Lisikratov spomenik
Lisikratov spomenik blizu Akropolja u Atini podigao je neki Atinjanin po imenu Lisikrat, u znak svoje pobede koju je kao horeg odneo na muzičkom nadmetanju u izvođenju ditiramba u Dionisovom pozorištu 334. pne. Spomenik je izgrađen u podnožju severozapadne padine Akropolja, u ulici koja se u antičko doba zvala Ulica tronožaca (Τρίποδες).[1][2]
Na četvorouganoj bazi od pravilnih tesanika podignut je tolos, oko koga se nalazi šest korintskih polustubova, sa arhitravom i frizom izvedenim u čistom jonskom stilu. Ova cilindrična građevina, čija je baza izdignuta na tri stepenika, završava se koničnim krovom, na čijem se vrhu nalazi stablo akanta, iz koga klijaju tri sučelice postavljena i u volute savijena lista. Na tim listovima počivale su noge bronzanog tronošca ― trofeja dodeljenog Lisikratu za pobedničku horegiju, zbog koga je i ceo spomenik podignut. Visina ovog spomenika iznosi 10,34 metara, dakako ne računajući tronožac, koji je davno propao. Na arhitravu spomenika nalazi se natpis koji spominje ime Lisikrata kao pobednika.[3]
Skulpturnu dekoraciju spomenika čini friz od plitkog reljefa, u kome se prepoznaju odlike Praksitelove škole. Na reljefu je predstavljen mit o tome kako su tirenski gusari pokušali da zarobe boge Dionisa. Mladi Dionis predstavljen je sa panterom i okružen satirima, koji tirenske pirate pretvaraju u delfine zbog njihove bezbožničke namere. Osim Dionisa, koji mirno sedi i posmatra šta se oko njega događa, sve ostale figure date su u živom pokretu, sa odećom koja visoko vijori i u dijagonalnim položajima, tako da je u potpunosti ostvaren utisak akcije, pokreta sukoba i strasne borbe kojom su obuzeti Dionis i njegovi pratioci, naoružani dugim tirsosima.[4][5]
Godine 1658. jedan francuski kapucinski samostan osnovan je u blizini Lisikratovog spomenika, a 1669. uspeo je taj spomenik i kupiti. U to je vreme ta građevina bila poznata kao "Demostenova lanterna", po čuvenom atinskom govorniku i državniku iz 4. veka pne.[6] Pravo značenje i funkcija spomenika otkriveni su tek kad je Jacob Spon pročitao natpis na arhitravu.[7] Mlade britanske arhitekte James Stuart i Nicholas Revett objavili su crteže spomenika, prve pravljene po tačnim merama i u razmeri, u svom delu Atinske starine (Antiquities of Athens, London 1762). Spomenik je postao poznat u Francuskoj i Velikoj Britaniji zahvaljujući njegovim predstavama na gravurama, a građene su i "poboljšane" verzije spomenika, koje su postale uočljive karakteristike nekoliko engleskih parkova. Lord Byron odseo je u tom samostanu tokom svoje druge posete Atini. Godine 1818. u samostanskom vrtu zasađena je prva biljka paradajza u Grčkoj. Godine 1821. samostan, koji se razvio oko Lisikratovog spomenika, stradao je u požaru tokom turske okupacije Atine, nakon čega je ceo samostan srušen, a spomenik je postao izložen vremenskim prilikama. Godine 1829. kaluđeri su ceo spomenik ponudili nekom Englezu koji se nalazio na proputovanju, ali se pokazalo previše komplikovanim celu tu strukturu rastaviti i otpremiti. Posle je lord Elgin vodio neuspešne pregovore o otkupu spomenika. Francuski arheolozi očistili su krš koji je u međuvremenu bio skoro zatrpao spomenik te pretražili tu oblast u potrazi za delovima građevine koji su nedostajali. Tokom 1876. i 1887. arhitekte François Boulanger i E. Loviot nadgledali su restauraciju koja je izvršena pod pokroviteljstvom francuske vlade.[8]
- ↑ Pausanija, Opis Helade, I, 20, 1.
- ↑ Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović u: Pausanija, Opis Helade, prev. Ljiljana Vulićević, Matica srpska, 1994, komentar pod 1. uz I, 20, str. 453.
- ↑ Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović u: Pausanija, Opis Helade, prev. Ljiljana Vulićević, Matica srpska, 1994, komentar pod 1. uz I, 20, str. 453.
- ↑ Branko Gavela, Istorija umetnosti antičke Grčke, Beograd: Naučna knjiga, 1991, str. 217.
- ↑ Herbert F. De Cou, "The Frieze of the Choragic Monument of Lysikrates at Athens", The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts, No. 8. 1 (January - March 1893), str. 42–55, daje sažetak njegove historije.
- ↑ J. R. McCredie, "The 'Lantern of Demosthenes' and Lysikrates, son of Lysitheides, of Kikynna", Studies Presented to Sterling Dow (GRBS Monograph 10), 1984, str. 181–183.
- ↑ Spon, Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant, 1678, vol. III, pt 2 pp21ff (zabeleženo kod Herberta F. De Coua 1893).
- ↑ Sažetak istorije prema: Herbert F. De Cou, "The Frieze of the Choragic Monument of Lysikrates at Athens", The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts, No. 8. 1 (January - March 1893), str. 42–55, daje sažetak njegove historije.
- Odlomci iz vodiča Arhivirano 2007-08-03 na Wayback Machine-u (en)
- "Neoklasična arhitektura i uticaj antike" Arhivirano 2004-08-15 na Wayback Machine-u (en)
