Operacija Majska oluja
Operacija Majska oluja (nem. Maigewitter, izgovor: Majgeviter) je bila zajednička vojna operacija Vermahta, snaga NDH i Jugoslovenske vojske u otadžbini protiv Jugoslovenske armije u severoistočnoj Bosni. Vođena je od 22. do 31. marta 1945. godine.
Operaciju Majska oluja su poduzeli s ciljem da snage 2. jugoslovenske armije u istočnoj Bosni odbaci istočno od Tuzle kako bi obezbedila neometano izvlačenje svojih jedinica iz doline Bosne ka Slavonskom Brodu i otklonila ugrožavanje južnog boka sremskog fronta.
Pozadina[uredi | uredi kod]
Nalazimo se na južnom delu fronta koji se proteže od severne Norveške do Budimpešte. Zadaci koje imamo tu da izvršimo drukčije su vojničke prirode od onih koje smo imali da izvršimo u toku tri i po godine narodnooslobodilačke borbe. Operacije ovakve, drukčije prirode, nisu, razume se, nametnute samo činjenicom da, prema svojim snagama, sada učestvujemo u samom frontu Crvene armije, nego su proizvod čitavog toka rata kod nas.[1]
Pojava krupnih snaga 2. jugoslovenske armije u blizini Brčkog, Gradačca i Gračanice, te izbijanjem jedinica 25. divizije u donji tok rijeke Bosne, povlačenje Nijemaca dolinom te rijeke postalo je veoma ugroženo. Načelnik nemačke Vrhovne komande oružanih snaga, general Alfred Jodl, uputio je 23. februara Komandi Jugoistoka Hitlerovu direktivu u kojoj se za dejstva u Bosni, pored ostalog, kaže:
Zadatak komandanta Jugoistoka za naredni period ostaje: učestvovati u operacijama prema južnoj Mađarskoj shodno ovde datim zapovestima, uz zadržavanje velike teritorije Sarajeva sa udarnom grupom od 4 divizije.[2]
Oslobođenje Gračanice, Gradačca i Modriče sredinom marta 1945. bio je signal za nemačku komandu da u delu severoistočne Bosne izvrši protivudar angažovanjem većih snaga pod komandom general-lajtnanta Helmuta Felmija, komandanta 34. armijskog korpusa.[2] Komanda Grupe armija E je donijela odluku o preduzimanju operacije "Majska oluja" da bi se snage Jugoslovenske armije odbacile što dalje od rijeke Bosne i Save, kako bi se njemačke jedinice bezbjednije mogle povlačiti.[3]
Angažovane snage[uredi | uredi kod]
Komanda Jugoistoka smatrala je da su snage na pomenutim područjima nedovoljne da se suprotstave jedinicama NOVJ, pa je molila Vrhovnu komandu oružanih snaga da joj upute bar dve divizije posle završetka operacija u Podravini i Slavoniji (operacije »Vukodlak« i »Papuk«). Nemačka Vrhovna komanda delimično je udovoljila zahtevima Komande Jugoistoka, upućujući joj u Doboj 7. SS diviziju »Princ Eugen«, Divizijski štab »Stefan« za specijalnu upotrebu, sve delove rasformirane 21. SS divizije »Skenderbeg« i neke dopunske jedinice.[2]
Za operaciju »Majska oluja« su angažovane sledeće osovinske snage:[2]
- 7. SS divizija »Princ Eugen«,
- 22. pešadijska divizija,
- 117. lovačka divizija,
- Borbena grupa »Gajger«,
- ustaško-domobranska 12. i 15. hrvatska divizija,
- Ruski zaštitni korpus
- četnici
Plan operacije[uredi | uredi kod]
Crvena armija je na 35 km. od Berlina, Tolbuhin je izbio, sa pravca Budimpešte, na austrijsku granicu. Saveznici su razbili nemačku odbranu na Rajni. Nemačka je pred slomom. ... U istočnoj Bosni, gde se nalaze jedinice II armije — Nemci vrše ofanzivu![1]
Bilo je predviđeno da njemačka 7. SS divizija istovremeno prodre od Vareša preko Olova i Kladnja, i da zajedno sa snagama koje su nadirale iz Brčkog, Bosanskog Šamca i Doboja osvoji Tuzlu. Ofanziva je imala cilj da rastroji 2. armiju, prisili je na povlačenje i na odbrambene borbe i spriječi učešće njenih jedinica u sarajevskoj operaciji, i istovremeno obezbijedi bezbjedno povlačenje jedinica njemačkog 21. armijskog korpusa iz rejona Sarajeva.[3]
Operacija je trebalo da se izvede u dve etape: u prvoj etapi, u trajanju od oko deset dana, glavninom snaga ovladati linijom Banovići — greben Ozrena — Gračanica — Srnice — Čelić — Koraj, a u drugoj etapi izvršiti koncentričan udar ka Tuzli i ovladati širim rejonom grada.[4]
Tok operacije[uredi | uredi kod]
19. marta 1945. godine, 22. njemačka divizija je sa 47. grenadirskim pukom, dijelom snaga 117. lovačke divizije i izviđačkim dijelovima 12. ustaškog zdruga, napala jedinice 25. divizije pravcem: Brka-Bijela-Srnice. Sa 16. grenadirskim pukom, koji je bio ojačan dijelovima 1. puka Ruskog zaštitnog korpusa i četnicima, izvršila je napad pravcem Žabar-Srnice, na spoj 25. i 28. divizije Jugoslovenske armije. U isto vrijeme iz Bosanskog Šamca prema Gradačcu je upućena jedna pukovska grupa 117. lovačke divizije, a od Doboja prema Gračanici i dalje prema Trebavi, pukovska borbena grupa Gajger, sa dijelovima 15. ustaško-domobranske divizije. Napad je otpočeo 19. marta u 4,30 časova, jakom vatrom po položajima jedinica 25. divizije. Odbacivši 18. brigadu sa položaja kod Turića, neprijatelj je prodro u pozadinu jedinica 25. divizije i ušao u Gradačac. Na Humkama je neprijatelj napao bolnicu, komoru i druge dijelove 25. divizije. Tada je poginulo 22, ranjeno 41, a nestalo ili zarobljeno 75 boraca. Borci divizijske artiljerije borili su se vrlo hrabro i gotovo svi izginuli.[3]
Slijedećeg dana jedinice 25. divizije pružaju otpor neprijatelju sa linije: Kapetanova bina-Vranovac-Špionica-Hajdurovići-Ćosići-Zeljinski potok. Tog dana Posavsko-trebavski odred (2. i 3. bataljon) vodio je žestoku borbu sa Nijemcima u selu Donjim Guštama. Zadržali su nastupanje neprijatelja sve do noći, kada su položaje predali 14. brigadi 23. divizije, koja je tada uvedena u borbu. Neprijatelj je u zoru 20. marta počeo napad dolinom Spreče, nastupajući od Doboja ka Gračanici. Jedinice 45. divizije su na položajima kod Gračanice odbile sve njemačke napade, ali se noću 21/22. marta, zbog razvoja situacije na pravcima Gradačac-Srnice i Gradačac-Gračanica, divizija povukla istočno od Gračanice u koju su Nijemci ušli 22. marta.[3]
Štab 2. armije je zbog ovakvog razvoja situacije uveo iz rezerve u borbu 23. diviziju i Drugu krajišku brigadu 17. divizije, a 25. divizija, koja je pretrpjela osjetne gubitke (126 poginulih 283 ranjena i 150 nestalih), povučena je u rezervu i upućena na jug.
U borbama vođenim od 19. do 22. marta, okupator je odbacio jedinice NOV i POJ iz Posavine ka padinama Trebave i Majevice i ovladao komunikacijama: Brčko-Bijela-Srnice, Brčko-Žabar-Gradačac-Modriča i Bosanski Šamac-Gradačac-Srnice-Gračanica. U dolini Spreče neprijatelj je potisnuo 45. diviziju ka Ozrenu i Trebavi i ovlado Gračanicom. Jedinice 2. armije zadržale su se u odbrani na liniji: 45. divizija istočno od Gračanice; 23. divizija na liniji - Špionica-Topalovići-Bandra-Debelo brdo, a 28. divizija na liniji - Sandići-Potočari-Vukelje-Vujičić.[3]
Ishod[uredi | uredi kod]
Početni uspjesi su Vermahtu omogućili da organizuju izvlačenje svojih snaga iz rejona Sarajeva, komunikacijom Sarajevo-Doboj-Brod, ali nisu uspjeli da ovladaju Tuzlom i unište glavninu snaga 2. armije.[3]
Izvori[uredi | uredi kod]
Literatura[uredi | uredi kod]
- Milovan Dželebdžić: DRUGA JUGOSLOVENSKA ARMIJA
- Esad Tihić: POSAVSKO-TREBAVSKI NOP ODRED[mrtav link]
- Ljubivoje Pajović, Dušan Uzelac, Milovan Dželebdžić: SREMSKI FRONT 1944-1945[mrtav link]