Hedum
Hedum je naselje ili kastel koje je evidentirano za najraniji antički period Srednje Bosne, na solinskom natpisu oznake CIL III, 3198b = CIL III, 10156b = ILJug I, 263, sa tekstom:[1]
- ...]AESAR DIVI AVGVSTI•F / ]VGVSTVS•IMP•PONTIF•MAX / TRIB•POTEST• XXI COS III / VIAM A SALONIS AD HE[…. ?] ASTEL[..?] /5 DAESITIATIVM PER M?[…. …?]VVM / CLVI MVNIT / ET IDEM VIAM AD BATH?[…. ?]MEN / QVOD DIVIDIT B[.] E[…. …..] IBVS / A SALONIS MVNIT PER […. ..] ASVVM /10 CLVIII / --- // MVNIT AD IMVM MONTEM DITIONVM / VLCIRVM PER MILLIA PASSVVM/ A SALONIS LXXVIID /15 P DOLABELLA LEG PRO / PR
- Tiberije Cezar, božanskog Augusta sin, August, imperator, vrhovni svešenik, tribunske vlasti 21 (godine), konzul tri (puta), put od Salone do dezitijatskog kastela He(...?) od 156 (rimskih) milja izgradi, i isto put do rijeke Bosne koja razdvaja Breuke i Oserijate? od Salone izgradi u 158 (rimskih) milja... [2]
Naselje je postojalo 19/20. god. n. e. kada je za vrijeme namjesništva Dolabele bila dovršena cesta koja je do njega dolazila iz Salone, prijestolnice rimske provincije Dalmacije.[3][4]
Poslije Dolabele cesta je produžena do Argentarije.[5] Na Tabuli Peutingeriani je obilježena kao linija Salona – Argentaria. Vodila je trasom Salona (Solin) – Tilurio (Gardun kod Trilja) – Ad Libros (Bukova Gora) – In monte Bulsinio (Privala, Žbanica) – Bistue Vetus (Tomislavgrad) – Ad Matricem (Otinovci kod Kupresa) – Bistue Nova (Bugojno) – Stanecli (Sarajevsko polje) ... Argentaria (Srebrenica).[6] Bila je duga 122 rimskih milja, odnosno dužine 183 km. Dolabela je ovu cestu počeo graditi kao vojničku cestu – via munita - radi kontrole glavnog uporišta Dezitijata Castellum Hedum u blizini Breze, kao i nadzora ostalih usputnih područja u unutrašnjosti provincije. Hedum je postojao i u predrimsko vrijeme, u formi gradinskog naselja.[7]
Osim solinskog natpisa više ne postoji nijedan jedini podatak koji bi se odnosio na ovaj dezitijatski kastel.[6] Za sada se još uvijek nije poznata tačna ubikacija, pa se Hedum locira na više lokacija:
- južne oblasti Srednje Bosne (Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine):
- Artur Evans i Ivo Bojanovski ga smještaju „negdje oko Breze ili Kiseljaka“ (na Gracu u selu Podgori kraj Župče, oko 3 km prije Breze, gdje je u blizini pronađen i poznati natpis Batona, sina Likajeva (Bato Liccai), arheološki nalaz sa najviše ilirskih imena.[5]
- Esad Pašalić i Karl Pač navode „Breza ili njena okolina“
- Ivo Paškvalin ga locira u Brezu
- Salmedin Mesihović ga smješta u naseobinski kompleks Zlatište – Debelo Brdo – Soukbunar (u Sarajevu) ili u širu zonu Višnjica – Podastinje - Kiseljak.
Hedum i Desnik[uredi | uredi kod]
Salmedin Mesihović je iznio teoriju kojom povezuje Hedum sa Desnikom, srednjovjekovnim naseljem u Bosni koji pominje Konstantin Porfirogenet, čija lokacija takođe nije utvrđena. Ako je Hedum nastavilo postojati i u toku antičkog perioda, onda je možda dočekao i naseljavanje Slavena, pa se u ranoj bosanskoj historiji pretvorio u srednjovjekovnu tvrđavu.
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ „Ivo Bojanovski - Dolabelin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalamciji”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1974. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Salmedin Mesihović , ILIRIKE”. Autorsko izdanje, Sarajevo, 2014. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „SALMEDIN MESIHOVIĆ -Aevum Dolabellae – Dolabelino doba”. ANUBiH, Godišnjak br 39. Arhivirano iz originala na datum 23. 9. 2015. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „VELJKO PAŠKVALIN: Ilirsko-panonsko pleme Desidijata Srednje Bosne u rimsko doba i rekognostiranje njihovih područja”. Godišnjak centra za balkanološka ispitivanja ANUBIH, Knjiga XXXI, strana 191. Arhivirano iz originala na datum 2020-11-30. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 5,0 5,1 „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ 6,0 6,1 Adnan Busuladžić, mentor - STUDENT: Amina Veladžić - Rimska urbanizacija na tlu današnje Bosne i Hercegovine - UNIVERZITET U SARAJEVU FILOZOFSKI FAKULTET
- ↑ „Esad Pašalić – ANTIČKA NASELJA I KOMUNIKACIJE U BOSNI I HERCEGOVINI”. Zemaljski muzej, Sarajevo, 1960. Pristupljeno 9. 2. 2016.