Crkva Prenos mošti Sv. Oca Nikolaja

Crkva Prenos mošti svetog oca Nikolaja
Osnovne informacije
Lokacija	Reljevo, Sarajevo
Religija	Pravoslavlje
Država	Bosna i Hercegovina
Arhitektonski opis
Arhitektonski tip	Crkva
Smjer fasade	Istok-zapad
Dovršeno	1886.
Specifikacije
Dužina	15,80 m.
Širina	6,70 m.
Toranj/-evi	1
Visina tornja	21,47 m.
Materijali	Kamen

Crkva Prenos mošti sv. oca Nikolaja u Reljevu, u opštini Novi Grad, Sarajevo, je crkva Srpske pravoslavne crkve i pripada Dabrobosanskoj mitropoliji. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i Poslovnika o radu, na sjednici održanoj 26. oktobra 2010. godine je donijela je odluku da se crkva Prenos mošti sv. oca Nikolaja i zgrada Bogoslovije u Reljevu, opština Novi Grad Sarajevo, proglasi za nacionalni spomenik BiH. Sagrađena je 1897. godine, i godinu dana nakon osvećenja u crkvu su preneseni posmrtni ostaci mitropolita Georgija Nikolajevića.

Lokacija

Graditeljska cjelina Crkva Prenos mošti sv. oca Nikolaja i zgrada Bogoslovije nalazi se u Reljevu općina Novi Grad, u mjestu Dobroševići, koje je mostom preko rijeke Bosne povezano sa naseljem Rajlovac. Ista lokacija je poznata i pod imenom Vinja Luka ili Vinska Luka.

Historija

Početkom austrougarskog perioda u BiH, 1880. godine na osnovu sporazuma između austrougarske vlasti i Carigradske patrijaršije, Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini postala je autonomna mitropolija, pod vrhovnom duhovnom vlašću carigradskog patrijarha, u čiji sastav pored Dabrobosanske eparhije ulaze i Zvornička, Zahumsko-hercegovačka, a kasnije i Banjalučko-bihaćka eparhija. U tom historijskom periodu Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini je dobila i svoju nacionalnu jerarhiju (grčke mitropolite zamijenili su velikodostojnici Srbi). Prvi mitropolit bio je dabrobosanski mitropolit Sava Kosanović od 1881. do 1885. godine.

Već 1882. godine osnovana je Bogoslovija sa seminarom za sve bosanskohercegovačke eparhije, koja je do Prvog svjetskog rata radila u Reljevu, a između dva svjetska rata u Sarajevu. Izgradnja zgrade gdje je smještena Bogoslovija u Reljevu izvršena je u periodu između 1883. i 1884. godine, na zemljištu koje je darovao mitropolit Sava Kosanović.

U periodu između 1884. i 1886. godine, o trošku barona Feodora Nikolića, izgrađena je crkva sa grobnicom, posvećena prazniku Prenosa moštiju dabrobosanskog mitropolita Đorđa Nikolajevića. Mitropolit je 1896. godine sahranjen na groblju Koševo u Sarajevu, a ne u Reljevu.

Tokom većeg dijela austrougarskog perioda crkva je služila isključivo za potrebe đaka i nastavnog kadra Bogoslovije. Godine 1911. dobija ulogu parohijske crkve. Godine 1917., obustavljen je rad Bogoslovije u Reljevu, čije je sjedište prebačeno u Sarajevo. Od tada, pa do 1941. godine zgrada Bogoslovije u Reljevu ima funkciju sirotišta. Tokom drugog svjetskog rata, crkve i Bogoslovije nisu doživjele razaranja. Nakon 1945. godine, crkva je i dalje parohijska, dok je zgrada Bogoslovije adaptirana u osnovnu školu “Gavrilo Princip”. Ta osnovna škola je bila u funkciji do konca 1995. godine.

Crkva Prenos mošti sv. oca Nikolaja u Reljevu, nakon radova iz 2005. godine, se nalazi u dobrom konstruktivnom stanju i redovno se održava. U periodu od 1996. do 2010. godine objekat Bogoslovije je degradiran usljed ljudskog djelovanja i uticaja atmosferalija.

Opis

Po arhitektonskoj koncepciji, u sarajevskoj regiji tokom austrougarskog perioda građena su dva tipa pravoslavnih crkvi: crkve centralne osnove (Crkva sv. Save na Ilidži i Crkva Uspenja presvete Bogorodice na Palama) i jednobrodne zasvođene crkve sa zvonikom na zapadnoj strani (Crkva Sv. velikomučenika Georgija - Trnovo i Crkva svetog Ilije u Ilijašu). Prvi tip javlja se kao konkretizacija romantičarskih težnji za ispoljavanjem nacionalnog identiteta, a drugi tip znatno je češće realizovan, pošto se radi o relativno jednostavnim i prostornim rješenjima. Ta tendencija je rezultat i uticaja vojvođanskih učitelja, koji u određenim slučajevima prenose izvjesne uticaje vojvođanskog baroka.

Crkva Prenos mošti sv. oca Nikolaja u Reljevu pripada tipu jednobrodnih zasvođenih crkvi sa zvonikom, zidanih kamenim blokovima i opekom, sa polukružno završenim svetištem na istočnoj strani i horom na zapadnoj ulaznoj strani. Crkva ima pravougaonu osnovu ukupnih dimenzija 15,85 m x 6,70 m. Visina crkve do sljemena dvovodnog krova iznosi 8,10 m. U osovini crkve nalazi se zvonik dimenzija 3,10 m x 3,10 m, visine 21,47 m.

Projektanti bogoslovije su Johan Kelner i Josip Černi, a crkve Josip Černi. Po stilskim karakteristikama crkva je izvedena u istoricističkom stilu. U kompoziciji fasada prisutna je vertikalna podjela kontraforima između kojih se pojavljuju dekorativni elementi – frizovi sa slijepim arkadicama. Isti motiv, dopunjen snažnim vijencem u centralnom dijelu, javlja se i na zvoniku. Završna obrada fasada je bihromatska. Fasade su izvedene u vodoravnim trakama bijele i terakot boje, izuzev kamenog sokla visine 50 cm. Oblik krova je vrlo sličan obliku krova zvonika Katoličke crkve Uznesenja Marijina na Stupu (Sarajevo), projektovanom od strane asistenta Josipa Vancaša godine 1891. godine.

Tlocrtna osnova zgrade Bogoslovije je u obliku slova „U“, ukupnih dimenzija 33,00 m x 20,50 m. Objekat se sastoji od 3 krila pravouganog oblika jednakih tlocrtnih osnova, koja se djelomično preklapaju, dimenzija 20,00 m x 13,50 m. Spratnost centralnog krila iznosi P+2, a spratnost bočnih krila iznosi P+1. Fasade zgrade Bogoslovije izvedene su bez posebnih ornamenata karakterističnih za historicističke objekte istog perioda. Od fasadnih ornamenata prisutni su samo linijski vijenci između etaža, kao i skromno dekorirani prozorski okviri. Fasade su malterisane i bojene u svijetlosmeđu nijansu boje.

Ikonostas sa ikonama

Ikonostas Crkve Prenosa mošti sv. oca Nikolaja u je jednostavna zidana pregrada koju krase dvije prijestolne ikone, carske dveri i oslikane bočne dveri.

U centralnom otvoru su smještene drvene, tradicionalno dvokrilne, carske dveri sa jednostavnim geometrijskim ukrasom (krugovi, kvadrati, trokuti...). Carske dveri su flankirane stubovima koji su obojeni na način da podražavaju mermer sa kapitelima na vrhovima. Bočni otvori namijenjeni su južnim i sjevernim dverima na čijim površinama su ikone sa prikazima svetačkih likova. Dveri su završene lučno, sa ukupnom površinom 58 cm x 130 cm. Prema stilskim značajkama moguće je zaključiti da su ikone izvedene koncem XIX. stoljeća, rad nepoznatog autora.

Plaštanica

Plaštanica, čije stilske karakteristike upućuju na XIX. stoljeće, je izrađena u duhu neoklasicizma tehnikom ulje na platnu 68 x 48 cm. Obrub je od crvenog pliša širine 37 cm, sa izvezenim stiliziranim krstovima. Kompozicija je vodoravna, vizualno podijeljena u dva pojasa sa temom Polaganje Krista u grob što je, za plaštanice veoma uobičajeno.

Crkveni namještaj

Od crkvenog namještaja u reljevskoj crkvi se nalazi Hristov grob i klupe jednostavne izrade. S obzirom da su u pogledu dizajna ovi predmeti izrazito skromni sva njihova vrijednost leži isključivo u izvornosti.

Literatura

• Vesna Mušeta-Aščerić, Srednjovjekovna naselja na mjestu današnjeg Sarajeva, Prilozi historiji Sarajeva, radovi sa naučnog skupa "Pola milenija Sarajeva" održanog od 19. do 21. marta 1993. godine, str. 35-46.
• Đoko Slijepčević, Historija Srpske pravoslavne crkve, II knjiga, Od početka XIX vijeka do kraja Drugog svjetskog rata, Munhen, 1966.
• Vladislav Skarić, Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, biblioteka "Kulturno naslijeđe", Sarajevo, 1985.