Međunarodne sankcije
Međunarodne sankcije su, u pravilu nenasilne, akcije koje pojedine države poduzimaju protiv drugih država kako bi ih prisilile na promjenu pojedinih aspekata vanjske i unutrašnje politike koje drže neprihvatljivim. Po tome da li ih poduzima jedna država, ili međunarodna organizacija dijele se na unilateralne i multilateralne.
Sankcije se obično dijele na tri oblika:
- Diplomatske sankcije - ograničenje ili potpuni prekid diplomatskih odnosa među država, npr. povlačenje ambasadora.
- Ekonomske sankcije - obično se odnose na zabranu trgovine, najčešće vezanu uz oružje, ponekad uz određene izuzetke (kao hrana i lijekovi)
- Vojne sankcije - različite vrste vojnih intervencija
Ekonomske sankcije se razlikuju od trgovinskih sankcija koje se primjenjuju iz čisto ekonomskih motiva, i koje najčešće imaju oblik posebnih carinskih tarifa umjesto potpune zabrane trgovine.
Diplomatske sankcije[uredi | uredi kod]
Diplomatske sankcije su najčešći oblik međunarodnih sankcija, a sastoje se od širokog spektra mjera kojim se ograničavaju diplomatski odnosi između dvije države. Najčešće se svode na povlačenje i reciprocitetno protjerivanje ambasadora, kao i ograničenja diplomatskih kontakata.
Jedan od najnovijih primjera je odluka Evropske Unije da godine 2003. zabrani visokim predstavnicima vlada država-članica kontakte s predstavnicima vlasti Kube, kako bi se izrazilo nezadovoljstvo ukidanjem moratorija na smrtnu kaznu. [1]
Ponekad su diplomatske sankcije usmjerene ne prema državama, nego pojedincima koji se obično vezuju uz određenu politiku. Jedan od primjera jest odluka EU da se zabrani pristup Aleksandru Lukašenku zbog nedemokratskog načina vladavine u Bjelorusiji, odnosno određenom broju hrvatskih državnih funkcionara koje se smatralo odgovornim za skrivanje generala Ante Gotovine.
Diplomatske sankcije se uglavnom smatraju najblažim od svih sankcija, jer u pravilu imaju više simboličku nego praktičnu vrijednost. One uglavnom služe za nedvosmisleno izražavanje nezadovoljstva nečijom državnom politikom, odnosno ozbiljno upozorenje prije uvođenja strožih mjera kao što su ekonomske sankcije ili rat.
Ekonomske sankcije[uredi | uredi kod]
Ekonomske sankcije mogu varirati od uvođenja posebnih kaznenih carinskih stopa na uvoz roba iz određenje zemlje, do potpune zabrane bilo kakve trgovine, te, konačno uvođenja pomorske, zračne i kopnene blokade s ciljem efikasne primjene tih mjera.
Svrhe ekonomskih sankcija je prije svega izazivanje poremećaja u privrednom životu neke zemlje, koji bi se naknadno trebali odraziti na njenu političku stabilnost te doveli do rušenja režima, odnosno ga onemogućili da provodi politiku koja je dovela do uvođenja sankcija.
Neki od najpoznatijih primjera ekonomskih sankcija jesu UN-ove sankcije protiv Iraka, UN-ove sankcije protiv SRJ te embargo SAD protiv Kube.
Vojne sankcije[uredi | uredi kod]
Vojne sankcije obično predstavljaju niz mjera kojima je cilj onemogućiti neku državu da provodi određene vojne akcije koje se smatraju neprihvatljivima.
Te se mjere mogu sastojati od embarga na uvoz vojne opreme, čime bi se određena država onemogućila da provodi vojne operacije. Jedan od takvih primjera je 15-godišnji američki embargo Pakistanu na uvoz modernih aviona tipa F-16, kojima se izražavalo nezadovoljstvo zbog razvoja nuklearnog oružja. [2].
Stroži oblik sankcija jest korištenje oružanih snaga kako bi se provela zračna, pomorska i kopnena blokada neke države.
Pored njih postoje i vojne sankcije kojima se zadire u suverenitet nekih država, odnosno određuju se tzv. sigurnosne zone ili zone zabrane leta, u kojima je oružanim ili policijskim snagama neke države zabranjen pristup, pod prijetnjom primjene oružane sile.
Kao krajnja vojna sankcija se primjenjuje vojna intervencija, odnosno rat, mada njihovi zagovornici u tu svrhu najčešće koriste razne eufemističke nazive kao što su policijska akcija, nametanje mira i sl.
Uloga međunarodnih sankcija u suvremenom svijetu[uredi | uredi kod]
Međunarodne sankcije su u 20. vijeku, a pogotovo nakon drugog svjetskog rata, stekle veliku popularnost kao jedan od instrumenata međunarodne politike. Kao njihova najveća prednost se navodi to da - uz diplomaciju -predstavljaju najefikasniju moguću alternativu ratu kao sredstvo rješavanja međunarodnih sporova.
Zagovornici međunarodnih sankcija tvrde da su one postale još efikasnije zahvaljujući ekonomskim, političkim i kulturnim trendovima na kraju 20. vijeka. Tako je zahvaljujući globalizaciji privreda svake zemlje daleko osjetljivija na prekid protoka robe, ljudi i kapitala. Zahvaljujući porastu broja demokratskih država na svijetu, vlastodršci su daleko osjetljiviji na sankcije. Izloženost globalnim medijima, pak, stanovnike državama pod sankcijama čini daleko svjesnijim nacionalnog poniženja, za što je jedan od primjera zabrana sudjelovanja SRJ na međunarodnim sportskim natjecanjima početkom 1990-ih.
S druge strane, međunarodne sankcije su kao koncept došle pod udar kritičara koji ih smatraju izgovorom za nepoduzimanje konkretnih akcija protiv problematičnih državama u slučajevima kada za to ne postoje neposredni interesi. Kao argument protiv sankcija se navodi činjenica da u mnogim autokratskim i nacionalističkim državama sankcije služe kao izgovor za povećanje političke represije, odnosno šovinizma, ksenofobije i teorija zavjera. Vrlo čest argument je i činjenica da sankcije dovode do njihovog kršenja koje služi kao podloga za razvoj organiziranog kriminala i korupcije.