevazići sve oblike autoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u ljevičarske političke stranke i pokrete.
Pristalice savremene ljevice shvataju svoj ideal kao proces umanjenja i prevazilaženja nepravdi koje stvara ekonomski kapitalizam, koji slijedi višestoljetnu tradiciju borbi naprednih pokreta, radnika, poljoprivrednika, žena, manjina i starosjedioca.
Obilježja savremene ljevice za umanjenje nepravdi koje stvara ekonomski kapitalizam:
-Na nivou poduzeća to znači razvijanje mehanizama demokracije na radnom mjestu;
-Na nivou ekonomije to znači razvijanje društvene i demokratske koordinacije umjesto slijepe tržišne proizvodnje;
-Na nivou državnih institucija to znači širenje predstavničkog tipa demokracije sa mehanizmima direktne demokracije (npr. participativni proračun, opoziv zastupnika i gradonačelnika, itd.);
-Na nivou društva to znači borba protiv svakog oblika podređenosti i iskorišćavanja, naročito borba protiv diskriminacije na osnovu rase, pola, seksualne orijentacije, nacionalne ili etničke pripadnosti, svjetonazora, hendikepa, pripadnosti manjinskoj grupi i sl.;
- U odnosu na okoliš to znači usklađivanje gospodarstva u skladu sa nosećim i obnovljivim sposobnostima okoliša, te sa uvođenjem ekološki prihvatljivih tehnologija.
Izvori savremene levice
Levica je istorijski uvek bila suprotstavljena koncentraciji bogatstva i moći, posebno u institucionalnom obliku, u rukama onih koji su tradicionalno bili vlasnici bogatstva i moći. Stoga možemo reći da se levica uglavnom zalagala za drugačiju preraspodelu ekonomskih dobara i duboke reforme.
Širenjem industrijske revolucije, levica je počela da okuplja veliki broj nadničara i radnika u fabrikama, te da se bavi problemima nižih (siromašnijih) klasa. Delimični ili potpuni socijalizam, država blagostanja (u smislu socijalnog staranja) i sindikalizam bili su najčešći načini pomoću kojih su levičari pokušavali da ostvare interese siromašnih. U današnje vreme, levica najčešće kritikuje ekonomske efekte globalizacije i zalaže se za fer trgovinu umesto slobodne trgovine.
Tokom XX veka, levica se ujedinila sa pokretima koji su propagirali individualna ljudska i manjinska prava, u smislu rasne i polne jednakosti i kulturne tolerancije. Levica se, takođe, oštro suprotstavljala oblicima agresivnog nacionalizma, imperijalizma i napadačkog rata, na koje se gledalo kao sredstva za unapređenje interesa kapitalizma.
Iako je levica isto toliko heterogena kao i desnica, i postoje velika neslaganja o načinu na koji bi se ostvarili ideali levice, u suštini se većina levičara zalaže za određenu vrstu intervencije vlasti u ekonomiji, i potrebi ostvarivanja dela insteresa nižih i srednjih socijalnih klasa.
Zalaganje za državnu intervenciju, za neki oblik kontrolisane privrede, stavlja levičare u određenu vrstu sukoba sa pobornicima slobodnog tržišta i velikim korporacijama.
Levica najčešće opisuje sebe kao "progresivnu", "naprednu", budući da sebe identifikuje na strani društvenog napretka.
Ideje levica očitavaju se u mnogo oblika, i osobe koje podržavaju neke vrednosti levice ne moraju obavezno podržavati ostale vrednosti i ideje koje se pripisuju levici. U praktičnoj politici, često nailazimo na beskrajne varijacije i kombinacije u kojima levica artikuliše svoju političku misao, i često su sukobi unutar levice jednako žustri kao i oni između levice i desnice.
Vrednosti i ideje levice veoma se razlikuju u odnosu na državu i eru u kojoj se pojavljuju. Često i sami političari ističu neobične, ekscentrične ili naprosto glupe prioritete i pripisuju ih "levici" ili "desnici". Stoga je veoma teško potpuno tačno proceniti nečija ubeđenja i politiku i prikazati je na osi političkog spektra.
Komunizam i levica
Uprkos brojnim varijacijama na ideološkom krilu levice, komunizam se uglavnom svuda smatra delom "levice". Ovo je donekle paralelno sa uključivanjem fašizma (i to, istorijski nacističke Nemačke i fašističke Italije) u "desnicu". Međutim, istorijski primeri komunističkog uređenja uglavnom se veoma razlikuju od onoga što se uobičajeno smatra levicom, i mnogi (posebno evropski) levičari negiraju vezu sa komunizmom, posebno zbog toga što su komunistički režimi bili isuviše totalitarni da bi bili politički humani ili egalitarni. Stoga bi, prema Karlu Poperu, ove istorijske pojave trebalo posmatrati kao oblike totalitarizma. Međutim, postoje komunisti (najpoznatiji je bio Trocki) koji smatraju da je totalitarizam u SSSR plod staljinizma, te da je to izdaja komunističke ideologije. Na isti način, većina desničara negira vezu sa Nacizmom i fašizmom i smatra da su to oblici totalitarizma.
Postoje i mišljenja da su levičarske reforme u nekomunističkim zemljama (pre svega zapadne Evrope), kao što su uspostavljanje mehanizma socijalne zaštite i priznanja sindikalnog udruživanja, pomogle rušenju komunizma i izmirenju kapitalizma i levice tako što su uspostavile širu društvenu podršku kapitalizmu.
Levica i globalizacija
Anti-globalistički pokret, ili Pokret za svetsku pravdu, ili alter-globalistički pokret je zapravo skup društvenih pokreta koji protestuju protiv globalnih trgovačkih sporazuma i njihovih negativnih posledica po najsiromašnije, po prirodnu okolinu, i svetski mir. Uglavnom se smatra da je ovaj pokret levičarski, iako u anti-globalističkim protestima učestvuju i desničarski pokreti. No, zalaganje za drugačiju raspodelu svetskog bogatstva u svojoj suštini ipak se smatra idejom levice.
Literatura
- Karl Marks: "Kapital", "Manifest komunističke partije". Marksovi radovi inspirisali su velike društvene pokrete XX veka.
- Milan Kangrga: "Etika" (Tehnička knjiga Zagreb, 2004). Etika kao večita potreba za boljim svetom, knjiga koja može biti inspiracija savremenoj levici.
- Naomi Klajn: "Ne logo" (Samizdat, 2003). Popularna antiglobalistička odn. antikorporativna knjiga u kojoj autorka izvodi pojedine slučajeve protiv globalizacije.
- Noam Čomski: "Svetski poredak stari i novi" (SKC, 1996). Popularni autor, pre svega zbog svog antiameriočkog stava.
- ↑ Woshinsky, Oliver H., Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior (Oxon, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 2008) pp. 145-149.