Parazit (književnost)
Parazit (grčki: παράσιτος, lat. părăsītus) naziv je za jednog od tipskih likova u književnosti, posebno u antičkoj komediji, kome u jugoslovenskim književnostima odgovara lik čankoliza. Ova imenica potiče od glagola παρα-σιτέω = "jesti zajedno s nekim"[1] i u tom je značenju nalazimo u Atenejevoj Gozbi sofista.
U staroj Grčkoj terminom "parazit" označavala se prvobitno osoba kojoj je kao čast dodeljeno pravo da se hrani o javnom trošku u zajedničkim blagovaonicama, pri čemu se obično radilo o sveštenicima ili zaslužnim građanima. Plutarh[2] spominje građane koji su se u Pritaneju hranili o trošku države, kao na primer Kleon, koji je tu počast dobio nakon pobede nad Spartancima u bici kod Sfakterije 425. pne. tokom peloponeskog rata.[3].
U staroj atičkoj komediji (5. vek pne.) termin "parazit" poprimio je pejorativno značenje i počeo da označava "ulizicu" koja zarađuje svoj dnevni obrok tako što stalno laska i povlađuje nekom imućnom domaćinu. Sudeći po sačuvanim naslovima, u srednjoj atičkoj komediji parazit je često bio jedan od glavnih likova. U novoj atičkoj komediji on je jedan od tipskih likova, obično družbenik nekog imućnog gazde ili pak kakvog hvalisavog vojnika, kome stalno povlađuje kako bi ga ovaj zauzvrat izdržavao. U nekim komedijama pojavljuju se i likovi parazita poznatih iz stvarnog života.[4] Lik parazita iz nove komedije preneli su u rimsku književnost pisci palijate, od kojih nam je poznato delo Plauta i Terencija. U njihovim komedijama lik parazita, kao i lik kuvara, uglavnom stoji izvan glavnog toka radnje i na sceni se pojavljuje radi uvođenja doze lakrdije i uvećanja humora u drami. Izuzetak je Plautov Žižak (Curculio), u kome parazit igra naslovnu ulogu i jedan je od glavnih likova.
Lukijan (De parasito) pokazuje da je u njegovo doba (2. vek) ta reč dobila već jasno uvredljivo značenje, a takođe svedoči i o postojanju izvedenice "parazitija" (παρασιτία) u značenju "umeće parazitovo, nisko laskanje".[5] U latinskom, van komedije, imenica părăsītus prvobitno je takođe značila "gost koji jede s nekim ili kod koga",[6] no češće se upotrebljavala u pogrdnom smislu za "grebatora", tj. onoga koji od laskanja živi na tuđ račun, i u tom se smislu nalazi kod Cicerona i drugih pisaca.[7]
- ↑ Stjepan Senc, Grčko-hrvatski rječnik, 1910, reprint: Naprijed, Zagreb, 1991, s.v. παρασιτέω.
- ↑ Plutarh, Uporedni životopisi, "Solon", 24, 3: "Ima u sebi nečeg osobenog i Solonova uredba o javnim ručavanjima, kojima je on dao ime parasitije (παρασιτεῖν). Nije trpeo da ista ličnost dolazi na ta ručavanja, ali je kaznio onoga ko nije hteo da dođe onda kada je na njega bio red. Za prvoga je smatrao da je lakom, a za drugoga da prezire javne ustanove" (Preveo Miloš N. Đurić u: Plutarh, Atinski državnici, Prosveta, Beograd, 1950).
- ↑ Domenico Musti, Storia Greca, Laterza, Bari, 2001, str. 404.
- ↑ M. C. Howatson, The Oxford Companion to Classical Literature, OUP, Oxford, New York, 1997, s.v. parasite.
- ↑ Lorenzo Rocci, Vocabolario greco italiano, Società Editrice Dante Alighieri, 1987, 13ª ed., v. παρα-σιτέω
- ↑ Mirko Divković, Latinsko-hrvatski rječnik, 1900, reprint Naprijed, Zagreb, 1990, s.v. parasitus.
- ↑ Ferruccio Calonghi, Dizionario latino italiano, Rosenberg & Sellier, Torino 1950, 3ª edizione, v. părăsītus.